انبار فضایی است که در آن یک یا چندین نوع کالای صنعتی، بازرگانی، مواد اولیه و یا فرآورده های مختلف بر اساس یک سیستم صحیح طبقه بندی و نگهداری می شود.
انبار از نظر فرم به سه شکل تقسیم می شود:
انبارداری عبارت است از دريافت جنس يا كالا از خارج (از قسمت هاي مختلف شركت، يا افرادی از خارج شركت) و نگهداري آن با توجه به قوانين انبارداري در انبار. انبارداری باعث سهولت در تحويل دادن و تحويل گرفتن کالا میشود و امکان رسانيدن اجناس و كالاهاي مورد نياز قسمتها يا خريداران مختلف را در کمترین زمان ممکن و براساس مدارك و ضوابط قانوني با استفاده از حداقل نیرو میسر می سازد.
كليه موجودي هاي مواد بايد تحت اختيار يك انباردار مسئول باشد. اين شخص بايد تجربه كافي در روشهاي انبارداري داشته باشد و لياقت وكفايت اداره عمليات انبار را دارا باشد، در امانت و درستي او ترديدي نباشد و بتواند افراد تحت سرپرستي خود را به خوبي اداره كند.
كار انبارداري يك شغل مهم و پرمسئوليت است. اجناس و موجودي هاي انبار بايد تحت اختيار يك انباردار مسئول باشد. اگرچه اجناس يكي از مهمترين عوامل هزينه است كه به طور متوسط 55 درصدهاي تمام شده كالاي ساخته شده را تشكيل ميدهد . به همين جهت است كه مؤسسات صنعتي تا حدودي مجهز براي تدارك و خريد و انبار كردن مواد خواهد بود . موجودي هاي انبار با يد در محلهاي محفوظ و دور از خطر بطور منظم طوري نگهداري شود كه دسترسي به آن در موقع لزوم به آساني ميسر باشد. و اقلام راكد و زائد انبار به رؤساي مسؤل بنگاه گزارش شود. نوع و مقدار مواد و حداقل و حداكثر موجودي هر يك از اقلامي كه ميزان آن توسط مديران فني تعيين مي شود بايد پيوسته مطمح نظر انبار دار قرار گيرد.
مسؤليت انبارداري را نبايد در اختيار اشخاص ناوارد به انبارداري مانند سركارگر يا سرپرست كارگاه محول نمود. بنابراين به امور تداركات انبارداري و امور مربوط به انبار كردن بايد اهميت بسياري داده شود.
كمك انباردار كسي است كه علاوه بر مهارت در كار انبار مي تواند از عهده كنترل كالاهاي ورودي به انبار، جابجايي و چيدن آنها ، انبار گرداني ، دادن اطلاعات به واحد سفارشات و تحويل كالاهاي اماني و رعايت اصول و مقررات انبارداري بر آيد. شرح و ظايف و مسئوليت هاي انباردار به قرار زير است:
هدف از تشكیل وایجاد انبارها چه در سازمانهای دولتی و چه در بخش خصوصی، تامین و نگهداری كالاهای مورد نیاز سازمان است. وظایف انبارها به شرح زیر است:
سازمان و انبارهاي مؤسسات صنعتي با نوع صنعت و بزرگي مؤسسه و سياست اداره كنندگان آن بستگي دارد ولي بطور كلي ميتوان انبارها را از لحاظ سازماني به دو نوع تقسيم كرد: انبارهاي مركزي يا اصلي و انبارهاي فرعي يا دستي.
محل انبارها بايد طوري انتخاب شود كه حداكثر كارآيي و سرعت عمل را ممكن سازد. انبارها بايد حتي المقدور نزديك به محل رسيد و ارسال كالا باشد تا هزينه هاي نقل و انتقال به حداقل تـقليل يابد. در عين حال بايد انبار طوري وقع شده باشد كه به آساني در دسترس كليه قسمت ها و به خصوص قسمت هايي كه مواد سنگين يا پر حجم دارند، باشد .
در كارخانه هاي بزرگ كه تعداد دواير زياد است انبارها را نميتوان در محلهايي قرار داد كه هم در نزديكي دايره رسيد كالا قرار گرفته و هم به كليه دواير مصرف كننده نزديك باشد، تا تحويل مواد به آساني ميسر گردد. به همین علت غالباً لازم است انبارهاي فرعي داير نمود كه براي تحويل مواد به قسمتهاي به خصوص كارخانه مناسب باشند و انبار مركزي مواد و مصالحي را كه هر يك از انبارهاي فرعي براي تحويل به حوزه عمل خود لازم دارند، هر چند وقت يكبار به آن انبارها صادر كنند. در اين شرايط حتماً بايد كمك انباردارها مسئول انباردار كل باشند تا بتوانند سياست خريد، انبار كردن و صدور مواد از انبار را در تمام مؤسسه هماهنگ و يكنواخت سازند.
انبار قطعات و مواد اوليه در واحدهاي توليدي معمولاً زير نظر مدير فني كارخانه قرار دارد و در بعضي از كارخانه ها، انبار مستقيماً زير نظر مدير كارخانه انجام وظيفه مي نمايد. در سازمان هاي بزرگ صنعتي، واحد انبار داراي مديريت مستقلي است كه مستقيماً زير نظر مدير عامل قرار دارد و تحت نظر مدير انبار نيز انبارهاي مختلفي مانند انبار مواد، قطعات و ابزار آلات كه هر يك از آنها داراي مسئول هستند انجام وظيفه مي كنند.
در سازمان هاي دولتي و غيرانتفاعي، معمولا واحد انبار تحت نظر تداركات و يا كار پردازي كه خود اين واحدها نيز يكي از واحدهاي تابعه امور اداري محسوب مي شود مي باشد.
