دنیای نرم افزارها با سرعت شگفت آوری به پیش میرود. در دو دهه گذشته پیوسته نرم افزارهایی معرفی و وارد بازار شدهاند و تعدادی نیز بازنشسته و کنار گذاشته شدهاند. علتش هم این بوده که عملکرد خوبی نداشتهاند، یا به دلایل متنوع توسعهشان متوقف شده یا گزینه بهتری جای آنها را گرفته است. معمولا بیشتر این نرم افزارها خیلی زود فراموش میشود. اما در میان آنها نرم افزارهایی است که هنوز به یاد آوردنشان برای ما جالب و خاطره انگیز است، زیرا فعلا هیچ نرم افزاری به خوبی آنها عرضه نشده، یا اولین نرم افزارهایی بودند که در زمان آشنایی با دنیای رایانه و فناوری دیجیتال با آنها آشنا شدهایم. بیش از ۴۰ سال از راهاندازی غول رایانه ای بزرگ جهان یعنی مایکروسافت میگذرد که در پیشینه خود میراثی از نرم افزارها را به جا گذاشته است. اخیرا مایکروسافت اعلام کرد به زودی برنامه مرورگر اینترنت اکسپلورر نیز به جمع نرم افزارهای منقرض شده این شرکت خواهد پیوست. تقریبا پنج سال پیش مایکروسافت در ویندوز ۱۰، برنامه اج (Edge) را به عنوان مرورگر جدید خود معرفی کرد. از همان زمان میشد حدس زد اینترنت اکسپلورر ۱۱ آخرین نسخه ارائه شده خواهد بود تا این که مایکروسافت به طور رسمی اعلام کرد از ۲۶ مرداد ۱۴۰۰ اینترنت اکسپلورر پس از ۲۵ سال برای همیشه کنار گذاشته خواهد شد. به همین مناسبت سراغ نرم افزارهایی رفتهایم که روزگاری اقبال زیادی به آنها می شد اما بعدا از صفحه روزگار محو شدند.
مایکروسافت فوتو ادیتور (Microsoft Photo Editor)
مایکروسافت فوتو ادیتور، برنامه ای ساده و کاربردی بود که برای ویرایش عکسهای عادی استفاده میشد. همراه با مایکروسافت آفیس ۹۷ در سال ۱۳۷۹ ارائه شد و تا ویندوز ایکس پی(XP) حضور داشت. اما در مایکروسافت آفیس ۲۰۰۳ برنامه دیگری به نام (Microsoft Office Picture Manager) جایگزین آن شد که ویژگیهای اندکی برای تصحیح و ویرایش تصویر داشت. گرچه پیکچر منیجر تمام قابلیتهای فوتو ادیتور را مانند برجستهسازی تصویر، کاهش نویز، مدل رنگی RGB، گزینه دقت گاما، روتوش و پوششدهی تیره نداشت، در مقابل امکان اشتراک گذاری تصاویر از طریق ایمیل یا فرستادن مستقیم عکسها به ورد (Word)، پاور پوینت و اکسل را ممکن میکرد.
ویژگیهای اصلی پیکچر منیجر نیز شامل تصحیح رنگ، برش، برعکس کردن، تغییر اندازه تصویر و چرخش بود. ویژگیهای دیگری مثل تنظیم روشنایی، کنتراست، سایه رنگ و میزان اشباع یا غلظت رنگها، فشرده سازی تصویر و از بین بردن قرمزی چشم در عکسها از قابلیتهای پیشرفتهتر آن بود. این برنامه در سال ۱۳۹۲ بازنشسته شد و در حال حاضر مایکروسافت آفیس از ابزار ویرایشگر تصویر در نسخههای خود استفاده نمیکند و کاربران باید ویرایشگر تصویری مستقل بارگزاری کنند.
اگر هنوز هم با فوتو ادیتور خاطره دارید و دوست دارید از آن استفاده کنید، میتوانید از نسخه قابل حمل (Portable) آن روی درایو USB یا کارت SD استفاده کنید.
