دکترمحمدرضامقدسی مدیر و موسس خانه تاب آوری
سپیده سلطانی پور کارشناس ارشد روانشناسی (کارگروه مترجمین خانه تاب آوری )
با طولانی شدن قرنطینه خانگی و الزام در رعایت فاصله اجتماعی، شرایطی پدید آمده که بیش از پیش تاب آوری خانواده را در همه ابعاد اقتصادی، اجتماعی و… به چالش می کشد. در وضعیت فعلی، ارتقا تاب آوری خانواده از ضروریات است. زیرا توجه بیشتر به تاب آوری و تقویت آن نه تنها موجب مقابله بهتر خانواده با شرایط دشوار زندگی است، بلکه بعد از عبور از سختی، خانواده چهره جدیدتری از خود را می بیند که بسیار قوی تر و توانمندتر شده است.
فراگیری بیماری کرونا، شرایط دشواری را برای همه مردم در سراسر جهان پدید آورده است. این شیوع ناگهانی با میزان کشندگی بالا، تاثیرات منفی بسیاری بر جنبه های گوناگون زندگی از جمله مسائل اجتماعی، اقتصادی و مرتبط با سلامتی بر جا گذاشته است. چه بسا این فراگیری تا پایان سال جاری نیز با ما همراه باشد و یا در سال های آتی نیز ناچار باشیم با شکل های دیگری از آن روبرو شویم.
اما چیزی که حائز اهمیت است، این است که این بحران چه تأثیری بر خانواده ها خواهد داشت؟
دو پیامد احتمالی برای خانواده ها وجود دارد.: یکی اینکه شرایط سخت و چالش برانگیز زندگی خانواده و اعضای خود را در سراشیبی زوال و فروپاشی قرار دهد، دیگری آن که همین شرایط خانواده را به سمت بازسازی سوق دهد.که در آن بهبودی حتی بیش از گذشته باشد
استرس مزمن و مستمر ، شرایط ناگوار یا دشواری های طولانی مدت می تواند موجب فروپاشی بنیان های خانواده شود ویاعملکرد سالم و بهنجار خانواده و تصمیم گیری را مختل کند، تعارض هایی را ایجاد کند و در نهایت باعث تزلزل مبانی و بنیادخانواده شود.
تاب آوری در خانواده ، قدرت مقابله جمعی ،رویارویی با چالش ها و عبور موفقیت آمیز از آنها موجب صمیمیت بیشتر اعضای خانواده می شود و آنها را گرد هم می آورد.اعضای خانواده هوشیارانه نسبت به شرایط واکنش نشان می دهند، تغییرات هر زمان که نیاز باشد به وقوع می پیوندد و اعضا توجه شان را بر معناداری مشارکت و فعالیت ها معطوف می کنند. در چنین خانواده ای امکان نوآوری و استفاده از روش های تازه در خلال سازگاری با شرایط فراهم می شود. این نوآوری به نوبه خود قادر است ارزش های موجود در سیستم خانواده را به نحوی مثبت تغییر دهد.
مسیر اصلی تاب آوری در خانواده
با توجه به شرایط کنونی، درک این مسئله ساده است که چطور برخی از خانواده ها در شرایط بحرانی و چالش های طولانی مدت به بن بست می رسند. شرایط بحرانی مانند شرایطی که اکنون همگی آن را تجربه می کنیم، می تواند این پیامد ها را تولید کند:
اعضای خانواده نسبت به اوضاع و احوالشان اضطراب زیادی احساس کنند:
واضح است که برخی از انواع اضطراب و سطوح متوسط آنها برای پاسخگویی مطلوب به مشکلات مورد نیاز هستند، اما اضطراب بیش از حد، می تواند تمام قوای فرد را از کار بیاندازد، به گونه ای که فرد نقش منفعل به خود بگیرد ویا حتی پرخاشگر شود. اغلب اوقات اضطراب بیش از حد، منجر به ایجاد واکنش های هیجانی و رفتاری دفاعی می شوند و ممکن با از دست دادن اعتماد به نفس، پنهان کردن خود از مشکلات نیز همراه شود
مهارت های تاب آوری ابزارهای سودمندی در مواجهه با موانع هستند
تاب آوری نمیتواند دست آویزی برای فقیر ماندن فقرا باشد
ممکن است افراد در چنین شرایطی با انگیزه ی مضاعف و بیش از پیش مشتاق حل کردن مشکلات باشند اما به دلیل شدت بالای اضطراب، در یافت و انتخاب راه حل مناسب خلاقیت لازم را نداشته باشد ویا خود را در اجرا وانجام آن تصمیمات ناتوان تصور کند، بدین ترتیب است که فرد در یک چرخه عدم انتخاب راه حل ناسب و عدم توانایی در انجام گرفتار خواهد دید.
