هرچند ایجاد یک شرکت، می‌تواند عمر نامحدودی به یک مشارکت یا کسب‌وکار ببخشد، اما مانع از آن نیست که شرکت روزی منحل شود. یا بخواهد فعالیت‌هایش را متوقف کند. شخصیت فرضی شرکت تجاری این امکان را ایجاد کرده است که شرکت بتواند ابتدا تعهداتش را تمام کند و بدهی‌هایش را پرداخت نماید، سپس شرکت از بین برود. اگر می‌خواهید بدانید ثبت انحلال شرکت های تجاری چیست و چطور انجام می‌شود و چه پیامدهایی دارد، این مطلب را بخوانید.
همان‌طور که در مطالب قبلی نیز گفتیم، اشخاص حقوقی نیز مانند اشخاص حقیقی، تولد و مرگی دارند.
تولد اشخاص حقوقی، طبق اساسنامه شرکت یا مؤسسه اتفاق می‌افتد. یعنی به محض اینکه در اسانامه شرکت، شرایط ایجاد آن پیش‌بینی شد و شرکت به ثبت رسید، شخصیت حقوقی متولد می‌شود.
شرکت‌های حقوقی، یا مؤسسات نیز مانند اشخاص حقیقی، به حیات خود ادامه می‌دهند. فعالیت می‌کنند، با دیگران وارد معامله می‌شوند، شعبه یا نمایندگی ایجاد می‌کنند و... . هرچند شرکت‌های تجاری می‌توانند محدودیت زمانی نداشته باشند و عمر نامحدودی داشته باشند. اما به راحتی می‌توانند فعالیت خود را متوقف کنند و به این ترتیب به دنبال فرآیند انحلال خود باشند. پس از انجام عملیات تصفیه، پرداخت بدهی‌ها و اتمام تعهدات، شرکت منحل می‌شود. با ثبت انحلال شرکت، مرگ شخصیت حقوقی فرا می‌رسد.
انحلال یک شرکت تجاری، به چهار صورت اتفاق می‌افتد:
شخصیت‌های حقوقی، برخلاف اشخاص حقیقی می‌توانند با تصمیم خود، از بین بروند و منحل شوند. این نوع انحلال در مواد 199 لایحه قانونی اصلاح قسمتی از قانون تجارت، 161 و 189 قانون تجارت، بیان شده است.
ضرورت انحلال شرکت تجاری، گاهی آن‌قدر قطعی است که نه تنها به اراده شرکا نیازی نیست، بلکه حتی اقدام دادگاه نیز ضروری نیست. مهم‌ترین سبب انحلال به حکم قانون، ورشکستگی شرکت است. به این صورت که طبق بند 3 ماده 199 لایحه اصلاحی، صدور حکم ورشکستگی به خودی خود انحلال شرکت را محقق می‌کند.
در بعضی موارد ممکن است در سیستم تصمیم‌گیری شرکا اختلالاتی ایجاد شود که برای جلوگیری از ورود ضرر و اختلاف نظر، دادگاه ورود می‌کند. در ماده 201 لایحه اصلاحی قانون تجارت، موارد انحلال به حکم دادگاه، به چهار مورد خلاصه شده است. در این صورت نیز با ثبت انحلال شرکت ، مرگ شخصیت حقوقی فرا می‌رسد.
در حالتی که شرکت برای مدت معین و یا موضوع معینی تشکیل شده باشد، با اتمام موضوع، یا غیرقانونی شدن آن، یا انقضای مدت شرکت، انحلال اتفاق می‌افتد.
سؤال این است که آیا این انحلال قهری اتفاق می‌افتد، یا نیازمند اراده شرکاست؟ باید گفت مطابق بند 4 ماده 201 قانون تجارت، باید مجمع عمومی فوق‌العاده تشکیل شود و رأی به انحلال شرکت بدهد. در غیر این‌صورت هر ذی‌نفع می‌تواند از دادگاه تقاضای حکم انحلال نماید.
پس در این فرض، در صورتی که هیچ شخصی خواستار انحلال شرکت نباشد، شرکت به حیات خود ادامه می‌دهد. فقط باید دید که حدود اختیارات مدیران در چنین دوره‌ای چیست؟
هر شرکت تجاری به دلایلی که در قانون آمده، منحل می‌شود. برخی از این دلایل بین شرکتها مشترک‌اند. به طور خلاصه، علل انحلال انواع شرکت‌های تجاری را بیان می‌کنیم:
در قانون تجارت، شرایط خاصی ذکر شده که به موجب آن یک شرکت تضامنی از بین می‌رود.
در مادۀ 136 قانون تجارت علت‌های انحلال شرکت تضامنی این طور بیان شده است:
شرکت تضامنی درموارد ذیل منحل می‌شود:
الف ـ درمورد فقرات 1 و2 و3 ماده 93
ب ـ درصورت تراضی تمام شرکاء
ج- درصورتی که یکی ازشرکاء به دلایلی انحلال شـرکت را از محکمـه تقاضـا نمایـد و محکمه آن دلایل را موجه دانسته حکم به انحلال بدهد.
د ـ درصورت فسخ یکی ازشرکاءمطابق ماده 137.
ه ـ درصورت ورشکستگی یکی از شرکاء مطابق ماده 138.
وـ درصورت فوت یا محجوریت یکی از شرکاء مطابق مواد 139 و140.
تبصره ـ درمورد بند"ج" هرگاه دلائل انحلال منحصرا مربوط به شریک یا شرکاء معین باشد محکمه مـی‌توانـد بـه تقاضای سایر شرکاء بجای انحلال حکم اخراج آن شریک یا شرکای معین را بدهد.
در ماده 54 قانون بخش تعاونی اقتصاد جمهوری اسلامی ایران، مصوب 1370 آمده است:
«شرکتها و اتحادیه‌های تعاونی در موارد زیر منحل می‌شوند:
قانون تجارت در بند‌های «ب» ، «ج» و «د» ماده ۱۱۴ موارد اختصاصی انحلال شرکت بامسئولیت محدود را بیان کرده است. این موارد عبارت است از:
قوانین مربوط به شرکت‌های سهامی، در حدود 300 ماده در لایحه اصلاحی قانون تجارت ذکرشده‌اند.
در ماده 199 این لایحه، در خصوص انحلال شرکت‌های سهامی آمده است:
«شرکت سهامی در موارد زیر منحل می‌شود
ماده 161 رعایت مقررات مواد 136، 137، 138، 139، 140 را درخصوص انحلال شرکت‌های مختلط الزامی دانسته است. در ماده 136 قانون تجارت، موارد انحلال شرکت تضامنی این‌طور آمده است (که مقررات انحلال شرکت مختلط نیز هست):
ماده 189 قانون تجارت در خصوص مقررات شرکت نسبی می‌گوید:
« مفاد ماده ۱۲۶ (جز مسئولیت شرکاء که به نسبت سرمایه آن‌ها است) و مواد ۱۲۷ تا ۱۳۶ در شرکت‌های نسبی نیز جاری است.»
که مادۀ 136 به موارد انحلال شرکت تضامنی پرداخته‌است. یعنی شرایطی که در آن انحلال شرکت نسبی اتفاق می‌افتد مانند شرایط منحل شدن یک شرکت تضامنی است.
همان‌طور که قبلا هم اشاره کردیم، قوانین مربوط به شرکت‌های سهامی، در حدود 300 ماده در لایحه اصلاحی قانون تجارت ذکرشده‌اند.
در ماده 199 این لایحه، در خصوص انحلال شرکت‌های سهامی آمده است:
«شرکت سهامی در موارد زیر منحل می‌شود
منبع:
