نشانه ها، بخش اول: مقدمه ای بر طراحی لوگو

استاد عبدالرضا چارئی
هویت فردی و گروهی اشخاص و سازمان ها به لحاظ نوع فعالیت که رمز گونه نمایش داه می شود نشان نام دارد.

نشانه ها، زیر مجموعه ای از دنیای گرافیک

با انقلاب های صنعتی در اروپا و صنعتی شدن سریع جوامع و گسترش فعالیتهای مردم و کلانشهر ها، ضرورت بوجود آمدن آرم و نشان بیش از بیش برای شرکت ها و تجار احساس شد. هر چند قبل از آن در پاره ای از اصناف از سنبل یا نمادها به صورت صنفی مثلاً نماد کلید برای کلید سازی ها استفاده می شد.

در ابتدا، تجار و بازرگانان از امضا یا تصویر خود و یا حیوان یا میوه مورد نظر خود استفاده می کردند. کم کم دیگر نشان ها نماینده شرکتها، نهادها و ... شدند و به مرور زمان گسترش پیدا کرده و به انواع گوناگون تقسیم شدند.

نشانه ویژ گی های یک محصول یا مؤسسه را نشان می دهد. هر نشان و فرمی باید دارای مفهوم و محتوا باشد. علاوه بر آن، یک طراح باید به دانش روز آگاه باشد. همینطور یک نشانه باید خاص بوده و از نشان های دیگر مؤسسات جدا باشد. علاوه بر جذابیت و دیدنی بودن، یک نشان خوب باید ساده و گویا باشد تا سریع در ذهن نقش ببندد.

مراحلی که در طراحی یک نشانه باید مورد توجه قرار گیرند

1. تفکر: دوری از ابزار زدگی و اجراهای ناشیانه، بهره گیری درست از ابزار بعد از تفکر و اتود برای اجرای دقیقتر و سرعت در اجرا.
2. اتود: بعد از تفکر و با توجه به موضوع، مخاطب و نوع کاربرد، با کنار هم چیدن اجزا، اِلمان ها، رنگ، فرم، و ... شروع به اتود زدن می کنیم.
3. بحث و گفتگو با سفارش دهنده: آموزش و آگاهی برای سفارش دهندگانی که سواد بصری و یا آگاهی کاملی ندارند.
4. اجرا: پس از تجزیه تحلیل و انتخاب چند اتود نوبت به اجرا می رسد.
5. شناسنامه: پس از تایید طرح نهایی یعنی نسخه فاینال، نوبت به طراحی شناسنامه برای نشانه می رسد.

طراحی شناسنامه برای نشانه و اهمیت آن

شناسنامه طرح، علاوه برنام طراح، سال طراحی، نام شرکت و یا سفارش دهنده و موارد جزئی، باید شامل مطالبی در مورد خود طرح باشد:

1. توضیحاتی درباره تاریخچه، سمبلها و یا هر چیزی که در طراحی نشان حاضر از آنها بهره گرفته شده است.
2. توضیحاتی در مورد شیوه رسم طرح در یک اندازه استاندارد، مواردی شامل خطوط، ترام، رنگ ها و ترکیبات آنها و نکات خاص دیگر.

هر چند در کشور ما عده ای به آن توجه نمی کنند اما مورد دوم بسیار با اهمیت است. به عنوان مثالی برای نشان دادن اهمیت این قضیه، در بازیهای آسیایی در کشور کره جنوبی شاهد بودیم به دلیل ارائه ندادن شناسنامه رسم نشانه الله پرچم جمهوری اسلامی ایران به مسئولان بازیها، طراحان فوق برای طراحی نشان الله به جای استفاده از بیس هلال، از بیس دایره بهره گرفته بودند و نشان بسیار تغییر یافته بود.

همینطور در بسیاری از موارد شاهد هستیم که طراحی دیگر از شرکت سفارش گرفته و به دلیل نداشتن شناسنامه آرم شرکت مربوطه، با دریافت تصویری از آرم قبلی شرکت و اسکن آن اقدام به طراحی مجدد می کند. در نتیجه بخاطر تغییرات ایجاد شده در اسکن و در طی مرحله اجرای مجدد، هنگامی که نشان مذکور در ابعاد بزرگ یا کوچک بکار می رود مشکلات کار مشهود می شود.

خصوصیتهای یک آرم امروزی

باید توجه داشت که این تعاریف همواره نسبی بوده و بر اثر مرور زمان با پیشرفت تکنولوژی و سطح اطلاع بشر همواره دستخوش تغییر هستند. مثلاً با توجه به نوع تکنولوژی در زمان حاضر، یک آرم علاوه بر موارد ذکر شده باید دارای قابلیتهای زیر باشد:

1. قابلیت تبدیل به مهر.
2. قابلیت تبدیل به حجم.
3. قابلیت تبدیل به انمیشن (سه بعدی).
4. چاپ در ابعاد بسیار کوچک و استفاده در ابعاد بسیار بزرگ.
5. قابلیت بکارگیری چند رنگ در طرح.

