امروزه آلودگی آب‌ها یکی بزرگترین چالش‌هایی است که بشر در حال دست و پنجه نرم کردن با آن است. در مقالات گذشته در خصوص آلودگی جنگل‌ها و جنگل‌زدایی صحبت کرده‌ایم. در این مقاله به سراغ بررسی وضعیت آلودگی آب‌ها خواهیم رفت. آلودگی آب، اشاره به انتشار مواد آلوده‌کننده در تمامی سطوح از آب‌های زیرزمینی زیرسطحی تا دریاچه‌ها، نهرها، رودخانه‌ها، سدها و اقیانوسها دارد. آلودگی آب موجب اختلال در استفاده مفید از آب و خروج اکوسیستم‌ها از چرخه طبیعی خود می‌شود. علاوه بر این آلودگی آب ممکن است شامل انتشار موادی مانند مواد شیمیایی، زباله یا میکروارگانیسم‌ها، مواد رادیواکتیویته یا گرما در آب باشد. اما وضعیت آلودگی آب‌های جهان به چه شکل است؟ بزرگترین و مهم‌ترین منابع و علل آلودگی آب چیست؟ آلودگی آب‌های جهان چه اثرات مخربی بر سلامت اکوسیستم و انسان دارد؟ و بسیاری سوال حیاتی دیگر که آگاهی شما را در این خصوص افزایش می‌دهد و شما را برای انجام گامی در راستای حفاظت از طبیعت و محیط زیست ترغیب می‌کند. ممکن است قسمت ابتدایی مقاله کمی شما را بترساند. اما واقع بینی که پاراگراف بعدی مقاله به شما می‌دهد، امکان عمل در مسیر درست را برای شما فراهم می‌کند. به امید روزی که آب‌های جهان مانند گذشته انعکاس زیبایی مطلق باشند، در ادامه مقاله با ما باشید.
قبل از شروع این قسمت یک لیوان آب بنوشید؛ آدن (W. H. Auden) شاعر معروف بریتانیایی نظر خود را در جمله‌ای در خصوص اهمیت آب این چنین بیان کرد:
Thousands have lived without love, not one without water.”"
«هزاران نفر بدون عشق زندگی کرده‌اند و نه حتی یک نفر بدون آب!»
در این مقاله قرار نیست از اهمیت آب با شما صحبت کنیم، چرا که در این صورت مثل این است که از اهمیت اکسیژن برای زندگی صحبت کنیم. این مسئله بسیار واضح است، در این مقاله قصد داریم بزرگترین تهدیدهای این نعمت خدادادی را به شما معرفی کنیم. می‌دانستید حدود 80 درصد از فاضلاب جهان - عمدتاً تصفیه نشده - به محیط زیست ریخته می‌شود و رودخانه‌ها، دریاچه‌ها و اقیانوسها را آلوده می‌کند؟ می‌دانستید اگر به همین روند و سبک زندگی ادامه بدهیم، تا سال 2050 اقیانوسها بیشتر از ماهی، پلاستیک و زباله در خود خواهند داشت؟ آیا می‌دانستید آلودگی آب‌ها یعنی نابودی آبزیان و فاجعه در اکوسیستم کره زمین؟ پس چرا کاری برای آن نکنیم؟
این مشکل گسترده آلودگی آب سلامت ما را به خطر می‌اندازد. آب ناامن سالانه بیشتر از جنگ جان انسان را به خطر می‌اندازد. حدود 70 درصد زمین را آب فرا گرفته است و در چنین شرایطی، کم آبی بسیاری از مردم را به پرتگاه مرگ می‌کشاند. در واقع، منابع آب آشامیدنی ما محدود است وکمتر از 1 درصد از آب شیرین زمین در واقع در دسترس ما است. پس چرا برای سلامت آب تلاش نکنیم؟
آلودگی آب در جهان به دلایل بسیاری رخ می‌دهد. از عوامل طبیعی تا عوامل انسانی، اقیانوس دلایل بسیاری برای آلوده بودن دارد. اما مهم‌ترین این دلایل چیست؟ در این قسمت با بررسی مهم‌ترین دلایل و علل آلودگی آب‌های جهان همراه ما باشید.
