بیش از یک قرن پیش، پزشک ایتالیایی، دکتر ماریا مونته سوری (Dr. Maria Montessori)، رویکرد کودک محوری را برای آموزش کودکان ایجاد کرد که مهد کودک ها و مدارس را در سراسر جهان متحول نمود.
به محض اینکه وارد یک کلاس درس می شوید، می دانید که چیز متفاوتی در راه است. کلاس های مونته سوری بلافاصله قابل تشخیص هستند. کودکانی را خواهید دید که به طور مستقل و به صورت گروهی، اغلب با مواد آموزشی طراحی شده ویژه کار می کنند. عمیقاً درگیر کار خود هستند؛ و به خود و اطرافیانشان احترام می گذارند.
این روش آموزشی، مبتنی بر فعالیت های تحت رهبری خود کودک می باشد و معلمان و مربیانی که مشوق استقلال کودکان می باشد.
مونته سوری یک رویکرد آموزشی مبتنی بر علمی است که بر استقلال، آزادی های معقول و احترام به رشد طبیعی روانی، فیزیکی و اجتماعی کودک تأکید دارد.
در این رویکرد آموزشی، کودکان به یادگیرندگانی با اعتماد به نفس، مسئولیت پذیر و مستقل تبدیل می شوند که به توانایی های خود اعتماد دارند
کودکان اشتیاق ذاتی به یادگیری دارند و کلاس درس، محیط آموزشی ویژه ای را فراهم می کند که در آن کودکان بتوانند به تمایل طبیعی خود به کار مشغول شوند و با فعالیت های خود انگیخته و هدفمند و در صورت لزوم راهنمایی معلم خود به تلاش و اکتشاف ادامه می دهند.
پزشک، مربی و مبتکر ایتالیایی که به دلیل ابداع روش آموزشی مبتنی بر روش یادگیری طبیعی و غریزی کودکان، مشهور شده است ماریا مونته سوری نام دارد.
ماریا در جوانی یک دانش آموز نمونه، با اعتماد به نفس و جاه طلب بود که به دلیل جامعه ستنی آن زمان ایتالیا تمایلی به محدود شدن نداشت. در 13 سالگی وارد یک موسسه فنی شد تا برای حرفه مهندسی آماده شود. اما با گذشت زمان، او نظر خود را تغییر داد و تصمیم گرفت پزشک شود.
ماریا تمایل داشت برای تحصیل در رشته پزشکی وارد دانشگاه رم شود اما با مخالفت پدرش روبرو شد چرا که دانشکده های پزشکی در آن دوران کاملاً مردانه بود. او در نهایت، با سفارش پاپ لئو هشتم شروع به تحصیل علوم پزشکی کرد و در تاریخ ۱۰ ژوئیهٔ ۱۸۹۶ اولین پزشک زن ایتالیا شناخته شد.
اقدامات اولیه پزشکی ماریا بر روانپزشکی متمرکز بود. او در سال های بعد به آموزش علاقه مند شد و در کلاس های آموزشی شرکت کرد و در تئوری های آموزشی غوطه ور شد. مطالعات او باعث شد تا روش‌های رایج آموزش به کودکان دارای ناتوانی‌های ذهنی و رشدی را مشاهده کند و آنها را زیر سوال ببرد.
ماریا با استفاده از مشاهدات علمی و تجربیاتی که از کار قبلی خود با کودکان خردسال به دست آورده بود، مواد آموزشی و محیط کلاسی را طراحی کرد که میل طبیعی کودکان به یادگیری را تقویت می کرد و آزادی انتخاب را برای آنها فراهم می کرد.
او در سال 1907، اولین مدرسه مونته سوری را به نام خانه کودکان (Casa dei Bambini) افتتاح کرد. ماریا پس از آن به سراسر جهان سفر کرد و به تبین رویکرد آموزشی خود پرداخت و توانست طرفداران بسیاری را به خود جلب کند. در حال حاضر هزاران مدرسه مونته سوری در سراسر جهان وجود دارد.
بی شک این موضوع برای بسیاری اهمیت دارد که بدانند فلسفه آموزش مونته سوری چیست؟! اما قبل از هر چیزی در نظر داریم تا تعریف درست و مشخصی از این روش آموزشی خدمت شما ارائه نماییم. مونته سوری روشی است که بر اساس یادگیری شناختی و بر پایه ایجاد شناخت و یا تغییر در نگرش هایی که از گذشته در ذهن کودک ایجاد شده است.
