علم همیشه از دنیای سیاست فاصله داشته و بیطرفی خود را در منازعات سیاستمداران حفظ کرده است. اما حالا در هنگامه همهگیری جهانی بیماری و نزدیکی به انتخابات ۲۰۲۰ آمریکا، بعضی از موسسات علمی و نشریات تراز اول آمریکا در برابر رئیس جمهور فعلی این کشور، دونالد ترامپ و متحدانش موضع سیاسی اتخاذ کردهاند. در طول تاریخ معاصر آمریکا تا به حال هیچ رئیس جمهوری مانند ترامپ از نهادهای علمی گرفته تا رسانهها، دادگاهها، وزارت دادگستری و حتی نظام انتخابات را مورد حمله و تهدید قرار نداده است. ترامپ ادعا میکند کشورش برای او اولویت دارد ولی شرایط مشاهده شده در این همهگیری ثابت کرد اولویت او فقط خودش است و نه کشورش. چالشهایی مانند پایان دادن به همهگیری کووید-۱۹، مقابله با گرمایش جهانی و توقف گسترش سلاحهای هستهای و مقابله با تروریسم، مسائلی جهانی و فوری است که بدون همکاری و تلاش دولتها و نهادهای بینالمللی محقق نخواهد شد. اما در عوض دولت ترامپ در چهار سال گذشته سعی در تضعیف این نهادها داشته است. درصحنه داخلی خود کشور آمریکا نیز پرمخاطرهترین میراث دولت ترامپ، سابقه شرمآور مداخلهاش در سازمانهای علمی و بهداشتی است. ازاین رو اعتماد بخشی از مردم آمریکا به نهادهایی که برای حفظ سلامتی و ایمنی آنها تلاش میکنند، کمتر شده است. در این شرایط دانشمندان دیگر نمیتوانند خارج از گود به نظاره بنشینند و شاهد تضعیف علوم باشند. جو بایدن به واسطه سیاستها و سوابق مثبتی که در دوره معاونت رئیس جمهور سابق آمریکا داشته است و حالا هم که رقیب ترامپ در انتخابات ریاست جمهوری دو هفته آینده است، اکنون تنها امید دانشمندان برای جبران صدمات واردشده به علم از سوی دولت فعلی ایالات متحده است.
نشریه پزشکی نیوانگلند که از مشهورترین و کهنترین نشریات پزشکی آمریکایی است، در طول تاریخ ۲۰۸ ساله انتشار خود تا به امروز سمت و سوی سیاسی نداشته است. اما ۱۷ مهر ۹۹ در مقالهای بیسابقه خواستار تغییر رهبری آمریکا شد. نویسندگان این مقاله به عملکرد ضعیف ترامپ نسبت به همهگیری کرونا اشاره کردهاند. دولت با یک بحران روبهرو شد اما به جای کنترل و مدیریت، آن را به فاجعه تبدیل کرد. دولت ترامپ به جای اعتماد به نظر متخصصان، به نظر افراد نادان و حقهبازی در کابینهاش روی آورد که حقیقت را کتمان و انتشار دروغهای محض را آسان میکردند. این مقاله افرادی که دولت فعلی را اداره میکنند «به شکل خطرناکی بیکفایت» خوانده است و هشدار میدهد اگر همچنان افراد این حزب بر سر کار خود باشند، رای دهندگان به آنها در مرگ هزاران نفر بر اثر کووید-۱۹ همدست خواهند بود.
قیام اهل علم علیه ترامپ
دو هفته پیش نشریه نیچر (Nature) نیز در مقالهای مشابه پشتیبانی خود را از جو بایدن، رهبر حزب دموکرات اعلام کرد و سابقه رهبری ترامپ را شرمآور خواند.
ماه گذشته ۸۱ برنده آمریکایی جایزه نوبل در نامهای سرگشاده حمایت خود را از جو بایدن اعلام کردند. در این نامه آمده است: «امروز در تاریخ ملت آمریکا بیش از هر زمان دیگری نیاز است تا رهبران به علم در تدوین سیاستهای عمومی بها بدهند.»
آکادمی ملی علوم و آکادمی ملی پزشکی آمریکا نیز اوایل مهرماه در بیانیهای مشترک مداخلههای سیاسی را در نهادهای بهداشت عمومی محکوم کردند. آنها به ویژه به تلاش و دخالت دولت ترامپ برای تسریع تایید واکسن کووید-۱۹ قبل از این که آزمایشهای ایمنی و اثربخشی واکسن تکمیل شوند اشاره می کنند. به نوشته آنها سیاستگذاریها باید منشاگرفته از بهترین شواهد موجود باشد. بدون آن که شواهد، تحریف شده یا پنهان شده باشند یا عمدا اطلاعرسانی نادرستی داشته باشند.