ادوبی مدیا پلیر (Adobe Media Player)
اگر فیلم جالبی را در یکی از صفحه های وب ببینیم، چرا یک نرم افزار چند رسانهای نداشته باشیم تا بتوانیم فیلمهای دلخواه خود را در آن جمعآوری و مدیریت کنیم بدون اینکه مرورگر وب، صفحه نمایش را شلوغ کند؟ این سوالی بود که یکی از کارمندان شرکت ادوبی از خودش میپرسید و به این ترتیب ادوبی مدیا پلیر در فروردین ۱۳۸۷ متولد شد.
ادوبی مدیا پلیر فایلهای صوتی و تصویری را در فرمتهای مختلف روی کامپیوترهای خانگی پخش میکرد و به کاربران خود اجازه میداد تا با محتوای رسانهای خود تعامل داشته باشند و آن را مدیریت کنند. همچنین به پخش کنندههای محتوا امکان ایجاد برند تجاری خود و تبلیغ آن را در محتوای شان میداد. ادوبی به هنگام تماشای فیلمها چه به صورت آنلاین و چه به صورت آفلاین، تبلیغات را پخش میکرد. به علاوه این پخش کننده به کاربران امکان دنبال کردن وبکستهای (پخش کنندههای صوت و تصویر به صورت اینترنتی) تولیدکنندههای مختلف را میداد تا هم به صورت آنلاین و هم پس از دانلود آفلاین تماشا کنند. صفحه اصلی گویا و ساده آن و امکان دسترسی سریع به قسمتهای مختلف مانند فیلمهای برجسته و ژانرهای محتوایی از دیگر ویژگیهای خوب این اپلیکیشن بودند که در ۲۵ شهریور ۱۳۸۹ بازنشسته شد.
گوگل پلاس (+ G یا + Google)
گوگل پلاس چهارمین تلاش گوگل برای ساخت شبکهای اجتماعی پس از سه تجربه چندان ناموفق و کنار گذاشتن گوگل فرند کانکت (Google Friend Connect) در ۱۳۹۰، اورکات (Orkut) در سال ۱۳۹۳ و گوگل باز (Google Buzz) در ۱۳۹۸ بود. گوگل پلاس در ابتدای راهاندازی از تیر ۱۳۹۰ شبکه اجتماعی برای رقابت با دیگر شبکههای اجتماعی مانند فیسبوک و پیوند با دیگر محصولات گوگل مثل یوتیوب، گوگل درایو (Google Drive)، جیمیل، نقشه و تقویم گوگل بود. اما کم کم تبدیل به محصولی جانبی برای ثبت نام در دیگر سرویسهای گوگل شد. به همین دلیل در سالهای ابتدایی تعداد کاربران فعال آن به شدت رشد کرد اما زمان میانگینی که هر کاربر در این وبگاه میگذاراند کسر کوچکی در مقایسه با شبکههای اجتماعی رقیب بود. برای مقایسه از همان ابتدا این مقدار در گوگل پلاس ۳/۳ دقیقه و در فیسبوک ۷ساعت و نیم بود.
این پیام رسان قابلیتهایی مانند ارسال عکس، میزگردها، گروههای مختلف دوستانه (Circles)، گپ متنی و ویدئویی به نام هنگ اوتس (Hangouts)، رویدادها، برچسب گذاری موقعیت مکانی و... داشت. تا این که در بهمن ۹۷ بازنشسته شد. علتش تعامل اندک کاربران با آن (۹۰ درصد کاربران کمتر از پنج ثانیه از این وبگاه استفاده میکردند)؛ سختی برآورده کردن انتظارات کاربران و همچنین تشخیص نقصی در رابط با برنامه نویسی (API) بود که میتوانست اطلاعات خصوصی کاربران را فاش کند. اما با این حال نشریه وال استریت ژورنال (Wall Street Jounal) در مقالهای مدعی شد که در فروردین ۹۷ اطلاعات ۵۰۰ هزار کاربر مثل نام، نشانی ایمیل، آدرس، شغل، سن و جنسیت فاش شده است. اما گوگل به دلیل فشارهای نظارتی و جلوگیری از خدشهدار شدن اعتبارش آن را مخفی نگه داشت.