مونته سوری به والدین کمک می کند تا کودکان خود را تحت آموزش های مبتنی بر ارزش‌های زندگی قرار گیرد و یک زندگی راحت تر و بهتر را در پیش بگیرند. از همین رو باید بدانید که فلسفه آموزشی مونته سوری براساس صلح، همکاری و احترام متقابل است.
در این روش معلمان به کودکان آموزش می‌دهند و آنها را ترغیب می‌کنند تا به یکدیگر احترام بگذارند و معلمان نیز کودکان را بدون توجه به تفاوت‌هایی که با یکدیگر دارند تنها با توجه به ارزش‌های انسانی آنها در نظر می‌گیرند. به همین دلیل است که وقتی یک کودک معلول یا کم شنوا در چنین مهد کودک و یا پیش دبستانی هایی حضور پیدا می‌کند کمتر از سایر موسسات مورد آزار همکلاسی‌های خود قرار می‌گیرد.
در روش مونته سوری به کودکان به عنوان بخشی از آینده نگاه می‌شود و به مرور زمان این افکار در ذهن کودکان جای می‌گیرد که آینده سازان جامعه آتی خواهد بود. معلمانی که این روش‌ها را آموزش می‌دهند در تلاش هستند تا با تاکید بر صلح و دوستی، جهانی بر پایه صلح و آرامش را فراهم آورند. به همین دلیل است که شرکت در کلاس‌های مونته سوری حتی برای کودکان معلول مفید است و به نوعی آرامش بخش روزهای پر تنش زندگی او محسوب می‌شود.
طرفداران این روش اعتقاد دارند محیطی که بر اساس اصول مونته سوری تنظیم شده است به کودکان سطح عمیق تری از درک زمینه های مختلف یادگیری را می دهد. کودکان تشویق می شوند که از غرایز و استعدادهای طبیعی خود پیروی کنند و به هر چیزی که به ذهنشان می رسد پاسخ دهند، در این روش آموزشی، کنجکاوی های طبیعی کودکان موجب انتخاب های خلاقانه او می شود و عشق به یادگیری ایجاد می کنند.
رویکرد علمی مونته سوری بر پایه آموزش حول نیازهای فردی کودک شکل گرفت. هدف او رشد کودک و کل شخصیت او از طریق سیستمی بود که بر استفاده بهینه از عقل انسان متمرکز است.
بر اساس سه اصل اصلی – مشاهده، آزادی فردی و آماده‌سازی محیط – محیطی را طراحی کرد که کودکان بتوانند آزادانه از بین تعدادی از فعالیت‌های مناسب رشد، یکی را انتخاب کنند.
از نظر دکتر مونته سوری، آموزش جزء لاینفک رشد کودک است. در عین حال، توجه به این نکته مهم است که فلسفه این روش به آموزش محدود نمی شود.
در کلاس های مونته سوری هیچ بزرگ‌تری در جلوی صحنه وجود ندارد. اما اگر به دقت نگاه کنید، متوجه می‌شوید که شخصی در میان دانش‌آموزان حرکت می‌کند، به آرامی پیشنهاد می‌دهد و به کودکان کمک می‌کند تا خودشان را آموزش دهند.
این دقیقاً همان چیزی است که دکتر مونته سوری معتقد بود – اینکه دیگری نمی تواند به هیچ انسانی بیاموزد. باید خودتان یاد بگیرید. در کلاس، کودکان بلند می شوند و حرکت می کنند و اجازه می دهند کنجکاوی راهنمای آنها باشد.
او از تماشای اینکه کودک چقدر بدون زحمت صحبت کردن یا راه رفتن را یاد می گیرد، به این نتیجه رسید که ذهن یک کودک خردسال مانند یک اسفنج است – او آن را ذهن جذب کننده نامید. و از آنجایی که بسیار جاذب است، شش سال اول را «مهمترین دوره زندگی» نامید. زمانی که هوش، بزرگترین ابزار انسان می باشد.
در روش مونته سوری، آموزش توسط خود کودک با اشتیاق، کنجکاوی و پشتکار انجام می شود، اما توسط معلمان و مربیان آگاه و دلسوز، رهبری همسالان، و محیطی پرورش دهنده هدایت و ارزیابی و به سر انجام می رسد.
در الگوی آموزشی مونته سوری، کودکان با داشتن آزادی و پشتیبانی برای ذهن کنجکاو و داشتن ارتباط با هم سن و سالان خود به کاوش عمیق ادامه می دهند و لذا دانش آموختگان این سبک آموزشی در آینده عمدتاً به دانش‌آموزان و شهروندانی با اعتماد به نفس، مشتاق و خود راهبر تبدیل می‌شوند که هم در قبال خود و هم در قبال جامعه‌شان پاسخگو هستند.