اولین مورد لیست به روان آب‌ها تعلق دارد. آلودگی‌هایی با منبع غیر نقطه‌ای یا همان روان آب‌ها از منابع مختلفی ناشی می‌شوند. آلودگی NPS عموماً ناشی از روان آب زمین، بارش بیش از حد، رسوب اتمسفر یا تغییرات هیدرولوژیکی است. آلودگی NPS، بر خلاف آلودگی ناشی از تصفیه‌خانه‌های صنعتی و فاضلاب، از منابع و عوامل بسیاری ناشی می‌شود.
آلودگی NPS در اثر بارندگی یا ذوب برف بر روی زمین ایجاد می‌شود. رواناب حاصل آلاینده‌های طبیعی و انسانی را جمع‌آوری کرده و با خود به دریاها و اقیانوسها می‌برد و در نهایت این آلودگی‌ها در دریاچه‌ها، رودخانه‌ها، تالاب‌ها، آب‌های ساحلی و آب‌های زیرزمینی رسوب می‌کنند و آنها را آلوده می‌کنند.
آلودگی منبع غیر نقطه‌ای می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
1 . کودهای اضافی، آفت‌کش‌ها و حشره‌کش‌ها از زمین‌های کشاورزی و مناطق مسکونی
2 . روغن، گریس و مواد شیمیایی سمی ناشی از رواناب شهری
3 . رسوبات ناشی از سایت‌های ساختمانی با مدیریت نادرست و زمین‌های زراعی و جنگلی
4 . آلودگی‌های سواحل رودخانه‌های در حال فرسایش
5 . آلودگی حاصل از روش‌های آبیاری و زهکشی اسیدی از معادن متروکه
6 . باکتری‌ها، فضولات حیوانات خانگی
بگذارید برای تبیین کامل با یک مثال این بخش را به پایان برسانیم؛ به عنوان مثال، پس از یک طوفان و بارش شدید، آب از جاده‌ها به اقیانوس سرازیر می‌شود و آلودگی‌خودروها را با خود به اقیانوس منتقل می‌کند.
زباله‌های صنعتی مورد دیگری است که سلامت آب‌ها را تهدید می‌کند. کارخانه‌های تولیدی در برخی مناطق جهان زباله‌های سمی خود از جمله جیوه را در اقیانوسها تخلیه می‌کنند. در حالی که از نظر قانونی این مورد خلاف است، اما به دلیل نظارت نامناسب فاضلاب‌ها به طور عمدی در دریاها و اقیانوسها رها می‌شوند.
تخلیه مستقیم زباله‌هایی نظیر پساب فاضلاب و کارخانه‌های صنعتی موجب آلودگی تمام سطوح زنجیره غذایی در اقیانوسها شده و بر سلامت اکوسیستم دریاها و اقیانوسها اثر مخربی می‌گذارد. این موضوع موجب می‌شود که تمامی گونه‌های دریایی مانند ماهی، مارلین، دلفین‌ها و کوسه‌ها آلوده شده و گوشت آنها حاوی سطوح بالایی از جیوه و سایر سموم خطرناک شود.
به عنوان مثال، مطالعات نشان می‌دهد که در جوامعی که به طور منظم گوشت کوسه می‌خورند، نسبت به افراد دیگر، 2000 درصد بیشتر جیوه در بدن خود داشته باشند. علاوه بر تاثیر بر سلامت انسان، افزایش سطح سم می‌تواند منجر به بیماری، جهش، تغییر رفتار، ناباروری، سرکوب رشد و مرگ در موجودات دریایی شود. این آلودگی فقط به موجودات دریایی محدود نشده و از آنجایی که خوراک دام اغلب حاوی مشتقات ماهی است، سموم می‌توانند به دام‌ها منتقل شوند و گوشت و لبنیات را نیز آلوده کنند.
