چیزی که به عنوان کاپیتولاسیون شناخته میشود در واقع اجرای طرح مصونیت سیاسی کارکنان سیاسی و فنی اعضای سفارت آمریکا برای نظامیان آن کشور بود تا در صورتی که مرتکب جرمی شوند دادگاه آنها در کشور خودشان برگزار شود و دست دولت ایران را از محاکمه آنها کوتاه نماید.
برخلاف آنچه در فضای غالب آکادمیک گفته می شود، اولین کسی که مایل بود قانون کاپیتولاسیون در مورد سربازان آمریکایی در ایران به مورد اجرا گذاشته شود، دکتر مصدق بود.
در دوران جنگ سرد ایالات متحده برای مقابله با نفوذ شوروی، دو طرح را به اجرا گذاشت، یک طرح که برای کشورهای اروپایی تجویز شده بود و به نام طرح مارشال شناخته میشد و طرح دیگری که برای کشورهای شرقی تجویز شده بود به نام طرح اصل چهار ترومن.
دولت آمریکا برای اجرای طرح اصل چهار ترومن جهت مقابله با نفوذ شوروی، مصونیت نیروهایش در کشورهای مورد نظر را لازم و ضروری می دید. به همین دلیل درخواست خود را به دولت ایران برای اجرای کاپیتولاسیون ابلاغ نمود.
دکتر مصدق در جواب دولت آمریکا به وارن رئیس اصل چهار در ایران مینویسد : « دولت ایران موافقت می‌نماید که برای انجام مسئولیت‌ها و وظایفی که از برنامه های همکاری های فنی برای دولت کشورهای متحده آمریکا ناشی میشود، یک هیئت مخصوص همکاری فنی از کشور نامبرده پس از آنکه دولت کشورهای متحده مراتب را اعلام نمود، بپذیرد و دولت ایران تا آخرین حد امکان به موجب قانون اساسی ایران و سایر قوانین موجود، این هیئت مخصوص و کارمندان آن را جزء هیئت سیاسی کشورهای متحده آمریکا در ایران خواهد شناخت تا از مزایا و مصونیت هایی که به هیئت های سیاسی و کارمندان او داده می شود با تطبیق درجات آن برخوردار گردند.» (منبع: نامه های مصدق، 1374 ، محمد ترکمان، صفحه: 204)
بدین ترتیب با نگاهی به نامه‌های دکتر مصدق که عامدانه کمتر مورد توجه و بررسی قرار گرفته، این دکتر مصدق بود که برای اولین بار مصونیت ماموران سیاسی را برای افراد غیر سیاسی آمریکا مورد موافقت قرار داد و زمینه اجرای این طرح برای نظامیان آمریکا را در سال 1343 فراهم آورد که با مخافت صریح حضرت امام خمینی (ره) رو به رو گردید.
طرح کاپیتولاسیون در ایران در نهایت در بیست و سوم اردی بهشت هزار و سیصد و پنجاه و هشت لغو گردید.
