حسابرسی تامین اجتماعی بر اساس مفاد ماده 47 قانون تامین اجتماعی، سازمان تامین اجتماعی جهت تعیین حق بیمه کارکنان شاغل در شرکت‌ها و نیز تعیین حق بیمه قراردادهای انجام شده در شرکت با سایر اشخاص، می‌تواند دفاتر شرکت‌ها را مورد بررسی قرار دهد.
بنابراین بر طبق ماده 47 قانون تامین اجتماعی، در زمان مراجعه مأموران و بازرسان سازمان تامین اجتماعی، کلیه شرکت‌ها، سازمان‌ها و مجموعه‌هایی که فعالیت تجاری انجام می‌دهند، موظف‌اند تا با مأموران و بازرسان سازمان تامین اجتماعی کاملاً همکاری کرده و تمام دفاتر قانونی خود را در جهت انجام حسابرسی تامین اجتماعی در اختیار این افراد قرار بدهند.
ازاین‌رو مطابق این قانون تمامی شرکت‌هایی که پرسنل و کارکنان آن‌ها تحت پوشش بیمه سازمان تامین اجتماعی هستند، باید آمادگی حسابرسی تامین اجتماعی را توسط حسابرسان این سازمان داشته باشند.
به‌علاوه تا سال 1396 برای این رسیدگی زمان خاصی وجود نداشت و به استناد جزء 2 بند «ز» بخشنامه اصلاح دستورالعمل بازرسی دفاتر قانونی (بخشنامه 11/1 جدید درآمد) تعداد سال‌های مالی که لازم است در موارد قانونی از دفاتر اشخاص حقوقی بازرسی به عمل آید، 10 سال مالی برآورد شده بود و زمان انجام آن تنها بر مبنای تشخیص شعبه تامین اجتماعی یا در مواردی خاص مانند صدور مفاصاحساب بنا به تقاضای کارفرما انجام می‌گردید.
اما بر اساس مصوبه ستاد اقتصاد مقاومتی مورخ 31 تیرماه 1396 حسابرسی بیمه‌ای تنها محدود به یک سال آخر از تاریخ آخرین لیست بیمه ارسالی گردید که در حال حاضر رویه سازمان و مؤسسه حسابرسی به‌این‌ترتیب است که حسابرسی تامین اجتماعی را از دفاتر سال آخر شرکت‌ها انجام می‌دهد. همچنین بر اساس مصوبه مذکور در موارد زیر به طور خاص حسابرسی بیمه‌ای برای دوره‌های بیش از یک سال صورت خواهد گرفت:
البته لازم به ذکر است که در صورت انجام حسابرسی بیمه‌ای از سال موردنظر و پرداخت بدهی اعلام شده از جهت حسابرسی سال مربوطه توسط کارفرمایان، تمام بدهی‌های برآوردی قبلی حذف میشود و تا پایان سال کارفرما، بدهی‌ای به سازمان تامین اجتماعی ندارد.
به‌طورکلی حسابرسی بیمه‌ای به‌منظور رسیدگی به اسناد کارفرمایان و دفاتر قانونی شرکت‌هایی که دارای پرونده در سازمان تامین اجتماعی هستند و کد کارگاهی دارند، توسط سازمان و مؤسسه حسابرسی بیمه تامین اجتماعی، اسناد مالی کارگاه‌ها که مرتبط با حساب‌های هزینه‌ای هستند، مورد بررسی قرار می‌گیرند.
درواقع این کار در جهت کسب اطمینان از این است که حق بیمه توسط کارفرما پرداخت میشود و همچنین حسابرسی بیمه‌ای به طور معمول در دوره‌های چندساله انجام میشود.
مطابق تفسیر قانون تامین اجتماعی در ارتباط با حسابرسی تامین اجتماعی، بازرسان حسابرسی سازمان تامین اجتماعی می‌توانند از تمام یا بخشی از مدارک و اسناد کپی یا رونوشت و حتی عکس تهیه کنند؛ همچنین می‌توانند اطلاعات موردنیاز خود را از تمامی مدیران، کارمندان و کارگران کسب نمایند.
به‌علاوه نتیجه این بازرسی‌ها که توسط بازرسان و مأموران سازمان تامین اجتماعی انجام میشود، حداکثر ظرف یک یا دو ماه به کارفرمایان اعلام خواهد شد.