کشتی‌ها سهم عمده‌ای در آلودگی اقیانوسها دارند، به ویژه زمانی که نشت نفت خام رخ می‌دهد. نفت خام سال‌ها در اقیانوس دوام می‌آورد و تمیز کردن آن تقریبا غیر ممکن است. نشت نفت که در رودخانه‌ها، خلیج‌ها و اقیانوسها اتفاق می‌افتد اغلب ناشی از تصادفات مربوط به تانکرها، لنج‌ها، خطوط لوله، پالایشگاه‌ها، دکل‌های حفاری و تأسیسات ذخیره‌سازی است. علاوه بر این موارد زیر نیز، از جمله مهم‌ترین علل نشت نفت و آلودگی آب‌ها است:
* اشتباهات انسانی عمدی یا سهوی
* خراب شدن تجهیزات
* بلایای طبیعی مانند طوفان یا بادهای شدید
* تخلیه غیرقانونی
نفت و روغن اغلب روی آب اقیانوسها یا آب شیرین رودخانه‌ها و دریاچه‌ها شناور هستند.
چهارمین مورد از علل آلودگی آب‌ها، تخلیه آشغال در اقیانوسها است. به‌طوری‌که در بسیاری از دریاها و اقیانوسها با تصویری از زباله‌های سرگردان در آب مواجه هستیم. اغلب زباله‌های دریایی شامل اقلامی است که توسط انسان ساخته یا استفاده شده و عمداً در دریا یا رودخانه‌ها یا در سواحل رها شده‌اند. در این بین اقلام تجزیه ناپذیری مانند کیسه‌ها و ظروف پلاستیکی در آب معلق می‌شوند و تا صدها سال آب را آلوده می‌کنند. این زباله‌ها ممکن است به طور غیرمستقیم از رودخانه، فاضلاب، آب طوفان یا باد به دریا آورده شوند و دریاها و اقیانوسها را آلوده کنند.
به طور کلی زباله‌های دریایی از منابع زیادی سرچشمه می‌گیرند و باعث ایجاد طیف گسترده‌ای از اثرات زیست محیطی، اقتصادی، ایمنی، بهداشتی و فرهنگی می‌شوند. سرعت بسیار آهسته تخریب بیشتر زباله‌های دریایی، عمدتاً پلاستیک‌ها، همراه با مقدار پیوسته فزاینده زباله و زباله‌های دفع شده، منجر به افزایش تدریجی زباله‌های دریایی موجود در دریا و سواحل می‌شود.
استخراج معادن موجود در اعماق دریاها و اقیانوسها باعث آلودگی و اختلال در پایین‌ترین سطوح اقیانوس می‌شود. به عنوان مثال حفاری برای موادی مانند کبالت، روی، نقره، طلا و مس باعث ایجاد رسوبات مضر سولفید در اعماق اقیانوس می‌شود.
محققان خاطرنشان کرده‌اند که افزایش غلظت مواد شیمیایی مضر در اقیانوسها منجر به اوتریفیکاسیون می‌شود. اما اوتریفیکاسیون چیست؟ افزایش کودهای غنی از نیتروژن، فضولات حیوانی و فاضلاب انسانی در اقیانوسها و دریاها باعث رشد انفجاری جلبک‌های دریایی و سایر میکروارگانیسم‌های تهدید کننده حیات می‌شود که متعاقباً اکوسیستم اقیانوس را مختل می‌کند. به بیان ساده‌تر اوتریفیکاسیون به غنی شدن آب اقیانوسها و دریاها به وسیله مواد آلی ورودی و یا روان آب سطحی حاوی نیترات و فسفات، اشاره دارد. این پدیده همچنین موجب کاهش اکسیژن و مرگ جانوران دریایی می‌شود.
