آسمون این شب‌ها (منظورم از این شب‌ها شب‌های ۹ تا ۲۵ مهرماهه) یه مهمون داره! یه دنباله‌دار!چی؟ ستاره‌ی دنباله‌دار؟ نه خیر! هیچ ستاره‌ای در کار نیست.
بیاین قبل از اینکه بفهمیم این مهمون کیه و چه زمانایی سر و کله‌ش پیدا می‌شه یه بار برای همیشه مشکلمون رو با دنباله‌دار و ستاره حل کنیم.
ستاره‌ها اجرام آسمانی‌ای هستن که از گازهای داغ و عمدتا هیدروژن و هلیوم، تشکیل شدن و انرژیشون رو از طریق فرآیندهای ترمودینامیکی و هم‌افزایی هسته‌ای تولید می‌کنن. در مرکز یک ستاره، فشار و دما به حدی می‌رسه که هسته‌های هیدروژن با هم ادغام شده و هلیوم تشکیل می‌دن. این فرآیند منجر به آزاد شدن مقدار زیادی انرژی در قالب اشعه‌های الکترومغناطیسی، از جمله نور، می‌شه.
اما دنباله‌دارها توده‌های یخ، گرد و غبار و سنگن که ممکنه از پیش از تشکیل منظومه‌ی شمسی در فضا باقی مونده باشن و از سه بخش هسته و دنباله و گیسو تشکیل شدن.
هسته یا nacleeus بخش مرکزی و از جنس گرد و غبار, سنگ و یخه که میتونه چند صد متر تا چند ده کیلومتر باشه. این بخش دارای مواد فراری مثل آب و کربن‌دی‌اکسید و متان و آمونیاکه که در دمای پایین منجد می‌شن.
بخش بعدی coma یا گیسو نام داره. گیسو وقتی که دنباله‌دارمون به نزدیکی خورشید می‌رسه، تحت تاثیر حرارت خورشید قرار می‌گیره و همین حرارت باعث تبخیر یخ‌ها و آزاد شدن گازها می‌شه. این فرآیند منجر به تشکیل یک ابر روشن و گرد به نام هد می‌شود. هد میتونه چند صد هزار کیلومتر در فضا گسترده بشه و به دلیل وجود ذرات گرد و غبار و گاز، رنگ‌هایی متنوعی به خودش بگیره. و اما دنباله‌ی دنباله‌دار که از ذرات گاز و گرد و غباری تشکیل شده و تحت تأثیر تابش خورشید و باد خورشیدی به سمت دور از خورشید سوق پیدا می‌کنه. این دنباله‌ها از دو نوع گازی و گرد و غباری هستن. دنباله گازی یا Ion Tail متشکل از یون‌های گازه که تحت تأثیر میدان مغناطیسی خورشید به سمت دور از خورشید می‌ره و معمولاً به رنگ آبی یا سبز دیده می‌شه. (راستی به نظرتون چرا آبی و سبز؟)
دنباله‌ی گرد و غباری یا Dust Tail هم شامل ذرات بزرگ‌تر گرد و غباره که در حال تصعید شدنن و به سمت دور از خورشید با زاویه‌ای کج‌تر حرکت می‌کنن و معمولاً به رنگ زرد یا سفید دیده می‌شن.
حالا احتمالا می‌تونید حدس بزنید کی ما می‌تونیم این دوست خوش‌آب و رنگمون رو در آسمون ببینیم؟ بله، درسته! هروقت که به اندازه‌ی کافی به خورشید نزدیک بشه و در اثر گرمای خورشید سر و کله‌ی گازهای متصاعدشده و نوری که منتشر می‌کنن پیدا شه.
خب حالا بریم سراغ معرفی مهمون عزیزمون یعنی دنباله‌دار «C/2023 A3». این اسم به نظرتون از کجا اومده؟ این اسم یه جورایی یه شناسنامه‌ی کوچیک و مختصر برای این دنباله‌داره که با اسم سوچینشان اطلس هم شناخته می‌شه. بیاین یکم بشکافیمش.
در یکی از سایت‌های خبری چشمم به یک عبارت عجیب در مورد این مهمونمون خورد. نوشته بود «مهمون ناخونده» یا شایدم «مهمون سرزده»!
