کپسول های آتش نشانی، کاربردیترین و در عین حال سادهترین تجهیزات اطفای حریق به شمار میروند. اما نکته ای که باید به آن توجه داشت، این است هیچ کپسولی برای همه نوع آتشسوزی مناسب نیست؛ به همین دلیل لازم است با انواع کپسول آتشنشانی و کاربردهای آن آشنا شویم تا بتوانیم در شرایط بحرانی بهترین انتخاب را داشته باشیم.
پیش از آنکه سراغ معرفی انواع کپسول برویم، باید بدانید که حریق خود به چند گروه تقسیم میشود:
کلاس A: آتشسوزی مواد جامد مانند چوب، کاغذ و پارچه
کلاس B: حریق ناشی از مایعات و گازهای قابلاشتعال مثل بنزین یا الکل
کلاس C: آتشسوزی مربوط به تجهیزات و مدارهای برقی
کلاس D: حریق فلزات قابلاشتعال مانند منیزیم و سدیم
کلاس K یا F: آتشسوزی ناشی از روغنها و چربیهای خوراکی در آشپزخانهها
این دستهبندی پایه انتخاب درست خاموشکننده است، زیرا هر کپسول تنها برای برخی از این کلاسها کارآمد محسوب میشود.
کپسول پودر و گاز متداولترین نوع خاموشکننده است و در بسیاری از خانهها و خودروها یافت میشود. این کپسول از پودر شیمیایی خشک تشکیل شده که با استفاده از گاز نیتروژن یا CO₂ تحت فشار قرار گرفته است.
مناسب برای آتشهای کلاس A، B و C
سرعت عمل بالا و خاموشکنندگی قوی
قیمت مناسب نسبت به سایر خاموشکنندهها
نکته مهم: این کپسولها گرد و غبار زیادی تولید میکنند و اگر در محیطی با دستگاههای حساس الکترونیکی استفاده شوند، ممکن است به تجهیزات آسیبهایی وارد شود.
یکی از تخصصیترین خاموشکنندهها، کپسولهای CO₂ هستند. این کپسولها با آزادسازی سریع گاز، اکسیژن اطراف شعله را کاهش داده و بدین ترتیب آتش را خاموش میکنند. این نوع کپسول هیچ اثری از خود به جا نمیگذارد و محیط را آلوده نمیکند. همین ویژگی باعث شده بهترین انتخاب برای مکانهایی باشد که تجهیزات حساس برقی و الکترونیکی دارند (مانند اتاق سرور).
نکته مهم: باید توجه داشت که در محیطهای باز بهدلیل پراکنده شدن سریع گاز، کارایی چندانی ندارد.
کپسولهای آب و گاز سادهترین نوع خاموشکنندهها هستند و معمولا برای آتشسوزیهای کلاس A به کار میروند. عملکرد آنها بر پایه کاهش دمای شعله است.
مزایا:
قیمت پایین و سهولت استفاده
مناسب برای خانهها و مکانهایی که بیشتر مواد جامد مانند کاغذ و چوب وجود دارد.
معایب:
در آتشهای ناشی از برق بسیار خطرناک هستند.
برای مایعات و گازهای قابلاشتعال بیاثر میباشند.
خاموشکنندههای فومی با ایجاد لایهای پوششی روی سطح آتش، مانع رسیدن اکسیژن به سوخت شده و آتش را خاموش میکنند. این کپسولها مخصوصاً برای آتشسوزی مایعات قابلاشتعال مثل بنزین یا رنگ بسیار موثر هستند.
کاربرد اصلی کپسول فوم در پمپبنزینها، انبارهای سوخت و صنایع شیمیاییست. مهمترین نقطه قوت آنها جلوگیری از بازگشت شعله یا همان Flashback است؛ اما با این حال، مانند کپسول آب برای آتشسوزیهای الکتریکی مناسب نیست.
آتشسوزی فلزات بهویژه منیزیم یا سدیم بهقدری شدید و پرخطر بوده که خاموش کردن آنها با آب یا فوم تقریباً غیرممکن و حتی خطرناک است. در چنین شرایطی تنها راهحل، استفاده از کپسولهای پودر ویژه است. این کپسولها بیشتر در صنایع خاص مانند هوافضا، خودروسازی یا کارخانههای تولید فلزات سبک به کار میروند. هزینه آنها بالاست اما در چنین محیطهایی حضورشان حیاتی محسوب میشود.
