صرف نظر از گرایش های سیاسی که این روزها گویا بر هر چیز دیگری سایه افکنده اند، می توان برای بررسی اثر تحریم های اقتصادی (economic sanctions) به داده ها رجوع کرد. در این نوشتار کوتاه من به بررسی اثر تحریم های اقتصادی بر وضعیت حقوق بشری کشورهای تحریم شده می پردازم. اما مهم تر از آن قصدم معرفی رویکرد علمی (scientific) و پژوهش‌محور (research-based) به موضوعات سیاسی است. چیزی که در رسانه ها یا از آن خبری نیست یا بسیار اندک است. می توان از سر نفرت از این و آن با تحریم ها موافق یا مخالف بود، اما عقده گشایی سیاسی یکسره با کار پژوهشی بیگانه است. این روزها اولی مد است و دومی کمیاب.
وقتی می گویم تاثیر تحریم های اقتصادی بر حقوق بشر منظورم از حقوق بشر عبارت است از کشتارهای فراقانونی (extrajudicial killings، در کشورهایی که مجازات اعدام دارند، کشتن انسان ها در بعضی موارد در مقام مجازات کاری قانونی است)، ناپدید شدن شهروندان (disappearance)، تعداد زندانی های سیاسی (political prisoners) و شکنجه (torture) می باشد. پِکسِن (۲۰۰۹) داده های حقوق بشری مربوط به ۹۵ کشور تحت تحریم را از سال ۱۹۸۱ تا ۲۰۰۰ جمع آوری و تحلیل کرد. پس از تحلیل داده ها وی به نتایج زیر دست یافت:
۱- اعمال تحریم های اقتصادی وضعیت حقوق بشر در کشورهای تحریم شده را (در مقایسه با قبل از تحریم) بدتر می کند.
۲- تحریم های چندجانبه (multilatral sanctons) وضعیت حقوق بشر را در مقایسه با تحریم های محدود (restricted sanctions) و پیش از اعمال تحریم ها وخیم تر می کنند.
۳- با ادامه ی تحریم ها وضعیت حقوق بشر در کشورهای تحریم شده (در مقایسه با قبل از تحریم ها) بدتر می شود. به عبارت دیگر اینگونه نیست که اوضاع حقوق بشر تا جایی افت کند و بعد به صورت خط ثابت باقی بماند. با ادامه ی تحریم ها وضع حقوق بشر دائما خراب و خراب تر می شود.
۴- کشورهایی که تحت تحریم های همه جانبه هستند در مقایسه با کشورهایی که تحریم نیستند ۱۱۵ درصد افزایش در ناپدید شدن شهروندان، ۶۴ درصد افزایش در کشتارهای فراقانونی، ۵۷ درصد افزایش در زندانیان سیاسی و ۶۱ درصد در افزایش شکنجه را تجربه می کنند. در این محاسبات دموکراتیک بودن کشورها، رشد ناخالص داخلی و متغیرهای دیگر کنترل شده اند.
دقت کنید که این نتایج در مقایسه با وضعیت قبلی کشورهای تحت تحریم به دست آمده اند. بنابراین این استدلال که هر از گاهی می شنویم که «مگر اوضاع قبل از تحریم ها گل و بلبل بود؟» از این جهت گمراه کننده است که وخیم تر شدن اوضاع را در مقایسه با گذشته نادیده می گیرد. در حقیقت ادعای مخالفان تحریم این نیست که گذشته خوب بوده و بعد از تحریم ها بد شده. نکته ی مهم وخیم تر شدن اوضاع حقوق بشر نسبت به گذشته است.
اما چرا پس از اعمال تحریم ها اوضاع حقوق بشر به طور کلی در کشورهای تحت تحریم بدتر می شود. یکی از دلایل این است که با محدود شدن منابع مالی، نخبگان سیاسی و حاکمان که منابع مالی کشور را در دست دارند همان اندک منبعی که قبل از تحریم ها به مردم اختصاص می دادند را به خود و نزدیکان و متحدان داخلی و خارجی شان اختصاص می دهند. شهروندان که وضع اقتصادی شان از پیش بدتر شده به اعتراض برمی خیزند و حکومت هم که به دلیل اعتراض ها و تحریم ها احساس تهدید می کند دست به نقض حقوق بشر بیشتری می زند تا هم به شهروندانش و هم به تحریم کنندگان خارجی ثابت کند که کنترل اوضاع را در دست دارد.
