عفت حیدری مترجم بیش از۶۰ عنوان کتاب و فعال حوزه خودیاری، زنان وخانواده و تاب آوری
آیا تا به حال واژه غرقگی را شنیده اید؟ غرقگی یا غرقه شدن تجربه روانی مثبتی است که در آن فرد از خود رها و به تمامی جذب فعالیت شده سپرد و این همراه با لذت و خوشی است.
غرقگی حالتی که فرد ناپدید میشود، فقط هدف و فعالیت باقی میماند گویی چیزی شبیه به خلسه است که وقتی فردی کاری را با عشق و علاقه انجام میدهد؛ اتفاق میافتد که در آن فرد خود را به نوعی رهایی و فراموشی میسپرد و این غرقگی همراه با لذتی سرشار و سرخوشی غیر قابل توصیفی همراه است. غرقه شدن تجربه اوج اوست.
غرقه زمانی رخ میدهد که ما به انجام تکالیف و یا فعالیتهای کنترل پذیر اما چالش برانگیز که مستلزم داشتن مهارت و انگیزه درونی همراه است؛ اشتغال یابیم. به چنین حالاتی تجربیات اوج یا بهینه هم اطلاق شده است.
زمانی که آنقدر جذب کاری شده اید که هیچ چیز دیگری برای شما اهمیت ندارد یعنی غرقگی
در این حالت گوئی زمان متوقف شده است و از خود رها شده ایم؛ تمای توجه و تمرکز روی کاردر حال انجام است؛ تمرکز و توج با عشق و هیجان مثبت، بدون دل نگرانی از نتیجه نامطلوب یا شکست.
به عبارتی غرقگی زمانی رخ میدهد که متوجه میشوید کاردر دست انجام شما به شکلی هم هدف و هم لذت را با هم در بردارد.
میهالی چیک سنت میهای (Mihaly Csikszentmihaly) متولد ۱۹۳۴ روانشناس و نظریه پرداز غرقگی و اهل مجارستان است که پیشینه سالها پژوهش در حوزه شادکامی و خلاقیت را بهمراه دارد وی مدیر سابق گروه روانشناسی در دانشگاه شیکاگو و صاحب کرسی استادی در دانشکده روانشناسی و مدیریت کلرمونت است بر مبنای نظریه ایشان حد بهینه تجربه دارای مولفه های هشت گانه ای است که در آثار ایشان به تفصیل مورد اشاره قرارگرفته است این اثردر فارسی نیز ترجمه و در دسترس علاقه مندان قراردارد.
مزایای غرقگی چیست؟
وقتی در این حالت به سر می برید؛توقع سود و بهره ای را ندارید؛انجام کار به خودی خود پاداشی برای شما محسوب می شود.
در حقیقت با لذت و رضایت و خوشحالی کارتان را انجام میدهید. وقتی تجربه ایی به لحاظ درونی انگیزه بخش و با پاداش همره است؛ آنگاه امکان زیست و زندگی در اینجا و اکنون فراهم است و در حقیقت زیستن به این واسطه درزمان حال ارزشمند میشود و در واقع لحظه ای را قربانی پاداش های احتمالی نخواهد شد.
پژوهشی در خصوص افرادی که با مشکلات جسمی یا اجتماعی دست و پنجه نرم کرده اند و مصائبی چون کمپ های اجباری یا گم شدن در میان برف و یخ های قطب را تجربه کرده اند؛ نشان داد که این افراد تنها با انجام کارهایی که به شدت مجذوب و غرق در اجرا و انجام آن بوده اند؛ توانسته اند که بر موقعیت خود کنترل داشته باشند. کسانی که از تاب آوری بهینه برخوردار بوده اند و از این وقایع جان سالم به در برده اند و اکنون صاحب تجربیاتی ارزشمندی هستند؛ در واقع توانسته اند با کشف منابع حمایتی در محیط و هر آن چیزی که در اختیار داشته اند توانا و تاب آور بوده و خود را از مهلکه برهانند.
نکته اجتماعی و حایز اهمیت مسأله اینجاست که اغلب نجات یافتگان در تلاش برای نجات دیگران بوده اند پژوهشگران دریافتند که مهمترین ویژگی مشترک این افراد توجه به هدفی فراتر از خویش و نجات دیگران بوده است این به تنهایی که دلیلی که ما از انجام دقیق و مجدانه وظایف خویش لذت سرشار و معنوی را نیز تجربه کنیم.
که البته در بدترین شرایط و در تنهایی نیز میتوانیم روی احساس تنهایی و مشکلات خود تمرکز کنیم و یا بر عکس روی فرصتهایی تمرکز کنیم که در تنهایی باعث پیشرفت ما میشوند.
چه بسا در تنهایی فرصتی دست دهد تا کارهایی انجام دهیم که قادر نیستیم در جمع از عهده آن برآئیم.
با تعریف دوباره شرایط و توانایی غرقگی و تمرکز روی کارهایی که در دست داریم؛ میتوانیم توانمندیهای خود را شکل داده و از اضطراب خود بکاهیم.
این دو مورد سنگ بنای ما در شرایط دشوار و تاب آوری و سازگاری و رشد ما پس از پایان دشواریها نیز بشمار می آیند.
غرقگی مهارت است توانمندی در آن نیاز به زمان دارد. غرقگی یک ویژگی ذاتی نیست که برخی از آن بهره مند باشند و بعضی از این موهبت بهره ایی نبرده باشند.
راههایی برای پرورش غرقگی به شما پیشنهاد میکنیم:
یک: به فردی غیرحرفه ایی و آماتور تبدیل شوید
اگر می خواهید غیرحرفه ایی و آماتور باشید؛ روی لذت خود از کار و مسئله تجربه محض کار متمرکز شوید.
خوشبختانه پژوهش ها حاکی از آن است که غرقگی زمانی پرورش داده میشود که افراد درگیر انجام کارهایی میشوند که نیازمند انرژی و بذل توجه فراوان است.این امر به معنای تجربیات رایگان اوقات فراغت است که نیاز به صرف هزینه خاص ندارد.تجربیاتی از این دست در واقع بهترین نوع تجربیات غرقگی به شمار میآیند.
در بهترین وضعیتهای غرقگی از حواس پنجگانه خود استفاده میکنیم در حقیقت غرقگی در کمترین فاصله ممکن با بدن ماست
با انجام فعالیتهایی ورزشی ، کوهنوردی، شنا، پیاده روی، دوچرخه سواری و … یا فعالیت های هنری، کاردستی، نقاشی و طراحی؛ رنگ آمیزی؛ کار روی چوب، سفالگری؛ مجسمه سازی؛ آشپزی؛ خیاطی؛ بافتنی؛ نواختن ساز
حتی گفتگو کردن و حرف زدن با دیگران؛ بحث و تبادل نظر؛ بازی کردن با بچه هابخصوص بازی هایی که ذهن و جسم را با هم درگیر میکند مثل پانتومیم؛ بازی های ویدیویی؛ شطرنج و …. میتواند فرصت های در دسترس و برای همگان فراهم باشد.
در وضعیت غرقه گی؛ مغز فعالیت آمیگدالا (بخش مربوط به واکنش جنگ و گریز) را کاهش داده و این امر به خودی خود باعث کاهش اضطراب؛ افسردگی و کسالت و دلمردگی میشود. همزمان فعالیت کورتکس پیشانی کاهش یافته و فرد دیگر به مسائل خود فکر نمیکند.
تجربه غرقگی به طور منظم؛ میتواند میزان مشارکت و فعالیتهای یادگیری را افزایش داده؛ عملکرد ورزشی را در ورزش های حرفه ای قهرمانی بالا می برد و امکان خلاقیت را مهیا ساخته و باعث افزایش میزان لذت فرد از فعالیت بدنی و ورزش باشد و به تبع آن احساس رضایت فرد از زندگی افزایش می یابد.
هم آنگونه که همگان میدانند تاب آوری ظرفیت بازگشتن از دشواری پایدار و ادامه دار و توانایی ترمیم خویشتن است. تاب آوری یعنی اینکه فرد بتواند قوام و سلامتی روانشناختی خود را در مواجه با مخاطرات و تهدیدات حفظ کند. این ظرفیت انسان میتواند باعث شود تا وی پیروزمندانه از رویدادها عبور کند و علیرغم قرار گرفتن در معرض تنش های شدید شایستگی اجتماعی؛تحصیلی و شغلی او ارتقاء یابد. تاب آوری به معنای توانایی مقابله با شرایط دشوار و پاسخ انعطاف پذیر به فشارهای زندگی است.
تاب آوری می تواند به مرور زمان رشد کند یا کاهش یابد و بر اساس خود اصلاح گری فکری و عملی انسان در روند آزمون وخطای زندگی شکل میگیرد.
اکنون به این معنا خواهیم پرداخت که غرقگی چه ارتباطی با تاب آوری دارد؟
در حقیقت بر اساس پژوهش های انجام گرفته قرار گرفتن در وضعیت غرقگی موجب ارتقای تاب آوری میشود و توان افراد را برای خروج از بحران امکان پذیر میسازد.غرقگی توان آن را دارد تا سنگ بنای تاب آوری افراد در مقابله با دشواریهای زندگی باشد گرچه عده ای نیزمعتقدند غرقگی میتواند از تاب آوری هم فراتر رود.
برای آنکه تاب آوری شویم؛ چگونه غرقگی را به زندگی روزمره بیاوریم؟
سرعت وشتاب زندگی امروزی توجه بسیاری از ما را مصروف خود می کند؛ برنامه زندگی ما آنقدر شلوغ میشود که واقعا فرصت نمی کنید دمی بیاسایید و به آنچه دارید انجام می دهید؛ توجه کنید. مشغولیت تا به این حد سبب استرس می شود. زمانی را صرف آن کنید تا دقیقتر و هوشیارانه تر زندگی کنید. این کار باعث می شود که در حین انجام فعالیتها و کارهای تان بیشتر هم لذت ببرید و به شما کمک می کند تا در برابر فشار و استرس تاب آور تر شوید.
می توانید کارهایی را انتخاب کنید که موجب خوشحالی شما باشد و باعث سلامتی و هوشیاری شما می شود. اما خیلی از کارهای روزمره را بدون توجه و آگاهی انجام می دهیم. وقتی استرس ما بیشتر می شود؛ کارها را بدون آگاهی وهوشیاری انجام می دهیم. نمونه آن زمان رانندگی است وقتی بدون توجه و آگاهی رانندگی می کنیم؛ یکدفعه متوجه می شویم که به مقصد رسیده ایم؛ بدون آنکه کاملا از مسیر طی شده آگاه باشیم.
آنقدر در افکار خود غرق شده ایم که متوجه رانندگی و مسیر یا مناظر بین راه نشده ایم.وقتی ذهن ما آرامتر و متمرکزتر است ؛ راحتتر می توانیم تمرکز کنیم. دقیقا بر خلاف وقتی که با عجله و شتابزدگی کارها را انجام می دهیم.وقتی با آگاهی کاری را انجام می دهیم؛ آن لحظه را به تمامی درک می کنیم. برای مثال وقتی با تمرکز کاری را انجام می دهیم و یا وقتی در روابط خود توجه کامل و حضور خود را به طرف مقابل می دهیم.
وقتی بدون توجه و آگاهی کاری را انجام می دهید یا در رابطه ایی حضور دارید؛ کاملا درگیر آن شغل و تجربه و رابطه نمی شوید.شاید به لحاظ فیزیکی حاضر باشید یا آن کار را انجام داده باشید؛ اما واقعا حضور ندارید.
البته وقتی کارهای ساده و امنی مثل مسواک زدن را انجام می دهید؛ چندان اشکالی هم ندارد؛ اما وقتی کارهای خطرناکی مثل رانندگی را بدون توجه و آگاهی انجام می دهید؛ و یکدفعه کودکی سر مسیر شما ظاهر می شود و او را نمی بینید؛ تصادف می کنید؛ آن وقت تبدیل به حادثه ای خطرناک می شود.یا شاید آنقدر توجه ندارید که ببینید دوست و یا عزیزتان حال و روز خوبی ندارد و فرصت حمایت و ابراز عشق به او را از دست می دهید و این کار به مرور در رابطه دوستی شما اخلال ایجاد می کند.
وقتی تصمیم می گیرید که آگاهانه تر و هوشیارتر زندگی کنید؛ از لذتهای جسمانی و عاطفی بهره مند می شوید.و حس و حال خوبی را تجربه می کنید که طبعا ناشی از انجام امور به نحو عالی است. خرسندیی هایی نظیر حس و حال خوب در مقایسه با لذتهای گذرا و ناپایدار هوشمندانه ترند.
لذتهای جسمانی حول و حوش حواس یا عواطف می چرخند؛ حال آنکه خرسندی و شادکامی از پایداری نسبی برخوردارو اغلب اوقات طیف وسیع تری از توان فردی و فضائل را شامل می شود.
آنچه در امداد اجتماعی حائز اهمیت است وقتی از عضوی از خانواده یا دوستی یا مراجعین به موقع حمایت می کنید؛ نوعی خرسندی به شما دست می دهد.
خرسندی حقیقی با خود اعتماد به نفس و توانمندی به همراه دارد و خرسند و راضی هستید که می توانید به خود یا دیگران کمک کنید.
با زندگی معنامند آگاهانه تر غرقگی را به زندگی خود بیاورید مساله معنامندی در تاب آوری هم فراوان مورد تأکید است.
برنامه ریزی درست به شما امکان آنرا می دهد تا کارهای دلخواه خود را بیشتر انجام دهید و وقت خود را برای کارهایی که دوست ندارید؛ تلف نکنید. فعالیتی دلخواه را انتخاب کنید. این امر علاوه بر اوقات فراغت در مورد زندگی کاری شما هم صدق می کند.کاری با معنا را انتخاب کنید که به خصوص مهم باشد و انجام آن کار و زمان زیادی را بطلبد. در این صورت حس نمی کنید که وقت خود را تلف می کنید. و در برابر فشارهای مختلف زندگی از توانایی و تاب آوری بیشتری برخوردار خواهید بود.