البته به مورد مهم دیگری که در ارتباط با حسابرسی بیمه‌ای، مطابق قانون تامین اجتماعی اشاره کرد، بررسی تمام اسناد، مدارک و دفاتر قانونی شرکت‌ها، سازمان‌ها و مجموعه‌هایی که فعالیتی تجاری انجام می‌دهند، ازاین‌جهت دارای اهمیت فراوانی است که با انجام این بررسی‌ها بازرسان و حسابرسان تامین اجتماعی می‌توانند از طریق نتایج آن‌ها مشخص کنند که آیا کارفرما به تعهدات بیمه‌ای در قبال کارکنان و پرسنل خود عمل کرده است یا خیر.
تفاوت اصلی میان این دو مفهوم یعنی حسابرسی مالیاتی و حسابرسی تامین اجتماعی به این صورت است که در حسابرسی مالیاتی بازرسی‌های انجام شده مربوط به بخش درآمدهای یک شرکت، سازمان یا مجموعه‌ای است که فعالیت تجاری انجام می‌دهد.
اما در حسابرسی بیمه‌ای بازرسان و مأموران سازمان تامین اجتماعی هزینه‌های مرتبط به کار را در مورد بررسی قرار می‌دهند و هرگز با سایر درآمدها و هزینه‌ها کاری ندارند؛ بنابراین به‌طورکلی در حسابرسی بیمه‌ای دفاتر قانونی مربوط به‌تمامی اسناد و مدارکی مورد بررسی قرار می‌گیرد که به هزینه‌های شرکت مربوط است.
به‌علاوه در حسابرسی تامین اجتماعی موارد مربوط به استفاده از کار و اشتغال و نیروی انسانی در نظر گرفته میشود و حق بیمه آن‌ها دریافت میشود.
بنابراین باتوجه‌به موارد گفته شده، تمامی موارد فوق جزء پارامترها و فاکتورهایی هستند که باید حسابرسی بیمه‌ای از آن‌ها انجام و در نهایت حق بیمه آن‌ها پرداخت شود.
در حالت کلی سازمان تامین اجتماعی از انجام حسابرسی بیمه‌ای دو هدف اصلی و اساسی را دنبال می‌کند:
هدف اول در حسابرسی تامین اجتماعی این است که کارفرما حقوق کارمندان را رعایت کند؛ بنابراین این موضوع با رسیدگی به اسناد و مدارک مربوط به حقوق، از جمله لیست بیمه تامین اجتماعی و لیست مالیات حقوق کارکنان کنترل میشود و کارفرما یا نماینده وی باید اسناد و مدارک درخواستی را در اختیار بازرسان و حسابرسان سازمان تامین اجتماعی قرار بدهند.
ازاین‌رو بازرسان و حسابرسان هم با تطابق اطلاعات و داده‌های ارائه شده توسط کارفرمایان یا نمایندگان آن‌ها، با قوانین و مقررات تامین اجتماعی، درستی یا نادرستی این اطلاعات و داده‌ها را مورد بررسی قرار می‌دهند.
هدف دوم در حسابرسی تامین اجتماعی این است که بر اساس قانون سازمان تامین اجتماعی حق‌الزحمه پرداختی به افرادی غیر از بیمه‌شدگان شرکت (مانند پرسنل و کارکنان)، مشمول بیمه تامین اجتماعی است و کارگاه‌ها باید در زمان پرداخت این موضوع را در نظر بگیرند.
همچنین بازرسان و حسابرسان نیز باید برای بررسی درستی و نادرستی این موارد، قراردادها، پرداخت‌های کارمزد، فاکتورهای کارمزدی و صورت‌حساب‌های دارای کارمزد را مورد بررسی قرار می‌دهند.
به‌علاوه این گروه بازرسان و حسابرسان برای حسابرسی بیمه‌ای تقریباً تمام مدارک مالی شرکت یا یک کارگاه را مورد بررسی قرار می‌دهند که به‌عنوان‌مثال از جمله مهم‌ترین موارد می‌توان به اظهارنامه مالیاتی، برگه‌های تشخیص و قطعی مالیاتی، صورت‌های مالی و دفاتر قانونی اشاره کرد.