اقیانوسها به طور طبیعی دی اکسید کربن اتمسفر و گرمای اضافی را در آب‌های خود حل می‌کنند. با این حال افزایش سطح CO2 به دلیل روند گرمایش جهان موجب اسیدی شدن آب‌های اقیانوسها و دریاها می‌شود. منظور از اسیدی شدن تغییر PH آب است که موجب تخریب صخره‌های مرجانی، اختلال در چرخه اکوسیستم و به خطر انداختن جان حیوانات دریایی می‌شود.
امروزه اگر به سواحل دریاها، اقیانوسها و بستر رودخانه‌ها نگاه کنید، پر از زباله‌های پلاستیکی به ویژه ظروف یکبار مصرف پلاستیکی و بطری‌های پلاستیکی است. در واقع از نزدیک‌ترین و پر رفت و آمد‌ترین رودخانه‌ها و دریاها تا یخ‌های قطبی و سواحل دور افتاده‌ترین جزایر خالی از سکنه جهان، همه‌جا ردی از زباله پلاستیکی وجود دارد. وجود زباله پلاستیکی در آب‌ها منجر به خفگی جانداران دریایی شده و تأثیر بالقوه‌ای بر محیط زیست دریایی می‌گذارد. طبق آمار سالانه حدود 8 میلیون تن زباله پلاستیکی به اقیانوسها ریخته می‌شود. راهکار چیست؟ بی شک راهکار عدم استفاده از پلاستیک است اما چطور؟ ما به شما استفاده از جایگزین‌های زیست تخریب‌پذیر را پیشنهاد می‌کنیم.
همانطور که به طور خلاصه در قسمت قبل توضیح داده شد، هریک از انواع آلودگی اقیانوسها، اثرات نامطلوب جدی بر زندگی موجودات دریایی، محیط زیست خارج از دریا و سلامت انسان دارد. به عنوان مثال سموم مضر و مواد شیمیایی صنعتی که وارد اقیانوسها می‌شوند در بافت‌های چربی جانوران آبزی انباشته می‌شوند و منجر به آسیب شدید به سیستم تولیدمثلی آنها می‌شوند. در نتیجه اگر انسان و پرندگان دریایی از این موجودات تغذیه کنند، آلوده می‌شوند. اما به طور کلی مهم‌ترین اثرات آلودگی آب‌ها چیست؟
1 . برای حیوانات دریایی مضر است
حیوانات دریایی اولین قربانیان آلودگی آب دریاها و اقیانوسها هستند. به عنوان مثال وقتی نفت در دریا نشت می‌کند، با نفوذ به آبشش‌های جانداران دریایی موجب خفگی آنها می‌شود. از طرفی پرندگان دریایی که برای شکار باید به آب وارد شوند، تحت تاثیر روغنی که وارد پرهای آنها شده است، نمی‌توانند پرواز کنند و به بچه‌های خود غذا بدهند. حتی اگر برخی حیوانات دریایی به صورت مستقیم با نفت یا روغن نشت پیدا کرده در آب کشته نشوند، دچار سرطان، تغییرات رفتاری و اختلال در تولید مثل می‌شوند.
2. اختلال در چرخه صخره‌های مرجانی
دومین مورد از اثرات آلودگی آب به گیاهان دریایی مرتبط است. به عنوان مثال نفت نشت شده یا زباله‌های پلاستیکی و سبک، روی سطح آب شناور می‌مانند و از رسیدن نور خورشید به گیاهان دریایی جلوگیری می‌کنند. این موضوع روند فتوسنتز گیاهان دریایی را تحت تأثیر قرار می‌دهد. این موضوع فقط گیاهان مضر نبوده و در طولانی مدت موجب تحریک پوست، سوزش چشم، مشکلات ریه و کبد برای ساکنین شهرهای ساحلی خواهد شد.
