بام سبز به عنوان یکی از رویکردهای نوین معماری و شهرسازی و برخاسته از مفاهیم توسعه پایدار در جهت افزایش سرانه فضای سبز، ارتقای کیفیت محیط زیست و توسعه پایدار شهری می باشد. از آن جایی که نامناسب بودن کیفیت هوا در سطح شهرهای بزرگ به عوامل گوناگونی از قبیل: زیاد شدن جمعیت، ترافیک های سنگین، افزایش صنعتی شدن، افزایش ساختمان ها، افزایش مصرف سوخت های فسیلی، مشکلات ناشی از سیستم های فاضلاب، کاهش فضای سبز، و…. مربوط می باشد که عوامل فوق منجر به آن خواهد شد که انرژی بیشتری برای خنک کردن در تابستان و حتی انرژی الکتریکی بیشتری برای روشنایی احتیاج باشد، بنابراین در عصر حاضر برای حل این معضلات، نیاز به گزینه های طراحی دوستدار محیط زیست افزایش پیدا کرده است، تا به این ترتیب جهانی پایدار خلق گردد. کاشت سبزی ها، بوته ها و حتی درختان کوچک بر روی بام ها و یا روی دیوارها می توانند در زیبا کردن و بهتر نمودن هوای شهرها مفید واقع شوند، علاوه بر این ها در کم شدن انرژی مصرفی نیز می توانند نقش بسیار مهمی داشته باشند.
بام های سبز از تابش اشعه های نور خورشید محافظت به عمل می آوردند و به طور غیرمستقیم در خنک سازی و کاهش انتقال حرارت نقش دارند. بام های سبز از طریق کاهش نوسانات گرمایی بر روی سطح خارجی بام و از طریق افزایش ظرفیت گرمایی لایه های سقف به خنک سازی فضای زیر بام در تابستان و گرم ماندن آن در زمستان کمک می کنند.
همچنین سیستم بام های سبز عایق بندی صدا را افزایش می دهند، البته این تأثیر در بام های سبز گسترده که کم عمق هستند و بام سبز هایی که خاک های عمیق تری دارند متفاوت است. کیفیت عملکرد عایق صوتی به نوع سیستم به کار رفته و همچنین به ضخامت لایه بستگی دارد.
گیاهان آلاینده های هوا را از طریق روزنه های خود جذب، رسوب روی اندام های گیاهی، همچنین کاهش درجه حرارت سطح از طریق تراوشات خنک کننده آلودگی ها را کاهش می دهد. کلاً گونه های درختی و درختچه ای اثرات بیشتری در کاهش آلودگی دارند. اگرچه بام های سبز فشرده با درختان و درختچه ها از نظر کاهش آلودگی مطلوب ترند اما بام سبز گسترده می تواند در مورد کیفیت هوا نقش مکمل را ایفا کند.
بام هـای سبز از طریق فرایند فتوسـنتز و تثبیت کربن در بافت هـای گیاهی و همچنین کاهش انرژی از طریق عایق سـازی سـاختمان (کاهـش مصرف سـوخت های فسیلی) باعث کاهش کربن دی اکسید هوا می گردند.
بـام سـبز در کاهـش جریان آب های سـطحی، بهبود کیفیت جریان آب های سـطحی و کاهش طغیـان فاضلاب ها تأثیر زیادی دارد .اصولا در تابستان بام های سبز می توانند 70 تا 80 درصد و در زمسـتان بیـن 25 تا 40 درصـد آب بـاران را در خود حفظ کنند. بام سـبز با حفظ آب های سـطحی و تخلیه تدریجی آن از اثرات منفی سـرریز و طغیان فاضلاب ها می کاهد.
با احداث بام سبز بنا از حالت خشن، سخت، ناملایم و بدون درخت به حالت طبیعی و زنده تبدیل می شود که در این حالت می توان به میزان قابل ملاحظه ای زیبایی بنا را بهبود بخشید .
همچنین می توان با بام های سبز زیستگاه جانداران و گیاهانی را که قربانی توسعه ساختمان سازی می شوند جبران کرد و از طریق توسعه فضای سبز و گسترش حیات وحش می توان سهم فراموش شده گونه های جانوری و پرندگان را احیا کرد.
