تاب آوری اجتماعی به عملکرد مفید و مثبت یک سیستم در گذر زمان و پس از پشت سر گذاشتن نوعی مشکل و گرفتاری اشاره دارد تابآوری در این دسته از مطالعات به صورت «واکنش هدفمند به واقعیتهای ساختاری نابرابری های اجتماعی» مفهومسازی میشود
تاب آوری اجتماعی به معنای توانایی اجتماع برای مقاومت در شرایط نامطلوب و دشوار و بهبود آن با بهره گرفتن از منابع موجود مانند انرژی، روابط، اقتصاد، حمل و نقل و غیره است.
تجربه زندگی پس از یک فاجعه قطعا حس رفاه و امنیت افراد آسیب دیده از آن را به چالش می کشد و باعث تخریب نسبی انسجام و ساختار جامعه می گردد.
هرچند این تجارب تا حدی شخصی هستند، اما از آنجا که عمیقا به حس امنیت و آرامش افراد ضربه میزنند درک و کنار آمدن با آنها دشوار خواهد بود. بنابراین، حمایت و پرورش جوامع آسیب دیده نیازمند پرورش مفهوم تاب آوری در میان افراد است.
در این صورت اجتماع می تواند پس از وقوع یک فاجع امکان سازگاری و رشد مجدد بیابد. جوامع تاب آور می توانند پیامدهای فاجعه را به حداقل رسانده و ساده تر به زندگی عادی بازگردند. اجتماع مقاوم با کنار هم ایستادن و غلبه بر مشکلات می تواند خود را به لحاظ ساختاری و اقتصادی بازسازی کند.
تاب آوری اجتماعی ماحصل شبکه بهم پیوسته سیستم هایی است که مستقیماً بر جامعه بشری در سطح اجتماعات مردمی تأثیر می گذارند، از جمله محیط های اقتصادی-اجتماعی و زیست محیطی. یک اجتماع در صورتی تاب آور است که اعضای اجتماع با یکدیگر در تعامل بوده و با هم کار کنند، به طوری که حتی در شرایط استرس زا قادر به ارائه عملکرد درست و حفظ سیستم های حیاتی باشند و با تغییرات در محیط فیزیکی، اجتماعی یا اقتصادی سازگار شوند.
هرچند تاب آوری افراد، خانواده ها یا سازمان های خاص از مولفه های اصلی تاب آوری اجتماعی هستند، اما به طور کلی جامعه تاب آور فراتر از مجموع اجزای آن است.
به این معنی که یک سیستم تاب آور مجموه ای کامل، پیچیده و بهم پیوسته است که شامل پیوندهایی ورای روابط ساده علت و معلولی است. درک، اندازه گیری و ارزیابی تاب آوری اجتماعی نیازمند آگاهی دقیق از پیوندها و روابط بین واحدهای مختلف حکمرانی و سیستم های گوناگونی است که به طور مستقیم و غیرمستقیم بر جوامع تأثیر می گذارند.
مرور آثار منتشرشده حکایت از آن دارد که تعریف استاندارد واحدی از تابآوری اجتماعی وجود ندارد. تابآوری بسته به پیشینۀ تحصیلی پژوهشگران، بنیان نظری و اهداف پژوهش به روشهای متفاوتی مفهومسازی میشود. در طول چهار دهۀ گذشته از اصطلاح تابآوری در رشتههای مختلف استفاده شده، همین امر موجب تبیین تعاریف متفاوتی از تابآوری شده است؛ طیف گستردهای از تعاریف در پژوهشهای اجتماعی وجود دارد
اکثر تعاریف پیشنهادی برای تاب آوری اجتماعی ، علیرغم تفاوتهایشان تلویحاً به عملکرد مفید و مثبت یک سیستم در گذر زمان و پس از پشت سر گذاشتن نوعی مشکل و گرفتاری اشاره دارند.
بااینحال تغییر نظری از رویکرد اجتماعی ـ بومشناختی به رویکرد اجتماعی انتقادی نسبت به تابآوری، بسیاری از پژوهشگران را به ارزیابی مجدد این مفهوم با توجه به زمینۀ اجتماعی ترغیب کرده است.
بسیاری معتقدند که مفهوم تابآوری در عمل بسیار پیچیدهتر و چندلایهتر از آن چیزی است که در اکثر تعاریف بیان میشود با اینحال پژوهشگران سعی کردهاند پاسخ قابلقبولی را برای پرسشهای زیر بیابند:
تابآوری چه چیزی؟
تعاریف تابآوری در بعضی مطالعات بر اساس واحد تحلیل طبقهبندی میشود. اگرچه تمام تعاریف تابآوری اجتماعی به سیستمها و موجودیتهای اجتماعی توجه دارد، تابآوری اجتماعات در کانون تمرکز آثار پژوهشی قرار گرفته است، بهحدی که اغلب پژوهشگران «اجتماع» را جایگزین «سیستم اجتماعی» کردهاند.
فرض میشود که اجتماعات از طریق ایجاد و بهکارگیری فعالانۀ ظرفیتهای اعضایشان در امر مقابله با اختلالهای اجتماعی و محیطی میتوانند تابآوری را به وجود بیاورند (ماگیس، ۲۰۱۰؛ پلادینک، ۲۰۰۹؛ پلادینک و همکاران، ۲۰۱۴). همچنین پژوهشگران از طریق بررسی تابآوری در سطح اجتماع میتوانند به شناخت زمینههای نهادی تأثیرگذار بر تابآوری اجتماعی کمک کنند (اجر، ۲۰۰۰).
پژوهشهای متعدد بر واکنشها و ظرفیتهای افراد در شرایط دشوار تأکید دارند (روتر، ۲۰۰۰؛ ساوتویک و همکاران، ۲۰۱۴). بحث اصلی در مطالعات مزبور این است که چگونه شرایط خانوادگی و ساختارهای خانواده ظرفیتهای افراد را برای برخورد با چالشها توانمند یا محدود میسازد.
پژوهشگران ضمن مرور واحدهای تحلیل گوناگون پیشنهاد میدهند که بررسی تجربی تابآوری اجتماعی باید در چند سطح و با در نظر گرفتن تنوع و روابط متقابل میان سطوح فردی، خانوادگی و اجتماعی انجام شود (لیدبیتر و همکاران، ۲۰۰۵؛ لورنز، ۲۰۱۳؛ لوتار، ۲۰۰۶؛ تیلور و وانگ، ۲۰۰۰). شمول نهادهای اجتماعی در تحلیل نیز در آثار برخی پژوهشگران به چشم میخورد (شاو، ۲۰۱۲؛ ساوتویک و همکاران، ۲۰۱۴). این مطالعات بر لزوم بررسی نقشهای عاملیت انسانی و نهادها، از جمله حکومتهای محلی و کشوری در مقابله با موقعیتهای دشوار و نامطلوب تأکید دارد.