اگر به عنوان عضوی از خانواده، شاهد این نوع مشکلات هستید، بایستی با آرامش و مستقیما به آنها رسیدگی کنید:
به اعضای خانواده اطمینان دهید که همگی این رفتارها و مشکلات قابل درک هستند با این وجود اما قابل قبول نیستند و اعضای خانواده را در حل مشکلات خاص با هم متمرکز کنید نکته آن است که در چنین مواقعی سعی کنیم از طرح مباحث حاشیه ای و دور شدن از اصل موضوع برحذر باشیم اعضای خانواده ممکن است متحمل ضرر و زیان های مالی شوند، اما بخاطر خواهیم داشت اغلب افراد از اینکه چیزی را از دست بدهند بیشتر می ترسند تا فقدان واقعی آن.افراد در بحران و ایامی مشابه طیف وسیعی از سوگ ها را تجربه می کنند، سوگ از دست دادن عزیز عمیق ترین آنهاست اما سوگ و سوگواری تنها در مورد مرگ عزیزان نیست. احساسات ناشی از خسارتهای مالی، بیکاری و از دست دادن شغل و درآمد، از دست دادن فرصت ها، تقلیل و از بین رفتن تعاملات اجتماعی ، ناتوانی و عدم کفایت در پیش بینی و کنترل اوضاع ، و حتی از دست دادن زندگی عادی هم میتواند سوگ تلقی شود.
انواع فقدان و برباد رفتن دستاوردها به ویژه درشرایط نامطلوب بحران ، می تواند مشکلات حل نشده گذشته را به اندازه ای پررنگ کند که دیگر نتوان از آنها چشم پوشی و اجنتاب کرد در حالی که در شرایط مطلوب و حتی عادی، مشکلات خیلی راحت تر حل می شوند درواقع در نبود تاب آوری و در شرایط بحران احتمال بروز خطا بیشتر خواهد بود .
افراد به صورت ذاتی توانایی مقابله با انواع مشکلات را ندارند. همانطور که چالش ها و بحران های جدیدی از راه می رسند، شیوه های مدیریت و مقابله ای تازه و کار آمدی نیز مورد نیاز است. اینجاست که تاب آوری به افراد کمک می کند تاب اوری به افراد ، خانواده ها و حتی سازمانها امکان انتخابهای بهتر و اجرای بمراتب موفق تری هدیه میکند ترکیبی از مشکلات قدیمی و نوپدید در هرگونه بحرانی می تواند شرایط را برای اعضای خانواده واقعا بغرنج کند یکی از پیامدهای احتمالی این است که اعضای خانواده نیز به سرزنش یکدیگر تمایل پیدا کنند و به جای اینکه بر حل مشکلات متمرکز شوند، تعارض های بیشتر آنها را از مسیر اصلی دورکند.
نقش کلیدی تاب آوری خانواده در رفع مشکلات و حفاظت از هویت جمعی خانواده همیشه مورد توجه بوده است موفقیت خانواده در عبور از بحران ها یا دشواری های طولانی مدت با تاب آوری میسر است شکوفایی خانواده نیز همبسته تاب آوری است مولفه های سه گانه: ساختارهای مفید حمایتی خانواده، توانایی تصمیم گیری صحیح و جو سرشار از اعتماد، لازمه تحقق تاب آوری در خانواده هستند این تاب آوری است که زیست خردمندانه و عمل متعدانه را یاری میرساند.
اما چگونه به رشد تاب اوری خانواده خود کمک کنیم؟
میزان تاب اوری خانواده شما چقدر است؟ خانواده شما چگونه با دشواری های طولانی مدت و مخاطرات مواجه می شوند؟ شما برای کمک به خانواده خود چطور توانایی ها و دارایی ها را به کار می بندید؟
مقابله با بحران تنها هدف خانواده نیست، بلکه باید به چیزی فراتر از آن بیندیشد، به گونه ای که خانواده بعد از عبور موفقیت آمیز از هر بحران، قوی تر، منسجم تر و مهربان تر از گذشته باشد و اعضای آن به سطح بالاتری از عملکرد دست یافته باشند. بهتر آن است خانواده از همان روزهای خوب و پر از آرامش برای توسعه همگامی، گسترش هم آیندی، تاب آوری و تقویت آن استفاده کند. تا بتواند همان سبک زندگی را در روزهای طوفانی و پر از چالش نیز ادامه دهد.
حال بپردازیم بر اینکه، چگونه به کمک منابع تاب آوری، این سطح از پایداری و شکوفایی در خانواده محقق می شود؟
موفقیت خانواده در خلال عبور از یک بحران مستلزم استفاده آنها از منابع تاب آوری است، هر یک از این منابع تاب آوری، اضطراب را در مواقع استرس زا کاهش می دهد، همکاری را تشویق می کند و توجه اعضای خانواده را بر حل مشکلات مهم متمرکز می کند.
تاب آوری قدرت خلق و آفرینش خود را دارد
هنگامی که افراد دوشادوش یکدیگر به عنوان یک خانواده، با بحران روبرو می شوند و به بهترین شکل از آن عبور می کنند، این امر به خودی خود تاب آوری بیشتری را برای اعضای خانواده به ارمغان می آورد. به عبارت دیگر، تاب آوری موجب افزایش اعتماد به نفس، عزت نفس، وحدت و تقویت مهارت های افراد برای مقابله با چالش های جدید و عبور موفقیت آمیز از آنها می شود. بر این اساس می توان گفت تاب آوری قدرت آفرینش و باز آفرینی خویش را نیز داراست این یک چرخه جادویی از ویژگی های منحصر به فرد تاب آوری است.