پرورش یافتگان روش مونته سوری، انتقادی فکر می کنند، مشارکتی کار می کنند و شجاعانه و با صداقت عمل می کنند. و والدین آنها چه نتیجه ای بهتر از این می توانستند برای فرزندان خود آرزو کنند؟
مربی مونته سوری هر کودک را با دقت زیر نظر می گیرد و درس ها و فعالیت هایی را طراحی می کند که برای آن کودک مناسب است. این کمک می کند تا اطمینان حاصل شود که هر کودک می تواند با سرعت خود پیشرفت کند و به روشی که به بهترین وجه مناسب او می باشد یاد بگیرد.
در کلاس درس به روش مونته سوری محدودیت سنی به صورت خیلی جدی مطرح نیست. در این سبک آموزشی، کودکان در سنین مختلف با هم گروه می شوند. این به کودکان بزرگتر اجازه می دهد تا به عنوان مربی و الگو برای کودکان کوچکتر عمل کنند و همچنین فرصت هایی برای یادگیری همتا به همتا فراهم می کند.
کلاس های مونته سوری از یک رویکرد عملی برای یادگیری استفاده می کنند. این بدان معناست که به جای گوش دادن به سخنرانی ها یا خواندن کتاب های درسی، کودکان تشویق می شوند تا مفاهیم را برای خود از طریق فعالیت های عملی کشف کنند. نشان داده شده است که این نوع یادگیری در کمک به کودکان در حفظ اطلاعات و ایجاد درک عمیق تر از مفاهیم موثرتر است.
یکی دیگر از ویژگیهای این روش دادن آزادی در محدوده معقول و منطقی برای کودکان می باشد. به آنها این فرصت داده می شود تا در مورد یادگیری خود انتخاب کنند و اجازه داده می شود با سرعت خود کار کنند. با این حال، مرزها و انتظارات روشنی نیز برای آنها فراهم شده است تا بتوانند یاد بگیرند که چگونه به طور مستقل و مسئولانه در جامعه عمل کنند.
روش مونته سوری از یک محیط آماده استفاده می کند که برای پاسخگویی به نیازهای کودک طراحی شده است و تمام مواد و منابع لازم برای یادگیری را فراهم می کند. محیط آماده شده، هم فضای فیزیکی کلاس و هم مواد و ابزار درون آن را در بر می گیرد و طراحی آن کاملاً متناسب برای بالا بردن استقلال، نظم و تمرکز کودکان می باشد.
یکی دیگر از ویژگیهای این الگوی آموزشی استفاده از مربیان آموزش دیده که بتوانند روش آموزشی مونته سوری را به طور موثر پیاده سازی کنند می باشد. این مربیان همچنین باید بتوانند روش های آموزشی خود را جهت برآورده کردن نیازهای فردی هر کودک کاملاً متناسب با آن، تغییر دهند.
با توجه به این موضوع که روش مونته سوری بر پایه مشاهده بنا نهاده شده است، بنابراین کودکان از طریق تجربیات، کنجکاوی، تحقیق و اکتشاف، به بهترین صورت مفاهیم مختلف را می آموزند. آزادی کودک برای تکرار یک فعالیت، سبب تمرکز او بر روی آن موضوع خاص می شود. این همان اصلی است که مونته سوری بر آن بسیار تاکید دارد.
در روش آموزشی مونته سوری پدر و مادر یا مربی هیچگونه مداخله ای در روند انجام فعالیت کودک نمی کند و فقط در نقش یک راهنما و تسهیلگر او را یاری می کند تا بتواند با استفاده از حواس پنج گانه خود به درک محیط اطراف بپردازد.
امروزه پس از گذشت بیش از یک قرن، روش آموزشی مونته سوری برای کودکان در بیشتر کشورهای جهان جایگاه ویژه ای دارد و با توجه به نکاتی که گفته شد می تواند در آموزش کودکان بسیار مفید و کارآمد باشد.
در این مقاله سعی شده به بیانی ساده روش مونته سوری و اصول، اهداف و ابزارهای آن را به شما معرفی شود. شما خواننده عزیز، در مورد این شیوه آموزشی چه فکر می کنید؟ یا چه دیدگاهی در مورد شیوه آموزشی مونته سوری دارید؟ در بخش دیدگاه ها، حتماً با ما درمیان بگذارید.
