یکی از کارگاه‌های مدرسۀ تابستانۀ ۱۴۰۲ کارگاه «مدل‌سازی و بهینه‌سازی» بود. در این کارگاه با مسائل مختلف «بهینه‌سازی» آشنا شدیم و دیدیم که چطور می‌تونیم اون‌ها را حل کنیم، به این معنا که بهترین تصمیم رو از بین تعداد زیادی تصمیم‌ِ ممکن پیدا کنیم؛ این تصمیم می‌تونست این باشه که با منابع محدودی که داریم، از هر محصول چقدر تولید کنیم تا بیشترین سود رو داشته باشیم؛ یا اینکه مراکز اورژانس رو در چه نقاطی از شهر قرار بدیم که با کمترین تعداد بتونیم تمام مناطق شهر رو پوشش بدیم.
به علمی که به مدل‌سازی و حل چنین مسائلی می‌پردازه بهینه‌سازی/برنامه‌ریزی ریاضی (Mathematical Programming/Optimization) یا تحقیق در عملیات (OR: Operations Research) هم می‌گن. به طور خلاصه کارش توسعه و تحلیل‌های مدل‌های ریاضی‌ایه که قراره در یک تصمیم‌گیری مشخص، یعنی یافتن بهترین گزینه از بین تمام تصمیم‌های ممکن، به ما کمک کنه.
آغاز این علم به شکل مدرنش تقریباً برمی‌گرده به اواسط قرن بیستم و مشخصاً کاربردهای این علم رو در جنگ جهانی دوم و بعد با توسعۀ اون در سال‌های بعد در حوزه‌های مختلف، در مهندسی و مدیریت کسب‌وکار، عملیات‌های کارخانه و خلاصه هرجا که درش یک تصمیم‌گیری کمّی دخیله، میشه پیدا کرد.
ما برای حل مسائلی که در کارگاه دیدیم، روش‌های حل مختلفی رو به کار بردیم. مهم‌ترین روش که در واقع مشترک بین همۀ مسائل بود روش برنامه‌ریزی خطی (Linear Programming) بود. اولین گام این روش این بود که مسائل رو در یک چارچوب ریاضی مشخص بنویسیم و بعد با استفاده از روش‌های موجود این مسائل رو حل کنیم. در واقع مهم‌ترین چالش و قسمت جذاب ماجرا اینه که چطور می‌تونیم مسائلمون رو در قالب یه تعداد متغیر و معادله، مدل بکنیم.
از لحاظ رشتۀ دانشگاهی در مقطع کارشناسی، رشته‌های علوم کامپیوتر و مهندسی صنایع به این درس به طور جدی می‌پردازن، هرچند با رویکرد کمی متفاوت. در رشتۀ مهندسی صنایع، ۸ واحد به مبانی نظری این علم اختصاص داره و بعد در درس‌های دیگه، از جمله مدیریت زنجیره تامین و برنامه‌ریزی حمل‌ونقل، از کاربردهای این علم استفاده میشه. البته که در مقطع کارشناسی در نهایت به طور محدودی به این موضوع پرداخته میشه و علاقه‌مندان می‌تونن در گرایش «بهینه‌سازی سیستم‌ها» در مقطع ارشد این علم رو به صورت تخصصی یاد بگیرن.
برای مطالعۀ بیشتر پیشنهاد می‌کنیم کلیدواژه‌هایی مثل بهینه‌سازی ریاضی یا تحقیق در عملیات رو جستجو کنید. همچنین می‌تونید نگاهی بندازید به مسائل جالب معروفی که وجود داره، مثلاً:
- مسائل کوله‌پشتی (Knapsack Problems)
- مسئلۀ فروشندۀ دوره‌گرد (Travelling Salesman Problem)
- مسئلۀ مکان‌یابی تجهیزات(Facility Location Problem)
- مسئلۀ برش (Cutting Stock Problem)
- و مسئلۀ تخصیص (Assignemnt Problem)