اما اصلا کی گفته سوچینشان اطلس سرزده به سراغمون اومده؟ من که مطمئنم ۸۰ هزار سال پیش که این دنباله‌دار دیده شده مثل دنباله‌دار هالی که وقتی سال ۱۹۸۶ مشاهده شد باهامون قرار گذاشت ۲۰۲۶ دوباره سراغمون بیاد، قرار ملاقات بعدی رو تنظیم کرده. به نظرتون اینکه دنباله‌دارها از زمان ملاقات بعدیشون خبر دارن، یعنی چی؟
اینجا ما متوجه می‌شیم که حرکت بیشتر دنباله‌دارها هم مثل حرکت ما به دور خورشید یا حرکت ماه به دور زمین متناوبه و این یعنی پیدا شدن سر و کله‌ی مدار. بله بیشتر دنباله‌دارها هم مدار دارن، مدارهایی اغلب بیضی‌شکل. احتمالا شکل زیر بهتون کمک می‌کنه که مدار دنباله‌دار و دور و نزدیک شدن به خورشید و در نتیجه درخشش موقت رو بهتر درک کنید.
(راستی برای آشنایی بیشتر با مدارها به نوشته‌ی «دو ماه، دوماه!» از ضحی صمدی که به مناسبت هفته جهانی فضا منتشر شده سر بزنید!)
خب دوباره برگردیم به اسم جناب دنباله‌دار و بگم اصلا چرا حرف تناوب رو پیش کشیدم. اینا رو براتون گفتم که آشنایی با اسم «C/2023 A3» رو با حرف C شروع کنم. ما اطلاعات مربوط به تناوب دنباله‌دارها رو با یکی از حروف C یا P ،X ،D نشون می‌دیم.
پیشوند P پیشوند دنباله‌داهای دوره‌ای، پیشوند C پیشوند دنباله‌دارهای غیردوره‌ای و پیشوند X مختص دنباله‌دارهاییه که نمی‌شه مدار معنی‌داری براشون محاسبه کرد. پیشوند D هم برای دنباله‌دارهاییه که دیگه وجود ندارن یا گمان می‌شه که ناپیدان.
خب اینجا یه سوال پیش میاد، مگه نگفتیم «C/2023 A3» هر ۸۰ هزار سال دیده می‌شه؟ پس چرا پیشوند c داره؟
پیشوند C برای دنباله‌دارهایی که مدارشون بیضی کشیده‌ست و یک بار گردششون به دور خورشید مثل همین ۸۰ هزار سال خیلی طولانیه هم استفاده می‌شه و برای همین بر اساس دوره تناوبی که داره بهش پیشوند C رو دادن.
دنباله‌دار هالی یکی از دنباله‌دارهای معروفه که فکر کنم بیشتر از بقیه اسمش رو شنیدید. شاید بعضی جاها خونده باشید یا شنیده باشید که بهش می‌گن 1P/Halley. حالا می‌دونید در مورد هالی از P استفاده می‌کنیم چون دوره تناوب کوتاه ۷۶ ساله داره.
عدد ۲۰۲۳ که در اسم مهمونمون نوشته شده به سال کشفش اشاره داره و A هم نشون‌دهنده‌ی اینه که در نیمه‌ی اول ماه کشف شده یا نیمه‌ی دوم. سوچینشان اطلس در نیمه اول ماه کشف شده که با A نشون داده شده. اگر جرمی در نیمه‌ی دوم کشف بشه از B برای معرفیش استفاده می‌کنیم.
و در آخر هم میرسیم به عدد ۳. این عدد نشون میده که دنباله‌دارمون سومین جرم کشف‌شده در نیمه‌ی اول ماهه.
خب حالا که با سوچینشان اطلس که با سرعت ۲۹۰,۶۶۴ کیلومتر بر ساعت داره حرکت می‌کنه، آشنا شدید یه خبر خوب براتون دارم، این دنباله‌دار یکی از دنباله‌دارهاییه که تقریبا می‌تونید با چشم غیرمسلح ببینیدش. سوچینشان یک ساعت قبل از طلوع خورشید در آسمون نیم‌کره‌ی شمالی رویت می‌شه و در ۱۲ اکتبر (۲۱ مهرماه) هم به نزدیک‌ترین فاصله‌ی خودش از زمین می‌رسه.
راستی می‌تونید موقعیت مکانی C/2023 A3 رو در این لینک ببینید و محل حضورش رو پیدا کنید.
اگر موفق به رصد این دنباله‌دار شدید حتما این تجربه رو با رستایی‌ها (@rastaiha_info) به اشتراک بذارید!
رستایی باشید!
-فاطمه ستوده
