یکی از سوالات مهمی که در مورد یک پادکست وجود داره اینه که برای موسیقی باید چیکار کرد؟ چه آهنگ‌هایی میتونیم استفاده کنیم و از کجا میشه آهنگ‌های مناسب رو پیدا کرد؟
چنین سوالی رو مدتی پیش جناب سعید سلیمانی از پادکست رادیو پالیسی در توئیتر پرسیده بود و رادیو دال رو هم منشن کرده بود. منم با توجه به اینکه وقت زیادی صرف پیدا کردن آهنگ‌های مناسب برای پادکست کرده بودم گفتم چه بهتر که به جای یک توئیت، یه پست مفصل‌تر در موردش بنویسم.
در ادامه‌ی این پست اول از این میگیم که در پادکست چه آهنگ‌هایی میشه استفاده کرد؟ حق استفاده از چه آهنگ‌هایی رو داریم و چه آهنگ‌هایی رو اجازه نداریم به کار ببریم. در بخش دوم به این میپردازیم که حالا آهنگ‌هایی که بشه در پادکست ازشون استفاده کرد رو از کجا میتونیم پیدا کنیم و در انتها هم یک سری پیشنهاد شخصی در مورد به کار بردن آهنگ در پادکست‌های مصاحبه‌ای آورده‌ام.
بگذارید همینجا یک بار و برای همیشه به این موضوع که «آیا میشه از آهنگ‌های دارای حق کپی‌رایت در پادکست استفاده کرد یا نه؟» پایان بدیم: نه! به هیچ عنوان و به هیچ وجه. نه یک دقیقه، نه سی ثانیه و نه حتی ده ثانیه. قانون استفاده‌ی منصفانه و صدها قوانین دیگر هم اگر بالا و پایین کنید، در انتها و در یک کلام تنها راهکار قانونی برای استفاده از موسیقی کپی‌رایت‌دار در پادکست کسب حق به کارگیری از سمت توزیع‌کننده یا تهیه‌کننده آهنگه. یعنی حتی گاهی خود خواننده هم حق اینکه بگه میتونی از آهنگ استفاده کنی رو نداره. (توضیحات بیشتر در اینجا)
حالا سوال پیش میاد که اگر استفاده کنم چیزی میشه؟ نه تنها در ایران، که حتی اگر در خارج هم باشی چیزی نمیشه. شکایت از یه پادکست با شنونده‌های محدود برای شرکت‌ها توجیه اقتصادی نداره (البته شده گاهی دنبال لقمه‌های درشت برن)، برای همین مشکلی پیش نمیاد.
خب پس اگر مشکلی برام پیش نمیاد میتونم استفاده کنم؟ شما میتونی هرکاری که بخوای بکنی، ولی به دو دلیل (و یک دلیل سوم که در بخش آخر خواهم گفت) پیشنهاد میکنم این کار رو نکنید.
اول اینکه کار غلطی است! سازنده‌ی این کار گفته نمیخوام کسی از این اثر استفاده شخصی بکنه و کار درست اینه که به خواسته‌اش احترام گذاشت.
بعد از مسائل اخلاقی، میرسیم به دلیل دوم: بسترهای پخش پادکست روز به روز در حال متمرکزتر شدن هستند. اسپاتیفای قدم‌های مهمی برداشته که تبدیل به یک بازیگر مهم در این حوزه بشه، آیتونز همین الان هم استانداردی است برای مفهوم پادکست و در کنار همه اینها یوتیوب هم کم‌کم داره سعی میکنه سوار این موج پادکست‌سازی بشه.
نکته‌ای که در مورد این بسترها وجود داره توانایی‌های بی‌نظیر فنی اونها و اراده‌ای راسخ برای جلوگیری از انتشار محتوای غیرقانونی است. همین الان هم شما در یوتیوب نمیتونید موسیقی‌های کپی‌رایت‌دار روی ویدئوهای خودتون استفاده کنید و پس از تشخیص، ویدئو به سرعت حذف میشه. این موضوع به نظرم نکته‌ایست که اگر به پادکست‌سازی برای بلندمدت فکر میکنید و حضور در همه بسترها براتون مهمه باید مد نظر داشته باشید.
