توسعه مبتنی بر حمل‌ونقل (TOD): رویکردی جامع برای توسعه پایدار تهران

نویسنده: دکتر صادق طریق ازلی - مدیرعامل مهندسین مشاور رهسازطرح

توسعه مبتنی بر حمل‌ونقل عمومی (Transit-Oriented Development یا TOD) به‌عنوان یکی از رویکردهای موثر و کلیدی در طراحی شهری، به کاهش مشکلات زیست‌محیطی، ترافیکی و اجتماعی کلان‌شهرها کمک می‌کند. این رویکرد با تمرکز بر توسعه متراکم و مختلط در نزدیکی ایستگاه‌های حمل‌ونقل عمومی، موجب کاهش وابستگی به خودروهای شخصی و افزایش استفاده از حمل‌ونقل پاک می‌شود. در ادامه، اصول TOD، تجربیات موفق جهانی، و پتانسیل اجرای آن در تهران را بررسی کرده‌ایم.

اصول کلیدی TOD

رویکرد TOD بر پایه اصول زیر شکل گرفته است:

1. پیاده‌مداری: ایجاد فضاهایی که تردد پیاده‌روها را تسهیل کرده و استفاده از خودروهای شخصی را کاهش می‌دهد.

2. اختلاط کاربری‌ها: ترکیب کاربری‌های مسکونی، تجاری و خدماتی برای کاهش نیاز به سفرهای غیرضروری.

3. تمرکز بر حمل‌ونقل عمومی: نزدیکی کاربری‌ها به ایستگاه‌های حمل‌ونقل عمومی جهت افزایش دسترسی.

4. فشردگی و تراکم: توسعه فشرده و جلوگیری از توسعه افقی در مناطق هدف.

5. ترویج حمل‌ونقل پاک: استفاده از دوچرخه، پیاده‌روی و حمل‌ونقل عمومی به‌جای خودروهای شخصی.

تجربیات موفق جهانی

کوریچیبا، برزیل این شهر با استفاده از سیستم BRT (اتوبوس‌های سریع‌السیر) و طراحی شهری پیرامون این مسیرها، توانسته است تراکم مناسب و اختلاط کاربری‌ها را به شکل مؤثر پیاده‌سازی کند.

کپنهاگ، دانمارک طرح "Finger Plan" در این شهر از توسعه مناطق پیرامون ایستگاه‌های حمل‌ونقل عمومی حمایت کرده و به کاهش آلودگی هوا و افزایش تعاملات اجتماعی کمک کرده است.

تورنتو، کانادا با افزایش تراکم و ترکیب کاربری‌ها در نزدیکی ایستگاه‌های مترو، این شهر به‌عنوان الگویی موفق در پیاده‌سازی TOD شناخته شده است.

تأثیرات TOD در تهران

1. کاهش تراکم ترافیک و بهبود حمل‌ونقل شهری

یکی از چالش‌های اساسی تهران، تراکم بالای ترافیک و وابستگی شهروندان به خودروهای شخصی است. TOD با تشویق مردم به استفاده از حمل‌ونقل عمومی، پیاده‌روی و دوچرخه‌سواری، می‌تواند تراکم ترافیک را کاهش دهد. همچنین، ارتقای زیرساخت‌های حمل‌ونقل عمومی مانند توسعه خطوط مترو و اتوبوس‌های تندرو(BRT) نقشی کلیدی در این تحول دارد.

2. کاهش آلودگی هوا و حفظ محیط‌زیست

آلودگی هوا یکی از بزرگ‌ترین معضلات زیست‌محیطی تهران است. اجرایTOD باعث کاهش استفاده از خودروهای شخصی و در نتیجه کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای می‌شود. این رویکرد به‌طور مستقیم به بهبود کیفیت هوا و حفاظت از محیط‌زیست کمک می‌کند.

