در اثر فوت انسان اموال او به طور قهری به وراث او منتقل میشود. برای تعیین تکلیف میراث هر کس بعد از فوت، ابتدا باید ورثه را تعیین کرد. رسیدگی به این امر از سوی مرجع قانونی و با رعایت تشریفات مقرر در قانون را «انحصار وراثت» مینامند. و رای صادره را «تصدیق یا گواهی انحصار وراثت» می نامند. در گواهی حصر وراثت تعیین میشود که ورثه متوفی چه اشخاصی هستند. همچنین میزان سهم الارث هر یک از وراث در این گواهی تعیین میگردد. اما انحصار وراثت برای چیست؟ مراحل قانونی حصر وراثت به این دلیل انجام میشود که ماترک متوفی مورد سو استفاده واقع نشود و حقی از وراث ضایع نگردد. اگر هر کس از ماترک متوفی ادعای سهم داشته باشد که اصطلاحاً سنگ روی سنگ بند نمیشود. در صورت نداشتن گواهی انحصار وراثت امکان تقسیم اموال فرد متوفی وجود ندارد. در حقوق ایران مقررات مربوط به انحصار وراثت در قانون تصدیق انحصار وراثت مصوب ۱۳۰۹ و قانون امور حسبی آمده است.
انواع گواهی انحصار وراثت
اگر متوفی دارای اموال باشد بایستی گواهی انحصار وراثت نامحدود اخذ کرد و اگر دارای اموال نیست صرف گرفتن گواهی انحصار وراثت محدود کفایت می کند. توجه داشته باشید اگر بعداً بخواهید ملک یا مال موروثی را بفروشید نیازمند گواهی انحصار وراثت نامحدود می باشید. از لحاظ هزینه بین این دو تفاوت نیست. اما حیث مدت زمان بین آنها اختلاف است. از مراحل اخذ گواهی انحصار وراثت نامحدود انتشار آگهی است. فاصله بین انتشار آگهی در روزنامه تا زمان صدور گواهی یک ماه است. در خصوص نشر آگهی نیز لازم نیست کار خاصی انجام بدهید شعبه شورای حل اختلاف به پرونده رسیدگی می کند و خودشان رایگان نشر آگهی می کنند.
مدارک لازم برای انحصار وراثت چیست؟
شناسنامه، کارت ملی و گواهی فوت فرد متوفی
کپی برابر اصل شناسنامه و کارت ملی وراث
استشهاد محضری
رسید مالیات بر ارث
ارائه دادخواست انحصار وراثت
وصیت نامه (در صورت موجود بودن)
کپی عقدنامه همسر فرد متوفی
چه کسانی از شخص فوت شده ارث میبرند؟
براساس ماده 861 قانون مدنی دو امر سبب و نسب دلیل ارث است. پپش از مطالعه موارد زیر باید بدانید که شخصی از متوفی ارث میبرد که در زمان فوت او زنده بوده باشد.
کسانی که از شخص متوفی ارث میبرند:
الف)کسانی که نسبت خونی (نسبی) با متوفی دارند و به سه طبقه تقسیم میشوند:
طبقه اول ارث: پدر و مادر، فرزندان، فرزندان فرزندان هر چقدر پایین رود.
طبقه دوم ارث :اجداد، خواهر و برادر و فرزندان خواهر و برادر.
طبقه سوم ارث: عمه ها و عموها، دایی ها و خاله های متوفی و فرزندان آنها.
ب)کسانی که رابطه سببی با هم دارند ( زن و شوهر)
نکته قابل توجه در بین این طبقات این است که اگر از طبقه اول ارث کسی باشد دیگر طبقات بعدی ارث نمیبرند. برای مثال اگر شخصی که فوت کرده در زمان وفات پدر و مادرش یا هر یک از فرزندانش زنده باشد دیگر طبقه دوم و سوم ارث نخواهند برد. در این بین باید دانست که زن و شوهر نیز ورثه یکدیگر محسوب می شوند و از همدیگر ارث میبرند، لازم به ذکر است که بر اساس ماده 940 قانون مدنی زن و شوهری که ازدواج دائمی دارند از یکدیگر ارث میبرند و در ازدواج موقت ارث وجود ندارد.
اشخاص ذی نفع در ترکه
از جمله اشخاص ذینفع در ترکه، غیر از وراث، عبارتند از:
طلبکار متوفی، به منظور تشخیص رسمی وراث برای گرفتن سهم ایشان از بدهی متوفی که به نسبت سهم الارث بر عهده آنان قرار میگیرد.
وصی در مواردی که تعیین وراث برای تنفیذ و اجرای وصایای متوفی لازم است.
موصیله به خاطر حقی که نسبت به موصی به پیدا میکند، در مواردی که تنفیذ وصیت مزبور از سوی وراث لازم است.
شخصی که از اثبات وراثت شخص دیگری منتفع میگردد میتواند درخواست انحصار وراثت بدهد. مثل کسی که مالی از ترکه را از وراث خریده است.
مراحل درخواست و صدور گواهی انحصار وراثت
درخواست و صدور گواهی انحصار وراثت مراحلی دارد که در این مطلب قصد داریم به شرح این مراحل بپردازیم
دریافت گواهی فوت: اولین مرحله صدور گواهی انحصار وراثت، صدور گواهی فوت توسط ثبت احوال است. طبق قوانین ایران پس از فوت هر کسی علت فوت و تاریخ فوت در سیستم یکپارچه ثبت احوال ثبت میگردد. بدین ترتیب شناسنامه فرد باطل شده و گواهی فوت به یکی از نزدیکان یا وکیل متوفی تحویل داده میشود.
مراجع صدور گواهی: جهت دریافت گواهی باید فرم مخصوص تهیه گواهی را تهیه و تکمیل نمود. برای تهیه این فرم باید وراث یا وکیلی که وکالت انجام انحصار وراثت را دارد به شورای حل اختلاف اخرین مکان زندگی متوفی مراجعه کند. ذکر این نکته مهم است که پس از تهیه ی فرم باید اسامی تمام افرادی که از متوفی ارث میبرند و همچنین نسبت آنها با فرد فوت شده را یادداشت کنید. در این مرحله حضور همه ی وراث نیاز نیست و فقط یکی از ورثه طبق طبقات ارث، افراد ذی نفع و یا وکیل کفایت میکند.
تایید وراث: از دیگر مراحل دریافت گواهی تایید وراث میباشد. در این مرحله به همراه فرمی که از شورای حل اختلاف تهیه شده است با مدارک دیگری مانند گواهی فوت شخص، اصل و کپی شناسنامه و کارت ملی همه ی وراث باید به دفتر اسناد رسمی مراجعه شود. در دفتر اسناد رسمی حضور دو شاهد که تمام وراث را میشناسند لازم است تا استشهادیه انحصار وراثت را امضاء نمایند. با این استشهادیه دفتردار شهادت نامه ای تنظیم میکند که در آن به صورت رسمی و قانونی تمام وراث تایید شده اند این مرحله برای ادامه کار در شورای حل اختلاف لازم است.
مشخص نمودن مالیات بر ارث: یکی از وراث متوفی باید لیستی از تمام دارایی ها و اموال منقول و غیر منقول فرد فوت شده تهیه کند و به اداره امور مالیاتی مراجعه کند. مالیات بر اساس اینکه هر یک از ورثه چه نسبتی با متوفی دارند تعیین میگردد. رسیدی که در این مرحله از اداره مالیات دریافت میکنید در ادامه در شورای حل اختلاف نیاز است. به طور خلاصه لیست اموال مشمول مالیات و معاف از مالیات بدین شرح میباشد: اوراق بهادار، املاک، سپرده های بانکی، وسایل نقلیه و… مشمول مالیات و وجوه بازنشستگی، پس انداز خدمت، مزایای پایان خدمت و اساس منزل متوفی معاف از مالیات بر ارث هستند.
مراجعه مجدد به شورای حل اختلاف: در این مرحله وکیل انحصار وراثت و یا یکی از وراث به نمایندگی از بقیه ورثه ها با در دست داشتن مدارک ذیل به شورای حل اختلاف مراجعه میکند. حضور همه ی وراث الزامی نیست. مدارک لازم کپی و اصل شناسنامه و کارت ملی همه وراث، کپی مدارک برابر اصل همسر فرد فوت شده، گواهی فوت متوفی، گواهی مالیات بر ارث، دادخواست گواهی انحصار وراثت است.
