سواد رسانه‌ای و تاب آوری
ارتقا دانش و توسعه سواد رسانه‌ای هم میتواند رژیم مصرف رسانه را هدفمند و مفید مدیریت کند و هم میتواند از انتشار جعلیات و جعل عمیق (deep fake) جلوگیری کند
دنیای پیشرفته امروز با تحولاتی همراه شده که بی سابقه بوده است.استفاده از فضای مجازی و تحولات مرتبط با اینترنت و تکنولوژیهای نوین ارتباطی علاوه بر توسعه دانش، تسریع در رفاه اقتصادی و اجتماعی،بهره وری در وقت و هزینه و همچنین سطح دسترسی و تاثیر آن در انتقال دانش، به ویژه آموزش و اطلاع رسانی، برای مردم در سراسر جهان تحول شگرفی را ایجاد کرده است.
اما استفاده آسیب زا از این وسایل برای کاربران مشکلات روانی و اجتماعی عدیده ایی را در بر داشته است.
بر اساس گزارش وزارت ارتباطات، در سال 1396 ایران 42/5 میلیون نفر کاربر اینترنت دارد. در سال 1395 در مقایسه با سال قبل 17.5 درصد به کاربران اضافه شده است.
ضریب نفوذ اینترنت در ایران در سال 1396 به 53.23 درصد رسیده است و این آمار کشور ما را سرآمدترین کشور منطقه از بابت استفاده از فضای مجازی می کند.
به دنبال کهنه پرستی و گنارگذاشتن استفاده از فن آوری های جدید نیستیم، می دانیم که چنین کاری امکان پذیر نیست.
فکر می کنید زندگی بدون موبایل، پیام کوتاه، ایمیل؛ صندوق پستی صوتی و شبکه های مجازی امکان پذیر است امروزه از فضای مجازی و اینترنت استفاده های فوق العاده ایی می شود.
ارایه خدمات روانشناختی به صورت مجازی،مشاوره آنلاین؛ روان درمانی آنلاین، و آزمونهای آنلاین؛ از این دسته سودمندیهاست.
اما این فن آوری ها آسیب هایی نیز به همراه دارد.
یکی از مهمترین آسیب های فضای مجازی، وابستگی یا اعتیاد غیر شیمیایی است، که شامل تعامل انسان با دستگاه می باشد.
گوشی های هوشمند و تبلت
احتمالا در شرایط اجتماعی مانند رفتن به یک رستوران یا پارک برای گذراندن اوقات فراغت و یا همراهی با دوستان و خانواده، شاهد این مسئله هستید که اطرافیان شما هر چند دقیقه یک بار گوشی خود را وارسی می کنند.
شرایط زیر را ملاحظه کنید.
مادری پسر 12 سال خود را برای صرف شام صدا می کند، پسرش به صدای او توجهی ندارد.مادر به اتاق پسر می رود و می بیند او به دقتت پای کامپیوتر نشسته است.
پدر خانواده گوشی همراه خود را در منزل جا می گذارد و بعد از طی مسافت زیادی مجدد برای بردن آن به خانه باز می گردد.
فردی در فیس بوک عکس های دوستان قدیمی خود را می بیند و با کلیک بر عکس ها از عکسی به عکس دیگر می رود.
جوان ورزشکاری در رابطه با ابراز عقیده در صفحه خود نظراتی می بیند که مخالف عقیده اوست، او دیگران را به باد انتقاد و توهین می گیرد.
دانش آموز سال آخر دبیرستان که خود را برای امتحانات کنکور آماده می کند، مرتبا تمرکز خود را برای چک کردن ایمیل یا شبکه های اجتماعی از طریق تلفن همراه از دست می دهد.
اینها مواردی است که در ارتباط با کاربران و فن آوریهای نوین ممکن است هریک از ما را دچار مشکل کند و بعضی از متخصصان نام فن آوری پریشی را برای آن برگزیده اند.