استقرار صنعت بام سبز تأثیرات قابل ملاحظه ای روی اقتصاد داشته است از جمله ایجاد شغل های جدید در زمینه تولید، ساخت، طراحی، نصب و دیگر سرویس ها. ساختمان هایی که دارای فضای سبز می باشد دارای ارزش اقتصادی بیشتری هستند که علاوه بر تسهیل در فروش دارای قیمت بیشتری هم می باشند. با توجه به ویژگی های فضای سبز در زیبا سازی محیط، جذب مشتری آسان تر و بیشتر صورت می گیرد و همچنین فرصت های بیشتری را برای فروش به مالک می دهد.
طول عمر بام معمولی حدود 20 سال است. در صورتی که طول عمر بام سبز 45 سال یا بیشتر برآورد شده است. غشای قیری بام به وسیله خاک و پوشش گیاهی از اشعه ماورای بنفش و نوسانات شدید درجه حرارت بین شب و روز محافظت می کند.
اصلی ترین هدفی که از ساخت بام سبز ها دنبال می شود پاسخگویی به مشکلات «جزایر گرمایی» و «کاهش جریان آب سطحی» می باشد که به خاطر سطوح تیره و غیرقابل نفوذ در شهرها به وفور قابل ملاحظه است. جزایر گرمایی به طور خاص نه تنها دمای هوا را حتی تا 11 درجه سانتی گراد افزایش می دهد بلکه، سبب اضافه شدن طول دوره گرما می شود که به نوبه خود سبب استفاده بیشتر از وسایل سرمایشی و افزایش مصرف نیروی الکتریسیته می شود. همگی این موارد با رویکرد پایداری در تعارض است. گیاهان با پدیده تعرق خود و جذب انرژی محیط و رطوبت موجود خاک بستر با جذب نور خورشید به بهبود شرایط محیطی کمک مؤثری می کند.
بام سبز ها را بر اساس سیستم اجرایي به سه دسته اصلي تقسیم مي کنند:
این سیستم به نام مقطع عمیق یا بام سبز نیز شناخته مي شود. این نوع از بام سبز شامل انواع مختلفي از گیاهان مي باشد و مشابه یک پارک طراحي مي شود. برخـي از بام هـا داراي درختـان بـزرگ و آبنماهایـي مي باشند که این موضوع خود احتیاج به تقویت اساسي سازه دارد. این سیستم اغلب نیازهاي سازه اي جدیدي را براي بام الزامي مي کند، به ویژه براي بام هایي که دسترسي عمومي نیز داشته باشد.
ترکیبي از دو بام متمرکز و غیرمتمرکز است. داراي فواید دو نوع بام ذکرشده مي باشد، اما داراي ظرفیت بار متوسطی است. سبز شدن در داخل پانل هاي گسترده سبک وزن صورت مي گیرد و لایه هاي کشت عمیق تر آن امکان تنوع گونه اي را بیشتر کرده است. کاربرد چمن ها و بوته هاي دائمي و درختچه ها و درختان کوتاه در آن حضور دارند.
در این سیستم گیاه و محیط کاشت آن در جعبه هاي مخصوصي که تمام یا بیشتر بام سبز را مي پوشاند، نگهداري مي شود. در سیستم غیر مدولار محیط کاشت یک لایه پیوسته بر روي بام مي باشد.
اجزاء بام سبز شامل چندین لایه مختلف می باشد که در ذیل به شرح آن می پردازیم.
1ـ لایه پوشش گیاهي Plant Layer
2-محیط کشت Growing Substrate
3ـ لایه فیلتر یا صافی Filter Layer
4-لایه زهکشDrainage Layer
5-لایه تشک حفاظتی Protection Mat
6-لایه ضدآب یا ضد ریشه Waterproof Membrane
7-لایه عایق Insulation Layer
8-ساختار سقفRoof Construction
تقریبا هر گیاهي مي تواند روي بام گذاشته شود. اما این با محدودیت هایي از قبیل آب و هوا، طراحي سازه اي و هزینه نگهداري و تصورات طراح بام مواجه مي باشد. از آنجایي که بام هاي سبز تا حد امکان سبک طراحي مي شوند، اغلب شامل پوششي هستند که مي توانند در عمق کمي از خاک و با مراقبت و نگهداري کم یا بدون نگهداري رشد کنند.
از جمله گیاهانی که می توان در بام سبز استفاده کرد، انواع سروهای پاکوتاه، سرو کوهی، زرشک زینتی، رزماری، پیچ امین الدوله، هورتانسیا، فستوکا آبی، فرانکینیا، پامپاس گراس و انواع شمشاد طلایی و کانادایی و… می باشند.