البته لازم به ذکر است که در ابتدا یک شرکت، سازمان یا مجموعه‌ای که فعالیتی تجاری انجام می‌دهد باید جهت آماده‌سازی و ارسال مدارک اولیه و نیز ارسال آن‌ها به سازمان تامین اجتماعی، روند اولیه حسابرسی بیمه‌ای را طی کند. سپس در مرحله بعد حسابرسی تامین اجتماعی از شعبه بررسی‌کننده پرونده شرکت، صادر می‌گردد.
همان‌طور که در بالا به آن اشاره کردیم، مطابق ماده 47 قانون تامین اجتماعی که مرجع اصلی حسابرسی تامین اجتماعی است، بازرسان و حسابرسان سازمان تامین اجتماعی می‌توانند تقریباً تمامی مدارک مالی مجموعه را در حسابرسی بیمه‌ای مورد بررسی قرار دهند. ازاین‌رو از جمله اسناد موردنیاز برای این بررسی‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
اما به‌طورکلی هر داده و اطلاع مالی دیگری که به هزینه کارکردهای یک سازمان، شرکت یا مجموعه مرتبط است می‌تواند به‌عنوان اسناد و مدارکی مالی به بازرسان و حسابرسان تامین اجتماعی در بررسی‌هایشان کمک کند.
در برخی موارد ممکن است که کارفرما یا نمایندگان آن از صدور نتیجه مربوط به حسابرسی بیمه‌ای رضایت نداشته باشند؛ بنابراین در چنین افرادی می‌توانند مراتب اعتراض خود را طی مراحل زیر به سازمان تامین اجتماعی منتقل کنند.
به‌علاوه هر کارفرما و نماینده ایشان ظرف مدت سی روز می‌تواند اعتراض خود را به‌صورت کتبی به شعبه سازمان تامین اجتماعی مربوط اعلام کند و همچنین شعبه نیز باید اعتراض کارفرما را ثبت و تا ظرف یک ماه به آن رسیدگی کند.
البته در ارتباط با برگزاری جلسات هیئت رسیدگی نیز باید به این نکته اشاره کنیم که تمامی اعضای هیئت رسیدگی باید در محل شعب یا نمایندگی سازمان تامین اجتماعی حضور داشته باشند تا جلسه به‌صورت رسمی آغاز شود. همچنین این جلسات در حالت عادی به ترتیب مورد بررسی قرار می‌گیرند، مگر آنکه موردی خاص وجود داشته باشد.
از جمله موضوعات و مسائلی که در هیئت‌های بدوی رسیدگی به شکایات و اختلافات کارفرمایان با سازمان تامین اجتماعی موردبحث و بررسی قرار می‌گیرد، میزان حق بیمه، خسارت تأخیر، مدت کار، میزان حقوق، معافیت‌های قانونی و سایر مسائل و موضوعاتی است که در قرارداد آن‌ها آمده است.
به‌علاوه از جمله افرادی که در این جلسه هیئت‌های بدوی در جهت رسیدگی به شکایات و اختلافات کارفرمایان با سازمان تامین اجتماعی انجام میشود، حضور دارند می‌توان به نمایندة وزارت بهداشت، نمایندة کارفرما، نماینده کارگران و شخصی که توسط شورای‌عالی سازمان تامین اجتماعی انتخاب میشود، اشاره کرد.
به‌عنوان نتیجه‌گیری و سخن پایانی ما در این مقاله تلاش کردیم تا به طور اساسی مسائل و موضوعات مربوط به حسابرسی تامین اجتماعی را مورد بررسی قرار دهیم. ازاین‌رو در این مقاله به توضیح حسابرسی بیمه‌ای، اهداف، مراحل انجام آن و مدارک موردنیاز و همچنین چگونگی اعتراض به رأی سازمان تامین اجتماعی پرداختیم.
بنابراین در پایان مجدداً به این نکته نیز اشاره می‌کنیم که نظام جامع حسابداری، علاوه بر کارکردهای وسیعی که دارد، می‌تواند به‌عنوان یک ابزار مهم در بهینه‌سازی انواع ریسک‌ها و خطرات یک محیط تجاری ایفای نقش کند.