3. ارتقای کیفیت زندگی شهری

TOD با ایجاد فضاهای عمومی پویا، خیابان‌های پیاده‌مدار و توسعه فضاهای سبز، تجربه زندگی شهری را برای شهروندان بهبود می‌بخشد. ایجاد دسترسی آسان به خدمات عمومی، فروشگاه‌ها، مراکز آموزشی و بهداشتی در نزدیکی ایستگاه‌های حمل‌ونقل عمومی، رفاه و راحتی بیشتری را برای مردم به همراه دارد.

4. تقویت اقتصاد شهری و ایجاد فرصت‌های جدید

توسعه کاربری‌های مختلط در اطراف ایستگاه‌های مترو وBRT، از جمله مراکز تجاری، خدماتی و اداری، می‌تواند محرکی برای جذب سرمایه‌گذاری و ایجاد فرصت‌های شغلی باشد. این رویکرد نه تنها درآمدزایی مستقیم از طریق استفاده از زمین‌های اطراف ایستگاه‌ها فراهم می‌کند بلکه به رشد اقتصاد محلی نیز کمک می‌کند.

5. تقویت تعاملات اجتماعی

TOD با ایجاد فضاهایی که افراد را تشویق به تعامل و مشارکت اجتماعی می‌کند، به تقویت حس اجتماع و انسجام اجتماعی کمک می‌کند. پارک‌ها، فضاهای عمومی و مسیرهای پیاده‌مدار، مکان‌هایی مناسب برای اجتماع و تعامل افراد فراهم می‌آورند.

اجرای پایلوت TOD در تهران: منطقه ۷

منطقه ۷ تهران به‌عنوان پایلوت برای اجرای رویکرد TOD انتخاب شده است. این منطقه با دسترسی مناسب به ایستگاه‌های مترو از جمله شهید قدوسی، سهروردی و شهید بهشتی و همچنین موقعیت جغرافیایی مرکزی، پتانسیل بالایی برای اجرای موفق این رویکرد دارد.

ویژگی‌های پروژه پایلوت در منطقه ۷:

· بازطراحی فضاهای اطراف ایستگاه‌های حمل‌ونقل عمومی برای تقویت پیاده‌مداری و دوچرخه‌سواری.

· توسعه کاربری‌های مختلط شامل مسکونی، تجاری و خدماتی.

· بهبود طراحی شهری برای افزایش سرزندگی و پویایی فضاهای عمومی.

این پروژه می‌تواند به‌عنوان الگویی برای سایر مناطق تهران و حتی شهرهای دیگر ایران استفاده شود.

چالش‌های پیش‌رو در اجرای TOD در تهران

1. زیرساخت‌های ناکافی حمل‌ونقل عمومی: نیاز به گسترش خطوط مترو و اتوبوس‌های BRT برای پاسخگویی به تقاضای فزاینده.

2. مشکلات اقتصادی: هزینه‌های بالا برای بازطراحی و اجرای پروژه‌های TOD ممکن است مانعی باشد.

3. فرهنگ‌سازی: تغییر نگرش شهروندان برای استفاده بیشتر از حمل‌ونقل عمومی و کاهش استفاده از خودروهای شخصی نیازمند تلاش‌های فرهنگی گسترده است.

منابع و مراجع

1. سخنرانی دکتر صادق طریق ازلی در سال ۱۴۰۱ در شرکت مترو تهران درباره اصول و مبانی TOD.

2. "راهنمای ملی توسعه مبتنی بر حمل‌ونقل عمومی"، مصوب شورای عالی شهرسازی و معماری ایران.

3. مطالعات و گزارش‌های پروژه پایلوت TOD در کریدور خیابان شهید بهشتی، منطقه ۷ تهران.

4. تحلیل نمونه‌های موفق جهانی از جمله کوریچیبا (برزیل)، کپنهاگ (دانمارک) و تورنتو (کانادا).

https://youtu.be/cDjpJdNJEPA