یک مثال دیگر، مجله ساینس (Science) به سردبیری هولدن تروپ نیز حدود ۱۲ مقاله منتشر کرده است و در آنها از واکنش دولت نسبت به همهگیری بیماری و نگرشی که نسبت به علم در دولت وجود دارد، انتقاد کرده است. این مجله در یکی از مقالاتش با عنوان «ترامپ درباره علم دروغ میگوید» شخص رئیس جمهور را هدف قرار داده است و او را به دلیل نادیده گرفتن خطر همهگیری مقصر میداند.
این که این مقالات و واکنش دانشمندان تا چه حد موثر خواهد بود، مشخص نیست. در بهترین حالت این مقالات به دانشمندان در بیان استدلالهای شان کمک میکند. از آنجا که اکثر مردم نظرات قاطعی درباره این دوره از انتخابات دارند، تایید یا عدم تایید دانشمندان تاثیر چندانی در تغییر نظر آنها نخواهد داشت و نظر دانشمندان را فقط افرادی که علم را دنبال میکنند، میشنوند یا میخوانند. اما آنچه این جنبش دانشمندان را مهم ساخته و باعث شده صدای آنها بیش از هر زمان دیگری شنیده شود، بسیار ساده است! آنها پیش از این وارد دنیای سیاست نمیشدند. این بیانیهها بیشتر از آن که بیانیهای سیاسی باشند، میخواهند از سیاسی شدن علم جلوگیری کنند.
دانشمندان اتخاذ موضع سیاسی را در شرایط کنونی ضرورتی اخلاقی میدانند. چاپ این مقالات صدای تمام دانشمندانی است که یا بستر مناسبی برای بیان نظراتشان ندارند یا به دلایل محافظهکاری اجازه صحبت ندارند.
تا به این جا نشریه ساینس و آکادمی ملی علوم آمریکا بازخوردهای مثبتی از این مقالات داشتهاند.
اما بر خلاف آنها نشریه پزشکی نیوانگلند نامههای تند و زنندهای دریافت کرده و حتی یکی از داوران مقالات از کار خود استعفا داده است. وی معتقد است یک نشریه پزشکی صلاحیت موضعگیری سیاسی را ندارد. گرچه بیشتر دانشمندان و پزشکان مانند عموم مردم گرایش به محافظهکاری لیبرال دارند، اما این نگرش نشریه با توجه به حقایق و شواهد موجود است و تصمیم اشتباه به قیمت جان انسانها خواهد بود.
فاجعه ویروس کرونا در ایالت متحده
بیتوجهی دولت ترامپ به قوانین، علوم، حقایق و واقعیتها در واکنش فاجعهبارش به همهگیری کووید-۱۹ نمایش داده شد. ترامپ در اولین روزهای همهگیری نه تنها هیچ برنامهای برای افزایش آزمایشهای کرونا، ردیابی افراد مبتلا و تقویت امکانات بهداشتی نداشت، بلکه در عوض دستورالعملهای بهداشتی مرکز کنترل و پیشگیری بیماریهای ایالات متحده (CDC) را برای استفاده از ماسک و فاصله گذاری اجتماعی نادیده میگرفت و مسخره می کرد.
ترامپ در مورد خطری که ویروس مردم را تهدید میکند، دروغ گفت و حتی مردم را به اعتراض علیه سیاستهای کاهش سرعت انتقال بیماری تشویق کرد. او بزرگترین بحرانی را که جهان حداقل در نیم قرن اخیر با آن روبهرو شده است، کم اهمیت جلوه داد اقداماتی که پیامدهای ویران کننده ای به همراه داشته است. دولت ترامپ با وجود داشتن منابع علمی و مالی عظیم شکست فاجعهباری خورده است.
در همین آشفته بازار مرکز کنترل و پیشگیری بیماری (CDC) که وظیفه کنترل شیوع کووید-۱۹ را بر عهده داشت، مدیریتش به اجبار و سریع تحت نظر مایک پنس، معاون رئیس جمهور و جرد کوشنر، داماد دونالد ترامپ قرار گرفت. این در حالی است که هیچ یک از آنها در زمینه بیماریهای عفونی تخصصی ندارند. تا این که بالاخره سه ماه قبل ترامپ مسوولیت جمعآوری اطلاعات و مدیریت ویروس کرونا را به وزارت بهداشت و خدمات انسانی سپرد.
دولت ترامپ از همان روزهای اول پیروزی در انتخابات دوره قبل، با دوستان و متحدان دیرینه این کشور وارد مسیر نزاع شد و از بزرگترین توافقنامههای زیست محیطی و علمی دنیا بیرون آمد. برای مثال به مهمترین آنها مثل خروج از توافقنامه اقلیمی ۲۰۱۵ پاریس، توافق هستهای با ایران، سازمان آموزشی و علمی سازمان ملل متحد (یونسکو) و غیرقابل تصورتر از همه قطع رابطه با سازمان بهداشت جهانی (WHO) در بحبوحه همهگیری میتوان اشاره کرد.
در این مدت هم کارنامه اقدامات دولت ترامپ در جهت سرعت بخشیدن به تغییر اقلیم، از بین بردن طبیعت بکر، افزایش آلودگی هوا و از بین بردن حیاتوحش و همچنین انسانها قابل بررسی است.