نسل جدید خاموشکنندهها با نام گاز پاک یا FM200 شناخته میشوند. این کپسولها بهعنوان جایگزین هالونهای قدیمی معرفی شدند و علاوه بر کارایی بالا، آسیبی به محیطزیست وارد نمیکنند.
این خاموشکنندهها برای محیطهای حساس مانند دیتاسنترها، موزهها و کتابخانهها عالی هستند؛ زیرا نه به تجهیزات آسیب میزنند و نه آثاری باقی میگذارند. تنها ایراد آنها قیمت بسیار بالاست که باعث میشود کمتر در محیطهای عمومی دیده شوند.
آشپزخانههای صنعتی و رستورانها بیشترین خطر را از نظر آتشسوزی ناشی از روغن و چربیهای خوراکی دارند. این نوع آتشها با آب خاموش نمیشوند و حتی شدت بیشتری پیدا میکنند. کپسول شیمیایی تر با محلول مخصوص خود لایهای محافظ روی روغن داغ تشکیل داده و علاوه بر خاموش کردن شعله، از بازگشت مجدد آن جلوگیری میکند. این خاموشکننده در استانداردهای ایمنی آشپزخانههای صنعتی الزامیست.
برای پیدا کردن کپسول مناسب به این نکات توجه کنید:
محیط زندگی یا کارتان را بشناسید: اول باید ببینید بیشتر با چه موادی سروکار دارید. در خانههای معمولی احتمال آتش گرفتن وسایل چوبی، کاغذ، پارچه یا وسایل برقی بیشتر است. در آشپزخانهها خطر اصلی از سمت روغنها و چربیهاست. در محیطهای صنعتی شاید مواد سوختی، حلالها یا حتی فلزات سبک در دسترس باشند.
تجهیزات حساس را در نظر بگیرید: اگر در محل شما دستگاههای الکترونیکی گرانقیمت مثل کامپیوتر، سرور یا تجهیزات آزمایشگاهی وجود دارد، نمیتوانید از کپسولهای پودر و گاز استفاده کنید چون گرد و غبارشان به دستگاهها آسیب میزند. در این شرایط باید سراغ کپسول دیاکسیدکربن (CO₂) یا گاز پاک (FM200) بروید.
احتمال نوع آتشسوزی را بسنجید: اگر بیشتر با مایعات قابلاشتعال مانند بنزین و نفت سروکار دارید، خاموشکننده فوم بهترین انتخاب است. اگر احتمال آتشسوزی ناشی از چربی خوراکی وجود دارد، کپسول شیمیایی تر تنها گزینه مؤثر است.
کاربران و استفادهکنندگان را در نظر بگیرید: مهم است چه کسی قرار است در شرایط اضطراری از کپسول استفاده کند. اگر قرار است افراد عادی و بدون آموزش خاصی از آن استفاده کنند، بهتر است کپسولهایی انتخاب کنید که هم سبکتر باشند و هم کار با آنها سادهتر باشد؛ مثل کپسول پودر و گاز.
بودجه و هزینه نگهداری را حساب کنید: کپسولهای گاز پاک یا FM200 بسیار کارآمد هستند اما قیمت بالایی دارند و شارژ آنها هم هزینهبر است. اگر محیط شما به چنین سطحی از حفاظت نیاز ندارد، میتوانید سراغ گزینههای اقتصادیتر بروید.
شرایط محیطی را بسنجید: در محیطهای باز، کپسول CO₂ بهسرعت پراکنده میشود و تأثیر کمی دارد. بنابراین شرایط آبوهوایی و فضا هم در انتخاب تاثیرگذار است.
کپسول آتشنشانی وسیلهای حیاتی برای جلوگیری از گسترش حریق است، اما تنها زمانی کارایی واقعی دارد که بهدرستی انتخاب شود. بنابراین پیش از خرید باید شرایط محیط، نوع مواد موجود و میزان خطر را بررسی کرد تا بهترین گزینه انتخاب شود. به یاد داشته باشید که داشتن کپسول نامناسب تفاوتی با نداشتن آن ندارد و تنها با ترکیب انتخاب درست و آموزش نحوه استفاده میتوان در لحظه بحران از خود محافظت کرد.
