حق فراموشی در قوانین حریم شخصی

حق فراموشی (Right to be Forgotten) یکی از مهم‌ترین مفاهیم نوین در حوزه حریم خصوصی دیجیتال است که برای نخستین‌بار به‌صورت ساختاریافته در ماده 17 مقررات عمومی حفاظت از داده‌های اروپا (GDPR) مطرح شد. این حق به افراد اجازه می‌دهد درخواست کنند داده‌های شخصی آن‌ها از پایگاه‌های اطلاعاتی، موتورهای جستجو، شبکه‌های اجتماعی و سایر ارائه‌دهندگان خدمات دیجیتال حذف یا ناشناس‌سازی شود. اساس این حق بر این اصل استوار است که افراد باید کنترل معناداری بر ردپاهای دیجیتال خود داشته باشند، به‌ویژه هنگامی که داده‌ها دیگر برای اهداف اولیه پردازش ضروری نیستند، نادرست شده‌اند یا فرد رضایت خود را پس گرفته است.

حق فراموشی در واقع پاسخی به رشد شبکه‌های اجتماعی، موتورهای جستجو و حجم عظیم داده‌هایی است که بدون کنترل فرد در فضای مجازی باقی می‌مانند و می‌توانند منجر به آسیب‌های حرفه‌ای، اجتماعی یا روان‌شناختی شوند. در GDPR، این حق با شرایطی مانند «عدم نیاز به داده‌ها»، «پردازش غیرقانونی»، «لغو رضایت»، «الزام قانونی» یا «کودکان» قابل اعمال است. با این حال، اجرای آن مطلق نیست؛ زیرا ممکن است با حقوق دیگری مانند آزادی بیان، حق دسترسی عمومی به اطلاعات، یا الزامات قانونی نگهداشت داده‌ها در تعارض باشد. بنابراین در بسیاری از موارد، توازن بین منافع عمومی و حق فردی مورد بررسی قرار می‌گیرد.

در کشورهای خارج از اروپا، نسخه‌های متفاوتی از این حق وجود دارد. در کالیفرنیا (CCPA)، کاربران حق درخواست حذف داده‌ها از کسب‌وکارها را دارند، اما دامنه آن محدودتر از GDPR است. برخی کشورها هنوز این حق را به رسمیت نشناخته‌اند یا آن را صرفاً برای کودکان اعمال می‌کنند. صنعت فناوری نیز در برابر اجرای گسترده آن مقاومت‌هایی داشته، به‌ویژه درباره حذف نتایج از موتورهای جستجو و تأثیر آن بر جریان آزاد اطلاعات.

در مجموع، حق فراموشی تلاش می‌کند تعادلی میان حریم خصوصی فردی و حق جامعه برای دسترسی به اطلاعات برقرار کند. با تحول فناوری، هوش مصنوعی و بیگ‌دیتا، اهمیت این حق بیش از گذشته احساس می‌شود و انتظار می‌رود در آینده به یک استاندارد جهانی تبدیل شود.