از گذشته تا به امروز، بشر همواره در تلاش بوده تا راهکاری مطمئن برای مقابله با آتش پیدا کند. در عصر حاضر، این تلاشها به توسعه سیستمهای مدرن اطفا حریق منجر شده است. این سیستمها علاوه بر اینکه میتوانند از گسترش آتش جلوگیری کنند، در نجات جان انسانها و کاهش خسارات ایفای نقش میکنند. در ادامه این مطلب، به بررسی جامع و کامل سیستم اطفا حریق میپردازیم.
سیستم اطفا حریق مجموعهای از تجهیزات، مکانیزمها و روشهای مهندسیست که با هدف مهار، کنترل یا خاموش کردن آتش به کار میرود. این سیستمها میتوانند به صورت دستی یا خودکار عمل کنند و معمولاً بهگونهای طراحی میشوند که در کوتاهترین زمان ممکن اقدام به کنترل حریق نمایند.
کلمه اطفا حریق به معنای خاموش کردن آتش است، اما وقتی از «سیستم اطفا حریق» سخن میگوییم، منظور مجموعهای سازمانیافته و استاندارد است که شامل تجهیزات ذخیره و پخش مواد خاموشکننده (مانند آب، کف، گاز یا پودر) و همچنین لولهها، نازلها، سنسورها و شیرآلات کنترلی میشود. هدف اصلی این سیستمها، حفاظت از انسانها، ساختمانها، تجهیزات و... است.
سیستمهای اطفا حریق متناسب با نوع خطر، محیط و هدف استفاده، انواع گوناگونی دارند. هر یک از این سیستمها دارای مزایا و محدودیتهایی هستند و انتخاب صحیح آنها نقش کلیدی در اثربخشی فرآیند خاموشسازی دارد.
سیستمهای مبتنی بر آب، متداولترین مدل در ساختمانها و مراکز تجاری هستند. آنها معمولاً به صورت شبکهای از لولهها و اسپرینکلرها طراحی میشوند که با افزایش دما در محل حریق، به صورت خودکار فعال شده و آب را روی آتش تخلیه میکنند. این سیستمها برای ساختمانهای اداری، مراکز خرید و پارکینگها بسیار رایجاند. مزیت اصلی آنها هزینه نسبتاً پایین و اثربخشی بالا در کنترل حریقهای معمولی است.
این سیستمها از گازهای خاص مانند FM200، CO₂ یا Novec 1230 برای خاموش کردن آتش استفاده میکنند. ویژگی مهم آنها این است که بدون آسیب به تجهیزات الکترونیکی یا اسناد مهم، حریق را مهار میکنند. به همین دلیل در مراکز داده، اتاقهای سرور، موزهها و کتابخانهها کاربرد گسترده دارند. سرعت عملکرد این سیستمها بسیار بالاست و معمولاً در چند ثانیه آتش را خاموش میکنند.
در برخی صنایع، استفاده از پودرهای خشک یا مواد شیمیایی برای خاموشسازی ضروری است. این سیستمها برای خاموش کردن حریقهای ناشی از سوختهای خاص یا فلزات واکنشپذیر به کار میروند. گرچه در محیطهای عمومی کمتر دیده میشوند، اما در صنایع نفت، پتروشیمی و نظامی اهمیت ویژهای دارند.
سیستم فوم یا کف بیشتر در آتشسوزیهای ناشی از مایعات قابل اشتعال مانند بنزین و نفت کاربرد دارد. کف با ایجاد یک لایه پوششی مانند پتو روی سطح مایع، اکسیژن را قطع کرده و جلوی گسترش آتش را میگیرد. این نوع سیستم بیشتر در پالایشگاهها، مخازن ذخیره سوخت و فرودگاهها به کار گرفته میشود.
سیستم اطفای حریق به تنهایی نمیتواند کارایی کامل داشته باشد. به همین خاطر این سیستم معمولاً در کنار سیستم اعلام حریق طراحی و نصب میشود. سیستم اعلام حریق وظیفه شناسایی سریع آتش، دود یا افزایش دما را دارد و با ارسال هشدار به افراد و همچنین فعالسازی خودکار تجهیزات اطفا، فرآیند مقابله با حریق را آغاز میکند.
برای مثال، در یک ساختمان اداری، دتکتورهای دود در سیستم اعلام حریق میتوانند علائم اولیه حریق را تشخیص دهند و به کنترل پنل سیگنال خطر ارسال کنند. در ادامه، کنترل پنل با بررسی وضعیت هشدارها را فعال و دستور فعالسازی سیستم اطفای حریق را نیز صادر کرده تا آتش را خاموش کنند. این هماهنگی باعث میشود زمان واکنش به حداقل برسد و خسارتها کاهش یابند.
عوامل متعددی بر انتخاب نوع سیستم اطفاء حریق میگذارند:
کاربری ساختمان: در یک ساختمان مسکونی، اسپرینکلرهای آبی بهترین انتخاب هستند؛ اما در یک اتاق سرور برای جلوگیری از آسیب به تجهیزات، باید از سیستم گازی استفاده شود.
نوع مواد قابل اشتعال: آتش ناشی از چوب یا کاغذ را میتوان با آب خاموش کرد، اما برای حریقی که ناشی از مایعات نفتی یا تجهیزات برقیست، باید از روشهای اختصاصی استفاده کرد.
ابعاد و متراژ پروژه: هرچه محیط بزرگتر باشد، طراحی سیستم پیچیدهتر و نیاز به شبکه گستردهتری از تجهیزات خواهد بود.
استانداردها و الزامات قانونی: استانداردهایی مانند NFPA یا سازمان آتش نشانی، ضوابط مشخصی برای انتخاب و طراحی سیستمهای اطفا ارائه میدهند.
بودجه و هزینههای نگهداری: هر سیستم علاوه بر هزینه نصب، هزینه نگهداری و بازرسی دورهای دارد که باید در انتخاب نهایی در نظر گرفته شود.
یک سیستم اطفا حریق زمانی کارآمد است که همواره آماده به کار باشد. این آمادگی تنها با نگهداری دورهای و تستهای منظم تضمین میشود. شیرهای کنترلی باید بازبینی شوند، مخازن گاز یا آب باید در فشار مناسب نگهداری شوند و اسپرینکلرها نباید دچار انسداد یا آسیب باشند. متأسفانه، در بسیاری از ساختمانها پس از نصب سیستم، توجه چندانی به این موضوع نمیشود و همین امر هنگام وقوع حریق مشکلات جدی ایجاد میکند.
سیستم اطفا حریق ابزاری حیاتی برای حفاظت از جان و مال انسانهاست. این سیستمها در انواع مختلفی طراحی میشوند که هر یک برای محیط و نوعی خاص از آتش مناسباند. انتخاب و طراحی درست آنها نیازمند دانش تخصصی، رعایت استانداردها و توجه به شرایط محیطی است. ارتباط این سیستمها با سیستم اعلام حریق نیز اهمیت ویژهای دارد، چرا که تنها در هماهنگی کامل میتوان به واکنش سریع و مؤثر دست یافت. در نهایت، نگهداری و تستهای منظم، تضمینکننده عملکرد صحیح سیستم در لحظه حادثه خواهد بود.