پویش انتخاباتی جو بایدن تاکنون همکاری نزدیکی با پژوهشگران برای تهیه برنامههای جامعی در مورد مقابله با کووید-۱۹ و تغییرات آبوهوایی داشته است. همچنین بایدن متعهد شده نقش رهبری را در دوران همهگیری به مرکز کنترل و پیشگیری بیماری برگرداند و تصمیم گیری در مورد مقابله با ویروس کرونا بر عهده متخصصان بهداشت عمومی باشد، نه سیاستمداران. او قول داده تا تستهای کرونا را افزایش دهد و برنامه قویتری در ردیابی افراد مبتلا داشته باشد. همین طور از افرادی که ویروس کرونا بیشترین آسیب را به آنها زده است، حمایتهای بیشتری کند. اتخاذ این تصمیمات در کنار واکسن و دارو برای پایان دادن به این همهگیری ضروری است.
چرا دانشمندان تا به امروز وارد سیاست نشده بودند؟
از دیدگاه جامعه شناسان، امروز دیگر به جای آن که نگرانی دیرینه دخالتهای سیاسی در علم را داشته باشیم، باید سیاستمداران را محکوم کنیم. در این مرحله از تاریخ باید برای علم قیام کرد، زیرا علم و نقش آن در جامعه به خطر افتاده است. دانشمندان معتقدند شخص ترامپ برای ریاست جمهوری مناسب نیست، زیرا در این مدت به شدت به پیشرفتهای علمی آسیب وارد کرده است. سیاستهای ضدعلمی مدتهاست که به موضوع بحث نهادهای علمی این کشور درآمده است.
برای مثال سال ۹۶ دانشمندان و پژوهشگران برای اعتراض نسبت به بیتوجهی دولت ترامپ به علم و عدم اتخاذ سیاستهای مبتنی بر شواهد راهپیمایی برای علم برگزار کردند (نگاه کنید به گزارشی با عنوان «واکاوی خیزش جهانی حمایت از علم» که ۱۸ اردیبهشت ۹۶ در صفحه ۷ شماره ۴۸۱۷ جام جم منتشر شد). اما این اقدامات نتیجه خاصی نداشت. از سه سال قبل تا به امروز مهاجرت گسترده محققان از بدنه دولت، انتصاب مقامات نهادهای تحقیقاتی فدرال با درجات علمی پایین، ایجاد موانع در مسیر دانشمندان و به تازگی هم اظهارنظرهای پیوسته و سیاستهایی جدی نگرفتن خطر کووید-۱۹ را در آن کشور شاهدیم.
تمایل جدید دانشمندان برای ورود به عرصه تصمیمگیریهای سیاسی اساسا نشان میدهد دولت ترامپ تا چه اندازه غرق شده است و چقدر گفتمان را به تاخیر انداختهاند. برای مثال ترامپ مساله گرمایش جهانی را همیشه به سخره گرفته و بر گزارشهای تغییرات اقلیم سرپوش گذاشته است. اما این بار در مواجهه با کووید-۱۹ اظهارات و اقدامات رئیس جمهور مستقیما به سلامت عمومی در کوتاه مدت آسیب رسانده و همین رفتارها واکنش دانشمندان را برانگیخته است.
اما برخی کارشناسان علوم اجتماعی نیز نگران همسویی نهادهای علمی با احزاب سیاسی هستند؛ زیرا ممکن است نتیجه معکوسی داشته باشد و بدون آن که به بهبود شرایط کمک کند، علم نیز سیاسی شود و حتی نگرش جامعه نسبت به علم تغییر کند. از نظر تاریخی سیاستمداران جمهوریخواه نیز حداقل به اندازه دموکراتها علاقه‌مند به پژوهشهای علمی بودهاند و از بودجههای علم و فناوری حمایت کردهاند. همین روند نیز تا به اینجا دانشمندان را از موضعگیریهای سیاسی دور نگاه داشته است. وقتی سیاستمداران تمایل کمتری برای تامین بودجههای تحقیقات علمی داشته باشند، دانشجویان کمتری هم علاقه‌مند به پژوهش میشوند.
ترامپ به دنبال از نو ساختن حزب جمهوریخواه با توجه به ارزشهای پوپولیستی خود است. پوپولیستها جهان را به دو گروه مردم عادی و نخبگان تقسیم میکنند. گروه دوم شامل پژوهشگران و کسانی است که در نهادهای پژوهشی مشغول هستند. در همین حال دولت ترامپ اتکای کمتری به یافتهها و دانش آنها دارد، استقلال آنها را زیر سوال برده و نسبت به نقش مهمی که در زندگی مردم دارند، بیاحترامی کرده است. همین طور قضات دادگاهها، مشاغل خدمات اجتماعی و روزنامهنگاران نیز مورد اهانت قرارگرفته اند. همه اینها دست به دست هم دادهاند تا دانشمندان حضور پررنگتری در عرصه سیاست داشته باشند.
روزنامه جام جم- شماره 5787- 5 آبان 1399