گوگل ریدر (Google Reader)
با گسترش استفاده از اینترنت نویسندهها، عکاسان و خبرنگاران زیادی شروع به فعالیت وبلاگ نویسی کردند. با رشد وبلاگها، یافتن و دنبال کردن محتواهای خوب کار سختی به نظر میرسید و نیاز به بستری احساس میشد که محتوای مورد نظر ما را از میان وبلاگها و وبسایتها جستوجو و جمعآوری کند.
گوگل ریدر، برنامه ای تحت وب و ابزاری کاربردی برای پیگیری اخبار و اطلاعات بود که توسط گوگل در مهر ۱۳۸۴ عرضه شد و کم کم جایگاه خود را بین کاربران به عنوان بستری برای خبرخوانی به دست آورد. امکان دستهبندی، تگ گذاری، اشتراک گذاری با دیگران، مرور اجمالی چند مورد به طور همزمان، افزودن محتوای ویدئویی از یوتیوب و گوگل ویدئو (Google Video)، جست وجو در تمام فیدها، ستارهدار کردن آیتمها و بارگیری آیتمها و خواندن آنها به صورت آفلاین از قابلیتهای این نرم افزار بودند.
۲۳ اسفند ۹۱ بود که گوگل اعلام کرد به دلیل کم شدن استفاده کاربران، این برنامه به زودی بازنشسته میشود و به کاربران خود تا ۱۰ تیر ۹۲ فرصت داد تا اطلاعات خود را جابهجا کنند. اما ۴۸ ساعت پس از اعلام این خبر، ۵۰۰ هزار کاربر جدید به آن اضافه شد و سه میلیون نفر در دو هفته بعدی به آن پیوستند. درخواستهای زیادی برای نگه داشتن گوگل ریدر فرستاده و صد هزار امضا جمعآوری شد. اما حدس زده میشود یکی از دلایل بسته شدن این برنامه که بازگو نمیشد، تشویق کاربران به استفاده از اپلیکیشن بازنشسته شده گوگل پلاس در آن زمان بود.
یاهو مسنجر (Yahoo! Messenger یا Y!M)
یاهو مسنجر از قدیمیترین و از اولین برنامه های پیام رسان جهانی بود که پس از ۲۰ سال بازنشسته شد. این سرویس در ابتدا با نام Yahoo! Pager در اسفند ۱۳۷۶ راه اندازی شد و سال بعد به یاهو مسنجر تغییر نام داد. کاربران میتوانستند با یک شناسه یاهو (Yahoo ID) در آن عضو شوند و به دیگر سرویسهای یاهو مثل «یاهو میل» دسترسی داشته باشند. امکان ارسال صدا، فایل، استفاده از وبکم، سرویس پیام رسان متنی و اتاقهای گفت وگو (چت روم) از ویژگیهای مختلف این پیام رسان نوستالژیک بودند.
یاهو مسنجر تا سال ۸۸ نزدیک به ۱۲۳ میلیون کاربر داشت اما با ورود تلفنهای هوشمند و پلتفرمهای پیام رسان فوری مانند واتس اپ و فیسبوک مسنجر (Facebook Messenger) توانستند از آن پیشی گیرند و این سرویس در تیر ۹۷ پایان کار خود را اعلام کرد. یاهو دلیلی برای توضیح پایان کار این پیام رسان ارائه نداد اما با توجه به تعداد زیاد پیام رسان های محبوب در بازار، میتوان حدس زد احتمالا رقابت دشوار بوده است. شرکت یاهو پس از یاهو مسنجر، سرویس جدید دیگری را با نام یاهو توگدر (Yahoo Together) به بازار معرفی کرد که این سرویس نیز یک سال بعد تعطیل شد. در اواخر دهه ۷۰ شمسی به دلیل رایگان بودن و آسانی استفاده از آن، یاهو مسنجر به یک نرم افزار محبوب، نه تنها بین عموم مردم بلکه بین تجار نفت و بازارهای مالی تبدیل شده بود و راه ارتباطی اصلی بین آنها بود.