خیلی خب، حالا که حق استفاده از آهنگ‌های تجاری رو نداریم (تقریبا همه‌ی آهنگ‌هایی که میشنویم)، چه آهنگ‌هایی رو میتونیم در پادکست داشته باشیم و از کجا میشه پیداشون کرد؟
برای انتخاب موسیقی شما سه تا انتخاب دارید:
انتخاب اول اینه که شما خودتون آهنگ رو بسازید، انتخاب دوم خرید آهنگه، آخرین گزینه هم هم استفاده از آهنگ‌های با حق انتشار آزاده. خبر خوب اینکه هر سه‌تای اینها گزینه‌هایی ممکن هستند، ولی قسمت بد ماجرا اینه که پیدا کردن و ساختن آهنگ‌های خوب در این خرابات کار نسبتا دشواری است.
بگذارید اول راجع آهنگ‌های رایگان با حق انتشار آزاد صحبت کنم: در این قسمت من جستجوهای فراوان کردم و به نقاطی دور و تاریک از اینترنت سرک کشیدم تا بتونم چیز خوبی پیدا کنم. خلاصه‌اش اینکه «گشتم نبود، نگرد نیست»
اگر در بین آهنگ‌های با حق انتشار آزاد، دنبال پیدا کردن کاری با کیفیت خیره کننده و ملودی‌های زیبا هستید، شانس اینکه بتونید چیز دندون‌گیری پیدا کنید به نحو خیره‌کننده‌ای پایینه، این حرف رو از من که ساعت‌ها صرف اینکار کرده‌ام بشنوید و وقت خودتون رو در اینترنت و سایت‌های مختلف برای پیدا کردن اون چیزی که پیداش نخواهید کرد هدر ندید. البته احتمالش هست، ولی واقعا بعید میدونم ارزش این همه وقتی که قرار صرفش کنید رو داشته باشه.
با این حال گزینه‌های محدودی وجود دارند که ممکنه بتونید از داخلشون چیزی که دنبالش هستند رو پیدا کنید.
میشه گفت این لیست کوتاه یکی از دلایل اصلی بود که من این پست رو نوشتم، به امید اینکه شخص دیگری درون این لونه‌ی خرگوشی که من رفتم نره. پس گوگل رو کنار بگذارید و فقط به همین گزینه‌هایی که میگم اکتفا کنید:
۱. آرشیو موسیقی رایگان: اگر یک سایت وجود داشته که بتونید با خیال راحت موسیقی رایگان داخلش پیدا کنید که تنوع نسبتا بالای هم داشته همین سایته. با این حال خیلی سایت تر و تمیزی نیست و سر و کله زدن باهاش واقعا سخته.
۲. کتابخانه صوتی یوتیوب: همونطور که گفتم یوتیوب اجازه استفاده از موسیقی‌های تجاری رو در ویدئوها رو نمیده. برای همین خودش به عنوان جایگزین یه مجموعه از آهنگ‌های رایگان داره که میتونید ازشون استفاده کنید.
۳. ساوندکلاود: آخرین و وسیع‌ترین گزینه ساوندکلاده. تقریبا هرکسی که آهنگ میسازه اینجا هست و کارهاش رو در ساوندکلاود قرار داده. مشکل اصلی در اینجا پیدا کردن آهنگ با اجازه‌های دسترسی آزاده که کمی قلق داره. این رو به این دلیل میگم که گول پلی‌لیست‌های رایگان رو نخورید. در ساوندکلاود از این مجموعه‌ها که ادعای موسیقی رایگان میکنند زیاده؛ کاری هم که میکنند اینه که توی صد تا سایت شما رو میکشونن، آخرش هم به جز ایمیل‌های اسپم چیزی دستگیرتون نمیشه.
عوض این کار، راهی که من برای پیدا کردن آهنگ‌های آزاد در ساوندکلاود پیشنهاد میکنم اینه: یک عنوان که به نظرتون نزدیک به حال و هوای آهنگیست که به دنبالش هستید رو جستجو کنید، بعد در منوی سمت چپ به جای «همه‌چیز» گزینه تِرَک رو انتخاب کنید. بعد از اینکار و در زیر این منو، مجموعه انتخاب‌هایی برای فیلتر کردن نتیجه مشاهده میکنید. گزینه «برای گوش دادن به …» رو انتخاب کنید و روی استفاده تجاری کلیک کنید. حالا در بین آهنگ‌هایی که مشاهده میکنید پایین برید و گزینه‌ی بیشتر رو باز کنید. احتمال زیادی وجود داره که تعداد زیادی از این آهنگ‌های امکان دانلود رو در اختیار شما بذارند.
