قلعه بیرجند کجاست؟
قلعه بیرجند یا دژ بیرجند که با نام‌های «قلعه ته ده»، «قلعه پایین شهر» و همچنین «دژ بیرجند» نیز شناخته می‌شود، بزرگترین بنای تاریخی بیرجند است که بر فراز بلندترین تپه باختری شهر بیرجند در شمال غرب شهر ساخته شده است. از بالای برج‌های این قلعه می‌توانید بافت قدیم و جدید شهر بیرجند را مشاهده کنید. کافی است به سمت میدان امام حسین بروید. مسیری که از شمال این میدان به سمت بالای تپه می‌رود را دنبال کنید تا قلعه بیرجند با برج و بارویش در برابر دیدگان شما خودنمایی کند.
تاریخچه قلعه بیرجند
قلعه بیرجند در دوره صفویه ساخته شده و هسته نخستین شهر بیرجند به شمار می‌رود که دارای کاربردهای نظامی می‌باشد. این قلعه جایی برای انجام نگهبانی بوده و ساکنان این قلعه نگهبانانی بودند که وظیفه آنها رساندن اخبار، تأمین امنیت و پاسداری بود. در زمان‌های قدیم در بیرجند تعدادی قلعه، ارگ و بناهای بزرگ وجود داشته که در سده چهاردهم خورشیدی آثاری از آنها باقی مانده است. دژ بیرجند از راه راهروهای زیرزمینی به مراکز مهم شهر مانند ارگ بهارستان، ارگ کلاه فرنگی و قنات قصبه در پیوند بوده است. در این قلعه آب‌انبارها و مواد خوراکی پیوسته نگهداری می‌شد تا در هنگام یورش دشمن، باشندگان شهر با خانواده‌های خود و داراییهایی منقول از طریق راهروهایی زیرزمینی به این دژ پناه ببرند.
قلعه تاریخی بیرجند در دوره قاجاریه، به طور کامل مورد بازسازی قرار گرفته است. همچنین در سال ۱۳۷۸ نیز یک بار شهرداری بیرجند تصمیم گرفت این بنای ارزشمند را مورد بازسازی و مرمت قرار دهد. در حال حاضر نیز این قلعه، خوشبختانه به نسبت خیلی از آثار تاریخی موجود در کشورمان سرحال به نظر می‌رسد و وقتی که وارد آن شوید، از شکوه و عظمت آن لذت خواهید برد.
معماری قلعه بیرجند
وسعت قلعه بیرجند در حدود ۳۰۰۰ متر مربع است. در ساخت این قلعه از مصالحی همچون خشت، گل و چینه استفاده شده است. قلعه بیرجند دارای دو در ورودی است که یکی از آنها در ضلع شمالی و در دیگر در ضلع غربی واقع شده است. در چهار طرف قلعه برج‌هایی را می‌بینید که به شکل استوانه‌ای ساخته شده‌اند. همگی این برج‌ها دو طبقه هستند. البته لازم است بدانید که در ابتدا تعداد کل برج‌های قلعه ۷ عدد بوده که یکی از آنها در گذر زمان از بین رفته است و در حال حاضر ۶ برج باقی مانده را می‌توانید تماشا کنید. در داخل هر کدام از این برج‌ها نیز روزنه‌هایی به چشم می‌خورند که به منظور دیدبانی و تیراندازی در مواقع نیاز تعبیه شده بودند.
همچنین دیوارهای قلعه بیرجند نیز با بزرگی و همچنین شکل برآمده‌‌ای که دارند، امکان انجام دیدبانی بر فراز باروها را برای نگهبانان بهتر فراهم می‌کردند. در نگاه کلی باید اشاره کنیم که پلان این قلعه به صورت یک چهار ضلعی با چهار برج در چهار گوشه آن به اضافه دو برج در دو ضلع شرقی و غربی است.انبارهایی نیز در این قلعه ساخته شده بود تا در آنها آب و آذوقه ذخیره شود تا در مواقع اضطراری مورد استفاده قرار گیرد. جالب است بدانید که راهروهایی زیرزمینی نیز ساخته شده بودند که این قلعه را به تعدادی از بناهای مهم شهر بیرجند مثل ارگ بهارستان، ارگ کلاه فرنگی، قنات قصبه و خانه افراد مهمی که به حکومت آن زمان مرتبط بودند، نیز وصل می‌کرده است. مثلا اگر دشمن حمله می‌کرد، افراد مهم حکومتی می‌توانستند همراه با خانواده‌هایشان از طریق این مسیرهای زیرزمینی به قلعه بیرجند بروند و در آنجا پناه گیرند!
منبع: راهنما سفر