قفسه بندی انبار و محفظه هاي محتوي مواد انبار بايد در راهروي مشخص قرار گرفته باشند تا دسترسي به آنها به آساني ميسر باشد. در بسياري از موارد ممكن است لازم باشد راهروهاي كافي براي عبور وسايل و برداشت مواد از داخل انبار تعبيه شود. در این صورت بهتر است خطوط سفيدي در كف انبار کشیده شود كه محل محفظه هاي مواد مختلف را مشخص نمايد.
به تقسیم انواع كالاهای موجود به گروه ها یا دسته هایی كه دارای صفات مشترك یا کاربرد مشترك باشند، طبقه بندی می گویند. در طبقه بندی كردن باید به نكات مهم زیر توجه كرد:
انواع طبقه بندی كالاها عبارتند از:
اجناس و كالاهاي موجود در انبار اعم از موسسات توليدی يا غيرتوليدي را مي توان به پنج دسته به شرح زير تقسيم نمود:
1- مواد خام يا مواد اوليه: از اين مواد براي توليد كالا استفاده مي شود.
2- مواد و لوازم مصرفي: مواد و لوازم مصرفي به موادي اطلاق مي شود كه به طور غيرمستقيم در توليد كالا دخالت دارند و يا در سازمان هاي توليدي براي انجام خدمات جانبي مورد استفاده قرار می گیرند. اين مواد بر اثر استفاده از بين مي روند. مانند: كاغذ، مداد و يا وسايل بسته بندي در سازمان هاي توليدي.
3- مواد و لوازم درجريان ساخت: به موادي كه مقداري تغييرات در مواد اوليه آن داده شده ولي هنوز به صورت كامل ساخته نشده است مواد و لوازم در جريان ساخت می گويند.
4- كالاي تمام شده: به كالاهايي گفته ميشود كه از نظر ساخت به مرحله ي تكميلي رسيده و قابل عرضه به بازار می باشند.
5- اجناس خريداري شده جهت فروش: اين سري از اجناس شامل اجناسي هستند كه بدون هيچگونه تغييري در آنها به بازار جهت فروش عرضه مي شوند و به طور موقت در انبار نگهداري مي شود. مانند: انبار فروشگاه ها و موسسات.
ایجاد رویه و سیستمی كه به وسیله آن اطلاعات و نشانه های مورد نیاز از شخصی به شخص دیگر یا از نقطه ای به نقطه دیگر به صورت خلاصه منتقل شود را كد گذاری می گویند. مهمترین فواید سیستم كد گذاری عبارتند از:
1- روش اعداد گروهی
2- روش اعشاری یا روش دیویی
3- روش حروفی یا الفبایی
4- روش نیمونیك یا روش استفاده از حروف اول نام كالاها
5- روش مخفی
6- روش كدینگ ویژه
7- روش كدینگ استاندارد
8- روشMESC ((material Equipment Standard & Code
دراین سیستم كه روش كد گذاری جدیدی به شمار می آید هر قلم كالا توسط یك عدد ده رقمی نشان داده می شود. برای كلیه اقلام مصرفی و مورد مصرف آینده صنعت، یكصد (00تا 99) گروه پیش بینی شده است. هر گروه مشتمل بر یكصد گروه فرعی (00تا 99) و هر گروه فرعی نیز شامل یكصد گروه فرعی دیگر است. علاوه بر آن، می توان به هر یك از تركیبات این شش رقم، اعداد (000-999) یك عدد سه رقمی را اضافه كرد. اجزا تشكیل دهنده نه رقم اول mescبه ترتیب زیر نشان دهنده موارد زیر می باشند:
نمودار_______مشخصات كالا__________فرعی تر_______فرعی_______اصلی
منظور از سیستم اطلاعاتی، ایجاد روشی سیستماتیك و منطقی است كه انجام دادن عملیات تهیه و نگهداری جنس را از مرحله درخواست اجناس تا مرحله تهیه كامل وتحویل به مصرف كننده میسر می سازد. متداول ترین فرمهای مورد استفاده در سیستم اطلاعاتی انبار به شرح زیر است:
در روش اول جنسی كه اول وارد شده اول خارج و مصرف می شود و در روش دوم جنسی كه آخر از همه وارد شده اول مصرف می شود. استعمال روش لایفو نادر بوده و غالبا فایفو را به كار میبرند كه به چند طریق عملی است:
1- اروش دو كارتی: این روش وقتی قابل اجرا است كه اجناس دارای بسته بندی بزرگ باشندیا در ظروف بزرگ قرارداشته باشند. در این صورت برای هر بسته دو كارت نوشته می شود كه یك كارت به بسته مربوطه چسبانیده شده و كارت دیگر را انبار دار نگه می دارد و در هنگام درخواست انباردار از روی كارت های معین می داند كدام بسته باید اول از انبار خارج شود.
2- روش فاصله توقفی: در این روش بین پارتی جدید و قدیم ده سانتیمتر فاصله می گذارند تا از هم جدا باشند و این فاصله را فاصله توقفی می نامند.
3- روش قوه ثقل: بعضی از اجناس را می توان در سیلو های مخصوصی نگهداری کرد.
4- روش متحرک: این روش اکثرا بهترین راه انجام سیستم فایفو است. به این طریق که در محل مخصوص هر جنس را از یک طرف برداشته و اجناس تازه وارد را به طرف دبگر اضافه کند.
5- روش مساحت دوبل: در این روش برای هر جنسی در انبار دو برابر مساحتی را که لازم داردتعیین می کنند.
حمل و نقل کالا جزئی لا ینفک انبار است و هر حمل و نقل به منزله هزینه برای سازمان می باشد. انواع روش های حمل و نقل عبارتند از:
