پدر بزرگم در کمتر از یک روز بیمار شد، بستری شد و فوت کرد. او برایم مصداق بارز «تنهایی دم مرگ» «نوربرت الیاس*» بود. او، تنها، در میان کاشی های سفید و سرد بیمارستانی که پرده هایش سبز یا احتمالا آبی بودند و پرستارانی که آنها را هیچ نمی شناخت فوت کرد. پرستارانی که در میان ناله های او شاید با هم حرف میزدند و خاطره ای تعریف می کردند، شاید حتی می خندیدند.
بیست سال قبل از این واقعه، در صبح آذر ماهی و بارانی، پدر بزرگ دیگرم بعد از چند ماه مبارزه با سرطان خون در بستر بیماری در خانه اش مرد. من کنار بسترش تمرین دیکته میکردم که دیدم قفسه سینه اش بالا و پایین نمی شود. شاید آخرین کلماتی که شنیده بود صدای دخترش و مادرم بود که از فداکاری پسری به نام پتروس در هلند که انگشتش را در سوراخ سد فرو کرده بود برایم دیکته می گفت.
زنده باشد مادر بزرگم. او این روزها مریض احوال است. تمام اهل خانه و خانواده گرد هم آمده اند تا در بر دوش کشیدن این بحران خانوادگی سهمی داشته باشند. این روزها پدر و مادرم مضطرب و خسته با آورای از بیماری های رنگارنگ همراه با برادرها و خواهرهاشان، پرستاری مادرشان را می کنند. نگاهشان که می کنم رنجم می گیرد. زندگیی که وقف ما و خانواده اشان کردند. آنها هیچ دوستی ندارند، به هیچ گروهی تعلق خاطر ندارند و در هیچ نهاد مدنی عضو نیستند. دو سال پیش که من به عنوان آخرین عضو خانواده از آنها جدا شدم، آنها تنها شدند. با هم پیاده روی می روند با هم صبحانه می خورند برای هم خانه را تمیز می کنند و غذا می پزند، مرهم دردهای همدیگر می شوند و تنهایند با سکوت ممتد خانه مان.
پدرم نزدیک به چهل سال کارمندی کرد. مادرم هم بیش از سی سال معلم بود و در تمام این سالها تنها دوستانشان همکارانشان بودند. تنها نهادی که به آن تعلق داشتند محل کارشان بود. در فقدان نظام آموزشی و پرورشی سازمان یافته و با سیستم بهداشت و درمان بیمار و لنگیدن وضعیت امنیت اجتماعی مملکت آنها بار مسئولیت تمام نهادها و سازمان هایی که قرار بود به نحوی حامی نظام خانواده باشند را به دوش خود کشیدند.
وقتی لشکر مدارس نمونه و غیر انتفاعی شهر با آن همه هزینه نیز در برابر کنکور یارای مقابله نداشتند این پدر بود که ما را با پیکانش بین کلاس های فوق العاده جابه جا میکرد. کودک بیمارش را بیمارستان به بیمارستان می چرخاند تا دکتر ها نا امید ترش کنند و هر لحظه زندگی اش را در اضطراب آسیبی بود که امنیت خانواده را از بین می بُرد. آنها نمی توانستند عضو هیچ گروهی باشند، نمی توانستند دوستی داشته باشند و راه دیگری غیر از این را حتی متصور شوند. راه دیگری اصولا وجود نداشت.
امروز من از پدر و مادرم صد ها کیلومتر دورم. من به پایتخت مهاجرت کردم و آینده آنها رنجم می دهد. حالشان رنجورم می کند. مادر علی حاتمی را که نگاه میکنم با خودم میگویم که در بیست سی سال پیشِ پایتخت، حتی مرگ مادر هم فانتزی تر بوده.
اخبار را که کنار هم می چینم و پدر مادرم را که نگاه می کنم، خودم را در چهل پنجاه سال دیگر می بینم, چرا باید خیال کنم وضع آینده من بهتر از این است. وضع آشفته امروز نهادها و سیستم ها که به نابودی نظام اجتماع و اقتصاد و سیاست دارد ختم می شود چیزی جز مهاجرت و میانسالی سرگردان و سالمندی دردناک را در برابرت قرار نمی دهد.
ما می مانیم و تنهایی دم مرگمان با سیستمی به غایت نا کارآمد تر از امروز.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
پی نوشت: این متن را سه سال پیش نوشتم.
پی پی نوشت: تنهایی دم مرگ نام کتابی از جامعه شناس آلمانی نوربرت الیاس است که در آن با قیاس مردن در عصر جدید با مردن در عصر قدیم، به بررسی فرآیند متمدن شدن می پردازد.
