سرویس‌های حمل‌و‌نقل اشتراکی(بخش دوم)

در بخش اول این مجموعه گزارش، مقدمه‌ی مختصری در مورد سرویس‌های حمل‌ونقل اشتراکی بیان کردیم و دو مورد از انواع سرویس ارائه‌شده در این حوزه را توضیح دادیم.این دو مورد، سرویس دوچرخه‌ی اشتراکی(Bike sharing) و سرویس اشتراک خودرو (Car-Sharing) بودند.

در این بخش به توضیح سایر سرویس‌های ارائه شده در این حوزه می‌پردازیم. (ما یک دسته‌بندی برای سرویس‌های این حوزه ایجاد کردیم و بر اساس این دسته‌بندی پیش‌رفتیم. توضیحات مربوط به این قسمت‌بندی را می‌توانید در بخش 1 مطالعه کنید.)

درخواست سواری (Ride-sourcing, Ride-hailing)

این سرویس دقیقا همان سرویسی است که اسنپ و تپسی در ایران ارائه می‌کنند. این سرویس‌ها را با نام ride-sourcing و یا ride hailing می‌شناسند.(متاسفانه ترجمه جالبی برای نام فارسی این سرویس‌ها پیدا نکردیم!). سرویس درخواست سواری یک پلتفرم است که مسافران و راننده‌ها را به یکدیگر متصل می‌کند. راننده‌های این سرویس از خودرو‌های شخصی خود برای انتقال مسافران استفاده می‌کنند. غالبا هدف اصلی رانندگان از این روش کسب درآمد است و رانندگان مسیر مشخص و ازپیش‌تعیین شده‌ای ندارند و تابع مقصدهایی که مسافران تعیین می‌کنند، هستند.

دو شرکت Lyft و Uber از پلتفرم‌های موفق این حوزه در آمریکا و دنیا هستند. شرکت‌های این حوزه در قانون آمریکا با نام Transportation network company یا به اختصار TNC شناخته می‌شوند. اخیرا با استقبال کاربران از این پلتفرم‌ها که باعث کاهش استفاده از تاکسی‌های شهر شده‌است، چندین شهر در آمریکا اقدام به راه‌اندازی پلتفرم‌های مخصوص خود بر پایه‌ی تاکسی‌های شهر نمودند تا تعادلی بین رانندگان شخصی و رانندگان تاکسی‌ها ایجادشود. همچنین سرویس‌های مخصوصی نیز در این زمینه ارائه شده‌است. این سرویس‌ها بازار خاصی را هدف قرار داده‌اند مانند سرویس‌های جابجایی مخصوص کودکان، افراد معلول و سالمند، بانوان و ... .

با توسعه این پلتفرم‌ها و استقبال مردم از آنها، ایده‌های جدیدی در حال شکل‌گیری است. یکی از این ایده‌ها ride-splitting است که این اجازه را می‌دهد تا مسافران بیشتری بتوانند از یک خودرو در یک سفر مشترک استفاده‌کنند. این ایده‌ها هم‌اکنون در حال آزمایش و بهینه‌سازی هستند، در آمریکا اوبر با با عنوان Uber pool و لیفت با عنوان Lyft Line به صورت آزمایشی این خدمت را ارائه می‌دهند. در ایران نیز، تپسی با ارائه "تپسی لاین" زود‌تر از سایر رقبا این سرویس را به صورت آزمایشی ارائه کرده‌است.

سفر اشتراکی (Ride sharing)

اساس سفر اشتراکی، اضافه‌کردن مسافران بیشتر به یک سفر از قبل تعیین شده‌است. برای مثال در نظر بگیرید که شما هر روز صبح برای رسیدن به محل کار خودتان از خانه، از شرق تهران به مرکز تهران در ساعت مشخصی از خودرویی شخصی خودتان استفاده می‌کنید(Commuting). شما راننده و تنها سرنشین خودرو هستید و از خوردو‌های تک سرنشینی به حساب می‌آیید که به آلودگی هوا و ترافیک کمک زیادی می‌کنید! حالا تصور کنید که شما در یک اپلیکیشن، زمان و مسیر خود را از روز قبل تعیین می‌کنید تا سایر افرادی که در این زمان و مسیر با شما اشتراک دارند را با خود همراه کنید و مبلغی را نیز از آن‌ها دریافت کنید. با این کار شما هزینه‌های خود را کاهش می‌دهید و باعث کاهش ترافیک و ... می‌شوید.