کوتاه کننده لینک گوگل (Google URL Shortener یا goo.gl)
کوتاه کردن نشانی وب یکی از ترفندهای شبکه جهانی اینترنت است که در آن آدرسهای طولانی وب کوتاهتر میشود و همچنان شما را مستقیم به صفحه مقصد هدایت میکند. با استفاده از کوتاه کنندههای لینک علاوه بر زیباتر شدن لینک، تعداد کاراکترهای پیامهای متنی کمتر میشود و برای یادداشت کردن نشانی وب از روی یک منبع چاپ شده، راحتتر است.
goo.gl سرویس کوتاه کننده لینک گوگل بود که از آذر ۱۳۸۸ در ابتدا به صورت نوار ابزاری در بالای صفحهی گوگل استفاده میشد و در شهریور ۱۳۸۹ به صورت وبگاهی جداگانه درآمد. کاربران با ورود به حساب گوگل خود میتوانستند به فهرست لینکهایی دسترسی داشته باشند که پیشتر کوتاه کرده بودند. به علاوه تجزیه و تحلیل بیوقفه اطلاعات شامل ترافیک در طول زمان، بهترین بازدیدکنندهها و پروفایل آنها ثبت میشد. برای حفظ امنیت، گوگل سیستم اسپم خودکار مانند فناوری فیلترینگ استفاده شده در جیمیل را هم اضافه کرده بود. گوگل به قصد جایگزینی این سرویس با سرویس فایربیس پویا لینک (FDL سرواژه Firebase Dynamic Links)، سرویس کوتاه کننده لینک خود را در فروردین ۱۳۹۸ بازنشسته کرد. ولی پیوندهایی که پیشتر با این سرویس ایجاد شدهاند، همچنان به مقصد قبلی خود هدایت میشوند. FDLها نشانیهای وب هوشمندی است که به شما امکان هدایت مخاطبتان را به هر مکانی چه در iOS یا اندورید یا برنامههای وب قرار میدهد.
مایکروسافت پینت (Microsoft Paint)
پینت از اولین ویرایشگرهای گرافیکی است که اولین نسخه آن با اولین نسخه ویندوز (ویندوز ۱.۰) در آبان ۱۳۶۴ عرضه شد و تا به امروز در تمام نسخههای ویندوز مایکروسافت وجود داشته است. به دلیل سادگی استفاده از آن، از همان اول به یکی از پرکاربردترین برنامههای ویندوز تبدیل شد و هنوز هم برای ویرایشهای ساده تصاویر استفاده میشود. این برنامه ساده گرفیکی رایانهای دارای دو حالت رنگی و دو رنگ سیاه - سفید است و فایلها را در فرمتهای BMP (Windows bitmap)، JPEG، GIF، PNG و TIFF باز و ذخیره میکند. به علاوه دارای چند عملکرد مثل حالت تمبر (stamp mode)، حالت دنباله کشیدن (trail mode)، اشکال منظم و تصاویر متحرک است که در بخش کمک (help) به آنها اشارهای نشده است.
مایکروسافت از مرداد ۱۳۹۶، پینت را به فهرست قابلیتهای منسوخ شده ویندوز اضافه و اعلام کرد که پینت دیگر به صورت پیش فرض روی ویندوز نصب نخواهد شد و از فروشگاه مایکروسافت (Microsoft Store) به صورت مستقل و رایگان قابل دانلود است. گرچه بعدا در ویندوز ۱۰، همچنان پینت و در کنار آن Paint ۳D قرار گرفت. Paint ۳D نسخه بهروز رسانی شده پینت نبوده و امکان ساخت و ویرایش مدلها و تصاویر سه بعدی را فراهم میکند.
مایکروسافت هنوز زمان رسمی حذف پینت را مشخص نکرده ولی چه کاربران ویندوز از این موضوع خوشحال شوند یا ناراحت، تاریخ بازنشستگی پینت که یکی از قدیمی ترین نرم افزارهاست، لحظه مهمی در تاریخ ویندوز خواهد بود.
روزنامه جام جم، شماره 5756، 25 شهریور 1399