البته در ساوندکلاود شما یه کار دیگه هم میتونید انجام بدید: میتونید موسیقی مورد نظر خودتون رو پیدا کنید و اگر سازنده‌اش و صاحب امتیازش یک شخص حقیقی است از خودش برای استفاده از آهنگ اجازه بگیرید.
این از راه‌های دانلود آهنگ. اگر نمیخواید هزینه‌ای بکنید این مواردی که گفتم بهترین راهکار برای پیدا کردن موسیقی است.
اما اگر حاضرید کمی پول بدید، سایت‌های زیادی هستند که با پرداخت مبلغ اندکی به شما اجازه‌ی خرید حق استفاده از آهنگ رو میدن. کیفیت این آهنگ‌ها به مراتب بالاتر و مجموعه‌ای که دارند بزرگتره. ولی خب اگر در ایران باشید این گزینه عملا برای شما از دسترس خارجه. برای همین منم خیلی روش تحقیقی نکردم و اطلاعات زیادی ندارم. برای اینکه یه نمونه داشته باشیم، الان یه جستجو کردم به نظرم پرمیوم بیت یکی از سایت‌های خوب در این زمینه است
اما این آخرین راهکار شما نیست! شما میتونید موسیقی خودتون رو داشته باشید.
ساخت موسیقی خودش به چندین روش ممکنه.
راه اول اینه که بدید یه نفر دیگه موسیقی براتون بسازه. گزینه‌ایست. درست‌ترین پاسخ به این سوال که موسیقی پادکست رو چیکار کنیم هم میتونه همین باشه، اینکه با یک موسیقی‌دان همکاری کنید تا آهنگ اختصاصی برای پادکست داشته باشید.
ولی خب این کار هم هزینه داره، هم پیدا کردن آهنگساز سخته، هم اینکه اگر آهنگسازش رو پیدا کردی و پولش رو هم داشتی، چطور میخوای بگی من دقیقا چی میخوام؟ به نظر من با جستجو در یک مجموعه بزرگ از موسیقی راحت‌تر چیزی که نزدیک به تصورت از پادکست باشه رو پیدا میکنی (به عبارت دیگه نظر شخصی من اینه اگر هم میخوای خرج کنی برو و در اون سایت‌هایی که آهنگ میفروشن عضو شو)
ولی پیدا کردن یک آهنگساز تنها راه ممکن برای اینکه بتونید آهنگ اختصاصی داشته باشید نیست! شما خودتون هم میتونید آهنگ بسازید.
روش‌هایی که در ادامه میگم ممکنه کمی عجیب و غریب باشند، ولی برای کامل بودن مجموعه بهشون اشاره میکنم؛ حداقل اینکه خودم سراغ بعضی‌هاشون رفتم.
اولین روش کار با نرم‌افزارهای ساخت موسیقی است، اصطلاح دقیق این نرم‌افزارها هست Music Production Software. من با این حوزه چندان آشنایی ندارم، چون نرم‌افزار آزادی هم در این رابطه نمیشناسم سراغش نرفتم، ولی اگر شما مشکلی با کرک کردن نرم‌افزار ندارید اینم راه حلی است. پیشنهاد من در بین این نرم‌افزارها Ableton Live هستش، اونم چون از این شرکت یه سایت که برای یادگیری موسیقی بود دیده بودم و به نظرم خیلی نگاه خلاقانه‌ای به موضوع داشتند.
(من خودم تا به حال اصلا درگیر این حوزه نشده بودم، فقط در اجرای زنده آمپاژ دیده بودم که شاهین چقدر راحت و سریع جلوی چشم ما آهنگ ساخت. الان که یه نگاه به سایت آبلتون انداختم به نظرم انجام دادنش کار غیرممکنی هم نیست. به نتیجه‌ای رسیدم یه پست تکمیلی خواهم نوشت. تجربه‌ای هم اگر دارید خوشحال میشم در کامنت‌های به اشتراک بگذارید).
ولی خب، استفاده از منو و دکمه و نمودار تنها راه ساختن آهنگ نیست. مثل هر کار دیگه‌ای اگر علاقه و حال و حوصله‌اش رو داشته باشید میتونید آهنگ خودتون رو بنویسید! این راه شاید کمی تخیلی باشه، ولی با نرم‌افزار سونیک‌پای میتونید موسیقی بنویسید. یادگیری ساختارهای صوتی و زبان برنامه‌نویسی‌اش کمی زمان میبره و زحمت داره، ولی به نظرم باحاله که در کنار پادکست سورس کد آهنگ‌هاش هم باشه :)
آخرین گزینه در ادامه‌ی این لیست از نوشتن موسیقی هم عجیبب‌تر خواهد بود: اگر شما میخواید در پادکست برای زمانی طولانی موسیقی زیرصدا داشته باشید میتونید آهنگ‌هایی که توسط کامپیوتر ساخته میشه رو به کار ببرید!
