شاید هنگام قدم زدن در خیابانها یا رانندگی در سطح شهر، استوانههای فلزی قرمز یا زرد رنگی را دیده باشید که در حاشیهی پیادهروها یا مقابل برخی ساختمانها نصب شدند. این تجهیزات که به آنها هیدرانت آتشنشانی یا شیر آتشنشانی گفته میشود، بخش مهمی از زیرساختهای ایمنی شهری هستند. بیایید با هم ببینیم هیدرانت دقیقاً چیست، چگونه کار میکند و چرا تا این اندازه اهمیت دارد.
هیدرانت آتشنشانی درواقع یک شیر فلزیست که به شبکهی آبرسانی شهری یا لولهکشی زیرزمینی متصل بوده و در مواقع آتشسوزی، امکان برداشت سریع آب با فشار بالا را برای آتشنشانها فراهم میکند. این شیرها بهگونهای طراحی شدند که آتشنشانها بتوانند بدون بازگشت به ایستگاه یا نیاز به تانکرهای آب، مستقیماً به منابع آب شهری متصل شوند. در بسیاری از کشورهای جهان، استانداردهایی تعریف شده که براساس آنها هیچ نقطهای از شهر نباید بیش از 150 متر با نزدیکترین هیدرانت فاصله داشته باشد.
پیش از گسترش سیستمهای لولهکشی، آتشنشانها از سطلهای آب یا دیگهایی استفاده میکردند که با اسب حمل میشد. این روشها بسیار ابتدایی و زمانبر بود. در قرن 16 میلادی، اولین سیستمهای چوبی انتقال آب طراحی شدند که از طریق سوراخ کردن لولهها امکان برداشت آب را برای آتشنشانان فراهم میکرد. اما نقطهی عطف در سال 1801 بود؛ زمانی که فردریک گراف، مهندس ارشد کارخانه آب فیلادلفیا، اولین هیدرانت چدنی مدرن را طراحی کرد. این مدل که به بشکهی مرطوب معروف شد، نخستین نمونهای بود که بهصورت دائم از آب پر میشد و در مواقع آتشسوزی آمادهی استفاده بود. از آن زمان تاکنون، طراحی و تکنولوژی این شیرها بهمرور ارتقاء یافته تا با شرایط اقلیمی و زیرساختهای متنوع سازگار شوند.
هیدرانتها از بخشهای مختلفی تشکیل شده و هرکدام وظیفهای مشخص در عملکرد درست شیرها ایفا میکنند. این اجزا شامل موارد زیر میشود:
سیلندر اصلی: بدنهی اصلی دستگاه، از جنس چدن یا فولاد ضدزنگ که مقاومت مکانیکی بالایی دارد.
شیر اصلی: مسئول باز و بسته کردن جریان آب با آببندی کامل، معمولاً از نوع توپی یا دیافراگمی.
سوپاپ: برای هدایت جریان آب به سمت خروجیها.
خروجیها: محل اتصال شیلنگ آتشنشانی که طبق استانداردهای رزوهگذاری طراحی میشود.
درپوشها: پوششهایی برای جلوگیری از ورود خاک و گردوغبار به خروجیها.
لوله تخلیه: در مدلهای خشک، این بخش آب باقیمانده را خارج کرده تا از یخزدگی جلوگیری شود.
نشانگرها و کد رنگی: اطلاعاتی چون فشار و ظرفیت هیدرانت را نشان میدهد.
با توجه به شرایط محیطی، هیدرانتها به سه دستهی اصلی تقسیم میشوند:
این نوع مخصوص مناطق سردسیر است. در حالت عادی، آب داخل آن وجود ندارد تا از یخزدگی جلوگیری شود. تنها هنگام باز شدن شیر، آب وارد سیستم میشود و بعد از استفاده، از طریق لولهی تخلیه تخلیه میگردد.
این مدل برای مناطق گرمسیر یا معتدل مناسب است. همواره از آب پر بوده و بلافاصله با باز کردن شیر، قابلاستفاده است. اما به دلیل تماس دائم با آب، احتمال پوسیدگی و خرابی بیشتری دارد.
تمام اجزای این مدل در زیر زمین قرار گرفته و فقط یک دریچهی کوچک روی سطح زمین قابل مشاهده است. هیدرانت زیرزمینی بیشتر در مکانهایی با محدودیت فضایی یا ملاحظات معماری نصب میشود. این مدلها در برابر ضربه ایمنترند، ولی بازرسی و نگهداری آنها سختتر است.
استفاده از شیرهای آتشنشانی مزایای متعددی دارد:
دسترسی سریع و آسان به منبع آب دائمی و پرفشار
افزایش سرعت عملیات اطفا و کاهش خسارات جانی و مالی
تقویت زیرساخت ایمنی شهری و ایجاد حس امنیت در میان شهروندان
سازگاری با تجهیزات مختلف از جمله شیلنگها، نازلها و پمپهای آتشنشانی
در کنار مزایا، استفاده از هیدرانتها با برخی چالشها نیز همراه است:
نیاز به بازرسی و نگهداری منظم :انسداد، زنگزدگی یا آسیب میتواند عملکرد سیستم را مختل کند.
هزینههای نصب و تعمیر: فرایند نصب و تعمیر این تجهیزات نیازمند سرمایهگذاری است.
آسیبپذیری فیزیکی: برخورد خودروها یا شرایط جوی میتواند عملکرد شیر را تحت تأثیر قرار دهد.
در بسیاری از کشورها از جمله آمریکا، براساس استاندارد NFPA، رنگهای خاصی برای نشان دادن ظرفیت دبی هیدرانتها در نظر گرفته میشود:
آبی: بیش از 5700 لیتر در دقیقه
سبز: 3800 تا 5700 لیتر در دقیقه
نارنجی: 1900 تا 3800 لیتر در دقیقه
قرمز: کمتر از 1900 لیتر در دقیقه
این رنگها معمولاً روی درپوش یا بخش بالایی شیر نصب میشوند و به آتشنشانها کمک میکنند در سریعترین زمان، مناسبترین هیدرانت را انتخاب کنند.
هیدرانتهای آتشنشانی، یکی از ستونهای حیاتی ایمنی شهری محسوب میشوند. آنها با فراهم کردن منبع آبی در دسترس، نقش بسیار مهمی در کاهش زمان واکنش و جلوگیری از گسترش آتش ایفا میکنند. آشنایی با عملکرد، انواع، استانداردها و چالشهای این تجهیزات نهتنها برای نیروهای تخصصی، بلکه برای شهروندان نیز از اهمیت بالایی برخوردار است؛ چرا که در شرایط بحرانی، آگاهی درست میتواند تفاوت بین نجات و فاجعه را رقم بزند.