پلتفرم سفر اشتراکی می‌تواند برای هر سفر از پیش‌تعیین شده‌ای چه داخل شهر و چه بین شهری استفاده‌شود. بر خلاف ride-hailing رانندگان به دنبال کسب درآمد نیستند و مسیر‌های مشخص خود را دارند و صرفا به دنبال کاهش هزینه‌های خود می‌باشند. از عنوان carpooling نیز برای این سرویس‌ها استفاده می‌شود. یک روش دیگر ارائه چنین سرویسی به صورت لحظه‌ای یا real-time است که به آن real-time or dynamic ride-sharing گفته می‌شود. شما در هر لحظه‌ای مسیر حرکت خود را مشخص می‌کنید و اپلیکشین افرادی را که با شما هم مسیر هستند به شما متصل می‌کند. اپلیکیشن هایی مانند Tripa و blablacar این قبیل هستند که در اروپا استقبال خوبی از آن‌ها شده اما در آمریکا شاهد کشش چندانی نبوده‌است.

اسکوتر و دوچرخه برقی اشتراکی (E-bike, scooter sharing)

این سرویس‌ها مانند سرویس‌های اشتراک دوچرخه می‌باشند که در گزارش قبلی در مورد آن‌ها توضیح داده‌ایم و همان دسته‌بندی هایی که در مورد دوچرخه‌ها ارائه شده‌بود برای اسکوتر‌ها و دوچرخه‌های برقی نیز قابل ارائه است. اسکوتر‌ها و دوچرخه‌های برقی از موضوعات داغ و تازه‌ی حمل‌ونقل اشتراکی است که مورد استقبال کاربران بسیاری قرارگرفته و سرمایه‌گذاران زیادی در استارتاپ‌های تازه تاسیس این حوزه سرمایه‌گذاری کرده‌اند. در گزارش‌های بعدی به صورت مفصل‌تر به حوزه می‌پردازیم.

تاکسی‌های هوشمند(MicroTransit)

اخیرا با افزایش استقبال مردم از پلتفرم‌های سفر اشتراکی و ترس از محدود‌تر شدن بازار تاکسی‌ها، اپلیکیشن‌هایی مخصوص تاکسی‌ها ایجاد شده‌است که در آن به رانندگان تاکسی‌ها مسیرهایی را پیشنهاد می‌دهد که بیشترین تعداد مسافر در آن موجود است. مسافران زمان و مسیر خود را در اپلیکشین ثبت می‌کنند که می‌توانند به صورت لحظه (real time) و یا از قبل مشخص‌کردن (booking) باشد. سپس اپلیکشین توسط هوش مصنوعی خود، بهترین مسیر را به راننده تاکسی ارائه می‌کند. بر خلاف تاکسی‌های سنتی که مسیر مشخصی دارند این مسیر‌ها ممکن است به صورت لحظه‌ای تغییر کنند تا راننده همواره در بهینه‌ترین مسیر ممکن باشد(ِdynamically generated route).

استارتاپ‌هایی مانند Bridj, Via و chariot از این دست هستند.

سرویس های جامع حمل و نقل (Aggregators)

تا اینجا انواع سرویس‌های نوین حمل و نقل را بیان کردیم و روش‌ها و گزینه‌های جدید و متنوعی که به مسافران برای جابجایی ارائه می‌کنند را بررسی کردیم. پس از مشاهده این سرویس‌ها اولین ایده‌ای که به ذهن می‌رسد این است که چرا تمامی این سرویس‌ها در یک اپلیکشن به کاربران ارائه نشود تا بتوانند بهترین روش حمل‌ونقل یا روش دلخواه خودشان را انتخاب کنند. چنین سرویس‌هایی تحت عنوان aggregator‌ها شناخته می‌شوند. Moovel مثالی از این اپلیکشن‌هاست که تحت مالکیت خودروسازی Daimler است. MAAS نیز یکی دیگر از بازیگران این حوزه است.

ظهور مفهوم اقتصاد اشتراکی (Sharing economy) و پس از آن حمل‌ونقل اشتراکی (shared-use mobility) تهدیدی برای مدل در آمدی سنتی خودروسازان که فروش خودرو بوده‌است، به حساب می‌آید. با ظهور استارتاپ‌های جدید این حوزه و موفقیت‌هایی که کسب کرده‌اند چنین به نظر می‌آید که تعداد فروش خودرو‌ها در کل دنیا کاهش خواهد یافت. این مسئله باعث شده تا خودروسازان به دنبال مدل‌های جدید درآمدی باشند و به حوزه‌ی حمل‌ونقل اشتراکی وارد شوند. دایملر و بی ام و پیشتازان این زمینه هستند.

در این دو گزارش تلاش کردیم تا یک دسته بندی اولیه برای آشنایی بیشتر با این حوزه ارائه کنیم و هر کدام از آن‌ها را، مختصرا توضیح دادیم. در شکل زیر این دسته بندی را در کنار هم می‌تون مشاهده کرد.