از طرفی حیوانات دریایی نیز زباله‌های پلاستیکی کوچک را با غذا اشتباه می‌گیرند و دچار خفگی می‌شوند یا در کیسه‌های پلاستیکی و تورهای ماهیگیری دور ریخته شده گرفتار می‌شوند. به طور کلی آسیب پذیرترین حیوانات در برابر زباله‌های پلاستیکی در اقیانوسها شامل دلفین‌ها، ماهی‌ها، کوسه‌ها، لاک‌پشت‌ها، پرندگان دریایی و خرچنگ‌ها هستند.
3 . کاهش اکسیژن در آب
در معرفی سومین مورد از اثرات آلودگی آب باید به کاهش اکسیژن آب بر اثر فرایند تجزیه زباله‌های موجود در آب اشاره کنیم. پایین آمدن سطح اکسیژن آب در اقیانوس منجر به مرگ اغلب گیاهان و حیوانات دریایی مانند پنگوئن‌ها، دلفین‌ها، نهنگ‌ها و کوسه‌ها می‌شود. کاهش سطح اکسیژن آب تنها به دلیل تجزیه زباله‌ها نیست و وجود نیتروژن و فسفر اضافی در آب دریا نیز باعث کاهش اکسیژن می‌شود. با این روند به زودی اقیانوسها به یک منطقه بدون جریان زندگی تبدیل می‌شوند که هیچ جاندار دریایی نمی‌تواند در آن زنده بماند. پس بهتر است به فکر سلامت آنها باشیم.
4 . آلوده شدن چرخه غذایی، تهدیدی برای سلامت انسان
آلودگی آب و آلاینده‌های موجود در اقیانوس راه خود را به زندگی انسان باز می‌کنند و سلامت انسان را تهدید می‌کنند. موجودات کوچک سموم را می‌خورند و توسط شکارچیان بزرگ‌تر خورده می‌شوند که بسیاری از آنها غذاهای دریایی هستند که ما در نهایت می‌خوریم. همین چرخه ساده یعنی آلودگی و تهدید سلامت انسان که باید به آن بیشتر فکر کنیم. بگذارید کمی واضح‌تر توضیح دهیم؛ هنگامی که سموم موجود در حیوانات آلوده در بافت انسان رسوب می‌کنند، می‌توانند منجر به بیماری‌های طولانی‌مدت، سرطان و نقایص مادرزادی شود.
5 . نارسایی در سیستم تولید مثل حیوانات دریایی و انقراض گونه‌های جانوری
همانطور که گفته شد پسماندهای صنعتی و کشاورزی شامل مواد شیمیایی سمی مختلفی است که برای زندگی دریایی خطرناک تلقی می‌شوند. مواد شیمیایی می‌توانند در بافت چربی حیوانات انباشته شوند که این مورد منجر به نارسایی در سیستم تولید مثل آنها می‌شود.
آلودگی اقیانوسها معضلی است که باید هر چه زودتر اقدامی موثر برای آن صورت بگیرد. آلوده شدن آب‌ها یعنی محدود شدن منابع آبی قابل استفاده بشر، به طور کلی با آلوده شدن اقیانوس‌های جهان، اکوسیستم‌های موجود در زمین به شدت تهدید می‌شوند. در این شرایط، باید راه‌هایی برای حل آلودگی آب‌ها پیدا کنیم. برخی از راه‌ها به شرح زیر است:
1. کاهش تولید زباله پلاستیکی (کاهش استفاده از محصولات پلاستیکی نظیر ظروف یکبار مصرف پلاستیکی)
2. استفاده از محصولات دوستدار محیط زیست
3. توسعه صنعت بازیافت
4. فرهنگ‌سازی و رعایت بهداشت ساحل‌ها
5. کاهش مصرف کودهای شیمیایی
6. کاهش مصرف انرژی
7 . استفاده انرژی‌های طبیعی
8 . جایگزین‌سازی محصولات زیست تخریب‌ناپذیر با محصولات زیست تخریب پذیر
9 . تبیین برنامه‌های پاک‌سازی دریاها و اقیانوسها
10 . وضع قوانین حمایتی توسط دولت