البته نشانه ای ایده آل است که تاریخ مصرف آن کوتاه مدت نباشد، یعنی آنچنان خوب و قوی طراحی شده باشد که در اثر مرور زمان نیازی به تغییر آن ایجاد نشود و حتی اگر نیاز به تغییری حس شد، به صورت Redesign (دوباره سازی طرح) باشد. به عبارتی دیگر پایه و سابقه طرح حفظ شده و فرم کلی مطابق نیاز روز تغییر کند. مانند آرم شرکت Shell که در زیر مشاهده می کنید:

تقسیم بندی نشانه ها از دیدگاه مرتضی ممیز

استاد ممیز نشانه های تصویری را به چند بخش تقسیم کرده اند:

• نشانه هایی که با موضوع ارتباط مستقیم دارند، مثل تصویری از سر یک گاو برای محصولات لبنی.
• نشانه هایی که با موضوع ارتباطی غیر مستقیم و به صورت استعاره و کنایه یا تشبیه دارد، مثل تصویر شیر برای شرکت پژوی فرانسه که نشان از قدرت ، اقتدار دارد.

همچنین این شیر ایستاده است و علاوه بر ایستایی و پابرجایی، به نوعی آماده مبارزه است و یا زبان استعاره بر این نکته اشاره دارد که علاوه بر سلطنت در دنیای ماشین، همواره استوار و آماده مبارزه است. هرچند در دنیای تولید اتومبیل ممکن است این گونه نباشد.

انواع نشان ها (Signs)

1. سمبل (Symbol): نشان، رمز، نماد، مربوط به فرهنگ و اعتقاد یک قوم و ملت است.
2. نشان تجاری - صنعتی (Trade Mark) .
3. علامتها و هویت های ملی میهنی (Emblem): مثل نشان پرچم یک ملت.
4. آرم (Arm): نشان برای شرکت ها، مؤسسات، اماکن.
5. لوگو (Logo Type): لوگو یک آرم نیست. لگو حتما باید خوانده شود، کلمه باید کامل طراحی شود.
6. مونوگرام (Monogram) یا نشان های حرفی: هنگامیکه از حرف اول نام و یا فامیل به صورت همزمان یا مجزا برای طراحی نشان استفاده شود.
7. پیکتوگرام (Pictogram): نشان های تصویری به صورت ست (گروه)، جزو مقوله اطلاع رسانی است. گرام از نمودار آمده و پیکتو از تصویر. در طراحی پیکتو گرام ابتدا باید مخاطبین مشخص شوند. به عنوان مثال طراحی پیکتوگرامی که در خیابان کاربرد دارد باید برای بزرگ و کوچک، باسواد و بی سواد قابل درک باشد.
8. نشانه های صوتی (Signal): مانند نشانه صوتی تلفن همراه نوکیا.
9. نشانه ها نوری: مثل چراغ های راهنمایی و رانندگی.

انواع آرم

1. آرم تصویری: دید در طبیعت دارد.
2. آرم نوشتاری: از مجموع چند کلمه و حرف تشکیل می شود.
3. آرم تلفیقی: در نوشته از یک تصویر هم استفاده می شود.
4. آرم انتزاعی: برگرفته از طبیعت است و مفهومی می باشد. یعنی ارتباط مستقیم و غیر مستقیم با موضوع ندارد و مفهومی می باشد. می تواند هندسی یا آزاد باشند.

برند

به هویت یک آرم ونشانه برند می گویند.

و در پایان

در پایان شایان ذکر است که همواره در هنر مهمترین اصل و عنصر تخیل است و یک هنرجو و یا هنرمند نباید به هیچ وجه خود را محدود کند و همیشه در یک چهار چوب قدم بردارد. ولی آین بدان معنا نیست که به اصول اولیه پایبند نباشد.

این مقاله، علاوه بر تجربیات هنرمند برداشتی بود آزاد از سخنان اساتید محترم: مرتضی ممیز، ابراهیم حقیقی، مسعود سپهر، عبدالرضا چارئی، مسعود نجابتی، مهران رجبی، مهدی صادقی، محمود ارواحی آذر، پرویز سلیمانی، مهرنیا، فرخ محجوبی و نادی.

نویسنده

حامد اشکانی، دانش آموخته کارشناسی ارتباط تصویری (گرافیک) دانشگاه انقلاب اسلامی تهران و رتبه 9 کنکور در رشته گرافیک است. او در حال حاضر به عنوان طراح گرافیک و ناظر چاپ شرکت نگارین برگ مشغول به فعالیت در زمینه گرافیک برای چاپ است.