سایتی هست یه نام Generative.fm که در اون از طریق الگوریتم‌های کامپیوتری، به صورت ابدی موسیقی‌های امبینت تولید میشه. از اونجایی که این آهنگ‌ها توسط کامپیوتر تولید شده، استفاده ازشون قاعدتا نباید مشکل‌ساز باشه! (نکته کم و بیش بی‌ربط ولی جالب اینکه یه سری برنامه‌نویس هستند که دنبال تولید کردن تمام ملودی‌های ممکن هستند تا پس از این کسی نتونه یک ملودی رو به نام خودش ثبت و ضبط کنه.)
راه‌هایی که من برای پیدا کردن آهنگ به منظور استفاده در پادکست میشناختم اینا بود.
این قسمت آخر نظرات شخصی من در مورد چگونگی استفاده از موسیقی در پادکست مصاحبه‌ایست.
در کلی‌ترین دسته‌بندی ممکن، زمانی که صحبت از پادکست‌های گفتگومحور و مصاحبه‌ای میشه من دو نوع پادکست به ذهنم میرسه: اول پادکست‌هایی که مصاحبه‌کننده در یک گفتگوی رو در رو و دنباله‌دار به دنبال شنیدن حرف‌ها و یا داستان‌های مهمان برنامه است.
حالت دوم پادکست‌هایی است که در اونها با چندین نفر حول یک موضوع مشترک گفتگو صورت میگیره. در این اینجا بعضا میزبان برنامه برای برقراری اتصال روایی بین گفتگوهای مختلف خودش توضیحاتی اضافه میکنه و بعضا تلاش میکنه تا حدودی فضاسازی انجام بده.
مورد اول بیشتر شناخته‌شده است و پادکست‌های مطرحی مثل Joe Rogan Experience و یا WTF Podcast و Long Form رو براش داریم. در پادکست فارسی هم همین رادیو دال خودمون و رادیو کار نکن از این دست محسوب میشن.
برای مورد دوم موارد مطرحی که به ذهن میان Terrible, Thanks for asking و IRL Podcast هستند. در بین پادکست فارسی هم رادیو مرز و رادیو نیست رو در این دسته داریم. این دست پادکست‌ها به دنبال شنیدن حرف‌ها و تجربیات مختلف پیرامون یک قضیه مشترک با افراد مختلفی هم صحبت میشن.
اینکه در هر کدوم از این دو نوع پادکست چطور از موسیقی استفاده کنیم تا نتیجه‌ای مطلوب بگیریم متفاوته. در مورد پادکست‌های نوع اول من اعتقاد دارم تا جای ممکن باید استفاده از موسیقی رو کنار گذاشت. به کار بردن آهنگ در این نوع گفتگوها دو آفت در دل خودش داره: اولین مشکل اینه که ممکنه حواس شنونده رو پرت کنه؛ گاهی اوقات یک گفتگو تلاشی بعضا یک ساعته است برای رسیدن به یک یا چند جمله؛ قله‌ای که لازمه برای درکش شنونده هم همراه با گفتگو جلو اومده باشه. حالا در این بین ناگهان پخش کردن موسیقی میتونه کامل این ارتباطی که شنونده با گفتگو شکل داده رو مختل کنه و فضایی که شکل گرفته رو به هم بریزه.
در مورد این موضوع یک نکته ریزتر هم وجود داره: اگر بنا باشه از آهنگ استفاده کنید قاعدتا سراغ آهنگی میرید که با تصوری که شما از گفتگو دارید متناسبه. این در حالی است که شاید برداشت و حسی که شنونده از گفتگو داره با تصورات شما یکسان و همسو نباشه. برای همین موسیقی نه تنها کمکی نخواهد کرد، بلکه باعث گیج شدن شنونده میشه.