ما در هنگام رانندگی،غذاخوردن، پیاده روی و حتی کار و فعالیت درسی امکان کارگذاری فن آوری را ندایم و نمی توانیم جلوی خود را برای وابستگی شدید و اعتیاد آور به فن آوریهای نوین فضای مجازی را بگیریم.
البته کنارگذاشتن این فن آوریها راه درسیتی نیست، بلکه استفاده به جا و منطقی از این وسایل می تواند به وضعیت روان شناختی ما کمک شایانی نماید.درخلال یک دهه گذشته و گسترش فضای مجازی، رشته روان شناسی فضای مجازی نیز رشد کرد و در دانشگاه های غرب توسعه یافت.
هدف این حوزه بررسی آسیب های فضای مجازی و بررسی اثرات آن در زندگی امروز و راهکارهای پیشگیری از آسیببهای آن می باشد.
این رشته متاسفانه در ایران توسعه چندانی نداشته و با توجه به حجم عظیم کاربران فضای مجازی که اغلب آنها جوانان و نوجوانان می باشند، لازم است برای برنامه ریزی و تاسیس این رشته درسی در کشور تلاش کرد.
آمارها نشان می دهند که بیش از 20 درصد مردم در جوامع مختلف به نوعی اختلالات روانی مبتلا هستند.
آیا استفاده از فن آوریهای نوی میزان افسردگی و اضطراب ما را افزایش داده اند؟
آیا با توجه به نیازشدید به بررسی و وارسی پیام ها و ایمیل ها و بررسی پیام های ارسالی در شبکه های اجتماعی،جنبه های وسواسی در شخصیت ما شدت نیافته است؟
در یک مطالعه در سال 2011 بر روی 3500 شرکت کننده در سراسرجهان، مشخص شد که 61 درصد از شرکت کنندگان تلفن خود را به اتاق خواب می برند و یک چهارم گزارش کردند که تا قبل از خواب از آن استفاده می کنند.
آیا استفاده از فن آوریهای جدید میزان تعاملات اجتماعی ما را نکاسته؛ به بیان دیگر آیا ما را به سمت افسردگی سوق نداده است؟ آیا گرفتن تصاویر سلفی و قرار دادن آن در شبکه های اجتماعی، خودشیفتگی را به ویژه در میان کاربران جوان افزایش نداده است؟
خودشیفتگی و فن آوری های جدید
در طبقه بندی تشخیصی اختلالات روانی، اختلال شخصیت خود شیفته یک الگوی فراگیر ذهنی یا رفتاری همراه با بزرگنمایی، نیاز به ستاش دن و فقدان حس همدلی است.
این اختلال در ابتدای جوانی آغاز می شود و خود را در زمینه های مختلف نشان می دهد.
خودشیفتگی یکی از آسیب های اجتماعی در فضای مجازی، مانند اینترنت و فیس بوک است.
خودشیفتگی به صورت تصور اغراق شده مثبت، اما غیرواقعی از خود، علاقه نداشتن به تشکیل روابط بین فردی عمیق و به کاربردن راهبردهای خود تنظیمی برای اثبات دید مثبت از خود، تعریف شده است.
افراد خود شیفته، به دنبال جلب توجه هستند و نسبت به ظاهر فیزیکی خود نگران هستند.
تحقیقات در این رابطه نشان می دهد که فیس بوک موجب می شود که کاربر خود ورفتار سطحی اش، مثل ارسال تصاویر و به روزرسانی وضعیت نوشتاری را ارتقا دهد.
پژوهش های مختلف نشان داده است که شبکه های اجتماعی بستری عالی برای تبدیل شدن به فردی خودشیفته را فراهم می کند، زیرا شبکه های اجتماعی؛ روابط سطحی را فراهم می کنند که به ویژه افراد خودشیفته در این ارتباطات وارد می شوند این یاددشتبا نگاه و برگرفته از کتاب آسیبهای اجتماعی دکتر مجید صفاری نیا تنظیم شده است .