محیط کشت همان فضایي است که گیاهان در آن شروع به رشد و نمو مي کنند. محیط کشت به واسطه الزامات خاص سازه اي باید وزن کمي داشته باشد به همین دلیل نسبت به خاک معمولي تفاوت هایي دارد. باید از محیط کشتي استفاده کرد که حتي الامکان سبک بوده و وزنش حدود 900 کیلوگرم در هر متر مکعب در حالت مرطوب باشد.
فیلتر یا صافی نوعی ژئوتکستایل می باشد که از الیاف نایلونی بافته نشده تشکیل شده است. این لایه بلافاصله زیر بستر کشت قرار دارد. آب اضافی بستر کشت در این لایه می تواند هم به صورت افقی و هم عمودی حرکت کند و وارد لایه زهکش شود. همچنین فیلتر ژئوتکستایل از ریزش بستر کشت به داخل لایه زهکش و نیز نفوذ ریشه و گندیدگی ریشه جلوگیری می کند.
یک لایه زهکش مناسب برای بام سبز نقش حیاتی را ایفا می کند. لایه های زهکش از جنس پلاستیک پلی پروپیلن بوده و دارای الگوي سازه اي مشابه شانه تخم مرغ با ضخامت 20 میلي متر مي باشند. طراحی این لایه به گونه ای است که می تواند مقاومت فشاری بالایی که ناشی از وزن بستر مرطوب و گیاه است را تحمل کند .
لایه زهکش دارای مخروط هایی است که آب اضافی آبیاری و آب حاصل از بارندگی در داخل این شبکه ها جمع آوری و ذخیره می شود. و بعداً توسط گیاه مورد استفاده قرار می گیرد.
در گذشته از لیکا و حتی سنگریزه برای لایه زهکش استفاده می شد. با گذشت زمان و فشار بار ناشی از بستر کشت و گیاه، لیکا خرد شده و لایه زهکش عملاً کارایی نخواهد داشت. لذا توصیه می شود که از لیکا جهت لایه زهکش در بام سبز استفاده نشود. همچنین سنگریزه باعث افزایش وزن مجموعه خواهد شد. بنابراین سنگریزه نیز مناسب نمی باشد.
همانطور که قبلاً گفته شد لایه زهکش نباید مستقیماً با بستر گیاه در تماس باشد، بلکه باید توسط لایه ژئوتکستایل از همدیگر جداشوند.
این لایه برای جلوگیری از آسیب مکانیکی لایه های فوقانی به لایه سرتاسری زیرین یا ژئوممبران می باشد. جنس این لایه از الیاف مصنوعی با ضخامت و تراکم بالا می باشد.
لایه محافظ ریشه،نوعی ژئوممبران است شامل یک لایه ضد آب از ورقه های PVC می باشد. لایه اي است که به خوبي از نفوذ ریشه ها و آسیب زدن آنها به عایق کاري و غشاء سقف جلوگیري مي کند. این لایه ضد ریشه باید در مقابل اسید هومیک تولید شده توسط ریشه گیاهان مقاوم باشد. نفوذ اسید هومیک ریشه گیاهان به لایه های سقف باعث انجام فعل و انفعالات شیمیایی و در نتیجه خوردگی جنس سقف می شود. در این صورت آب به داخل سقف ساختمان نشت خواهد کرد که نهایتا صدمات جبران ناپذیری را به دنبال خواهد داشت.
این لایه به صورت رول هایی می باشد که روی زمین پهن می شوند و اتصال ورق ها بدون نیاز به چسب و افزودنی و تنها با استفاده از سشوارهای صنعتی انجام می شود.
در برخی موارد از یک لایه فوم پلی استایرن یا همان یونولیت فشرده به عنوان آخرین لایه در بام سبز استفاده می شود. هدف از کاربرد این لایه جلوگیری از آسیب های فیزیکی به سقف ساختمان و غشا های آن (مانند یزوگام و…) و نیز لایه ای به عنوان عایق حرارتی می باشد. این لایه بین ژئوممبران و سقف ساختمان چیده می شود.
مزیت های اجرای بام سبز یا روف گاردن
نقش گیاهان مناسب و مورد استفاده بام سبز در کاهش آلودگی هوا
ویژگی های خاک و کود مناسب بام سبز یا روف گاردن
مزایای بام سبز در کاهش آلودگی محیط های شهری
نقش بام سبز یا روف گاردن در کاهش آلودگی ها