دومین دلیل برای اینکه من ترجیح میدم در پادکست از موسیقی، و به خصوص موسیقی خوب در بین بحث و یا روی صحبت‌ها استفاده نکنم اینه که از طریق موسیقی ممکنه احساسات کاذب در شنونده به وجود بیاد. شما بر روی هر صحبتی موسیقی Conquest of Paradise رو قرار بدید، خواسته ناخواسته بر روی برداشت شنونده از صحبت تاثیر میگذارید و این با رسالت یک گفتگو که مستند کردن احوالات و روایت داستان به نحوی بی‌طرفانه است در تعارضه. البته همه اینها با فرض اینه که هنرمندانه این کار رو انجام بدید و شنونده متوجه تقلای شما برای جلب توجهش نشه … که معمولا متوجه میشه.
برای همین چه بهتر که در چنین پادکست‌هایی به استفاده حداقلی از موسیقی بسنده کرد. این کاربرد حداقلی از نظر من باید محدود به جدا کردن قسمت‌ها و یا کمک به پادکستر برای اضافه کردن توضیحات تکمیلی در بین گفتگو باشه،به نحوی که به شنونده در تشخیص تغییر فضای گفتگو و یا اطلاع از اینکه این بخش از صحبت‌ها تکمیلی بر گفتگوی اصلی است، به صورتی واضح کمک کنه.
اما در سمت دیگر ماجرا متفاوته. قضیه‌ی به کار گرفتن آهنگ در مورد پادکست‌های دسته دوم (که من بهشون میگم داستان‌محور، برخلاف مورد اول که فردمحور هستند) حداقل برای من فرق میکنه. اینجا تلاش سازنده تعریف کردن یک داستانه. داستان و یا دانشی که از دل صحبت با افراد مختلف بیرون میاد. در این نوع پادکست بین گفتگوها و مصاحبه‌ها پرش داریم و وظیفه‌ی میزبانه که نحوه‌ی روایت داستان رو کنترل کنه.
در چنین فضایی برخلاف مورد قبل که همه چیز رو کنار میزدیم تا به دور از هرگونه حاشیه صحبت‌های یک فرد دیگر رو بشنویم و با نگاه مهمان برنامه آشنا بشیم، در اینجا باید تا حد امکان و به شرط اینکه به یکپارچگی کار ضربه نخوره از همه‌ی امکانات موجود استفاده کرد تا به بهترین شکل ممکن داستان روایت بشه.
در چنین پادکست‌هایی من انتخاب میکنم که روایت سازنده‌ی پادکست و نگاهش نسبت به موضوعات رو دنبال کنم، برای همین شنونده از قبل به نوعی پیش‌زمنیه‌های شناختی از پادکست داره و با نحوه‌ی روایت داستان از سمت سازنده پادکست آشناست.
این موضوع به نوعی آزادی عمل بیشتر در اختیار سازنده پادکست قرار میده و بهش اجازه میده با دستی بازتر در ویرایش گفتگوها عمل کنه. در چنین پادکستی میشه برای عوض کردن فضای گفتگو، فرصت دادن به شنونده برای تامل و یا اثرگذاری حسی بیشتر در حدی که تو ذوق نزنه از موسیقی، کلیپ‌های صوتی و یا از هرگونه تکنیک طراحی صوتی دیگه بهره ببریم.
اصل این نوشته در وبلاگ آرش طاهر منتشر شده.
عماد در توئیتر توضیحات خوبی در مورد کار با موسیقیدان‌ها و حق کپی‌رایت داد:
> مرسی برای مطلب خوبت آرش. من دو تا نکته دارم: ۱- در قسمت ساختن آهنگ درباره سختی‌هاش نوشته «چطور به آهنگساز میخوای بگی من دقیقا چی میخوام؟» من به عنوان آهنگسازی که برای ساختن موسیقی متن آموزش دیدم، یاد گرفتم که چطور بفهمم شما چی میخواید و چطور داستان رو با موسیقی روایت کنم.
> دغدغه‌ات کاملا درسته چون ارتباط برقرار کردن واقعا سخته. اما اگه آهنگساز شما با موسیقی متن آشنایی داشته باشه، نه تنها شما رو می‌فهمه، بلکه ممکنه بهتر از خود شما بدونه که چی مناسبه. الان دارم روی پنجمین موسیقی پادکستم کار میکنم و این حرف‌ها رو از روی تجربه میگم.
> نکته دوم هم در مورد کپی‌رایته. به نظرم جا داره این رو هم به مطلب اضافه کنی: اگه از موسیقی یکی دیگه بدون اجازه استفاده کنید، درسته که ممکنه پلتفرم گیر نده، اما اگه صاحب اثر متوجه بشه یا کسی گزارش بده و به پلتفرم شکایت کنه میتونه به راحتی پادکست رو حذف کنه.
