آموزش و پرورش در کنار همدیگر و با عمل کردن به اقداماتی محقق می شود، که برای آن برنامه ریزی های جامع و مدونی انجام شود. برنامه سالانه و تقویم اجرایی، به اجرای هرچه صحیح تر برنامه ها و وظایف پرسنل مدرسه کمک شایانی می کند. در نظر داشته باشید که هر فردی که در آموزشگاه فعالیت می کند اعم از مدیر، معاونین، معلمان و ... وظایفی بر عهده دارند که مدرسه را به اهداف مشخص شده نزدیک کنند. بهتر است بدانید که تقویم اجرایی دبیرستان با تقویم اجرایی دبستان مسلما تفاوت هایی دارد که این مورد در عملکرد و فرآیند های مختلف نمود پیدا می کند. اجرای صحیح و طبق برنامه تقویم اجرایی و برنامه سالانه کمک شایانی به پیشرفت مدرسه در حوزه های علمی، فرهنگی، هنری و ... می کنند. حتی در نظر داشته باشید که اگر این برنامه ها به صورت جدی دنبال شوند، استعداد و توانمندی بسیاری از دانش آموزان نیز شکوفا می شود.
برنامه هایی که در طول سال باید در مدارس انجام شوند، در قالب برنامه سالانه و تقویم اجرایی زمانبندی و اجرا می شوند. این برنامه ها باید طبق قوانین و مقررات آموزش و پرورش انجام شود. از طرفی این برنامه ها باید بخشنامه ها و آیین نامه های مختلف و مرتبط را در نظر داشته باشند. برای مثال باید گفت که در این برنامه ها برای مدیر وظایفی در طول سال تحصیلی تعریف می شود که مسلما تفاوت هایی با وظایف یک معاون آموزشی دارد. در سال های اخیر برنامه های سالانه نسبت به سال های گذشته تفاوت هایی داشته است. در نظر داشته باشید که در برنامه های جدید، سند چشم انداز بیست ساله آموزش و پرورش را در نظر گرفته اند. فراموش نکنید که سند تحول بنیادین تمامی تغییرات لازم در تقویم های اجرایی و برنامه های سالانه را در نظر گرفته است. این موارد برای پیشروی آموزشگاه ها به سمت هدف تعیین شده، در راستای پیشرفت علمی و فرهنگی تدوین شده اند.
در سال های پیشین تقویم اجرایی و برنامه سالانه یک روتین خاص را دنبال می کرد که این موضوع در سال های اخیر با تغییراتی انجام شده است. پژوهشگران فعال در زمینه مدیریت آموزشی به دنبال تغییرات مثبت در نظام آموزشی کشور هستند که در این مورد به معیار های فرهنگی، ملی و مذهبی توجه ویژه ای شده است. برای مثال در برنامه سالانه 1401-1402 یکی از مواردی که در نظر گرفته شده است، تربیت دانش آموز تراز انقلاب اسلامی است که نمونه شاخص آن را شهید حسین فهمیده تعریف کرده اند. این شیوه نامه نشان می دهد که علاوه بر مسائل آموزشی و علمی در کشور، باید دیگر موضوعات نیز مد نظر قرار بگیرند. برنامه سالانه بر اساس بخشنامه ارسالی از آموزش و پرورش تدوین می شود. در این راستا مدیر مدرسه می تواند از معاونان و معلمین مدارس کمک بگیرد. در این مسیر هر کدام از پرسنل مدرسه موظف هستند که برنامه خود را تا پیش از شروع سال تحصیلی به مدیر آموزشگاه تحویل دهند.
همانطور که اشاره شد باید افرادی که در یک آموزشگاه فعالیت می کنند باید پیش از شروع سال تحصیلی برنامه سالانه خود را تدوین کنند. در این مورد افراد زیر موظف هستند که طبق بخشنامه های ارسالی آموزش و پرورش برنامه سالانه خود را تنظیم و تدوین کنند. در تدوین برنامه سالانه پرسنل مدارس هیچ تفاوتی میان مدارس دولتی، نیمه دولتی، هیئت امنایی، غیر انتفاعی و نمونه دولتی در همه مقاطع تحصیلی نیست. همه افراد موظف هستند که برنامه سالانه را به مدیر مدرسه مربوطه تحویل دهند.
برنامه سالانه و تقویم اجرایی دانش آموزان مقاطع ابتدایی و راهنمایی بر اساس طرح های مختلفی تنظیم و تدوین می شوند. دو طرح تدبیر و تعالی از جمله طرح هایی هستند که برنامه سالانه مدارس بر اساس آن تنظیم می شود. در نظر داشته باشید که از انواع برنامه های اجرایی که در تمام مدارس مقاطع ابتدایی و متوسطه مشترک است، می توان به موارد زیر اشاره کرد:
تمامی مدارس باید در راستای برنامه سالانه و تقویم اجرایی حرکت کنند
این برنامه ها در تمامی مدارس با جزئیات بسیاری اجرا می شوند. در نظر داشته باشید که اصولا در نظام آموزشی و تربیتی، مقطع ابتدایی به عنوان یک مقطع حساس و تاثیرگذار شناخته می شود. به همین دلیل به برنامه سالانه ابتدایی باید یک توجه ویژه شود. تاثیر پذیری دانش آموزان از معلمان، معاونان و مدیر مدارس را در این مقطع نمی توان نادیده گرفت. حتی دانش آموزان در این مقطع تحصیلی و سنی در بسیاری موارد از معلمان خود بیشتر حرف شنوی دارند. به همین دلیل این یک ظرفیت برای مدرسه محسوب می شود که از این طریق می تواند دانش آموزان را در جهت مثبت حرکت دهد و به پیشرفت مدرسه نیز کمک شایانی کند. مدارس زیر موظف هستند که برنامه سالانه و تقویم اجرایی خود را تا پیش از شروع سال تحصیلی تدوین نمایند:
تمامی این آموزشگاه ها و کادر آموزشی و اجرایی آن ها موظف هستند برنامه سالانه و تقویم اجرایی خود را داشته باشند و در اجرا نیز به آن پایبند باشند. البته تفاوت هایی میان تقویم اجرایی و برنامه سالانه وجود دارد که از جمله تفاوت های این دو مورد می توان به موارد زیر اشاره کرد.
مدارس استثنایی و حرفه ای
در مورد برخی مدارس مانند مدارس استثنایی نیز باید تقویم اجرایی و برنامه سالانه متناسب با ظرفیت دانش آموزان تدوین شود. این مدارس پذیرای دانش آموزانی هستند که از نظر ذهنی و جسمی دارای محدودیت هایی می باشند.
تدوین برنامه های جامع و کامل برای این دانش آموزان در مدیریت آموزشی نیازمند ملاحظاتی است که پژوهشگران و محققان این حیطه باید آن را در نظر داشته باشند. این برنامه ها باید به ارتقای دانش آموزان از نظر سطح آموزشی کمک کند. اگر تاکید کنیم که برنامه های تدوین شده برای این دانش آموزان باید از حساسیت بیشتری برخوردار باشد اغراق نکرده ایم. مدارس استثنایی در مقطع ابتدایی پذیرای دانش آموزان هستند. در مقطع متوسطه این مدارس به نام مدارس حرفه ای شناخته می شوند. مدیران و معاونین و کادر آموزشی این مدارس باید حساسیت بیشتری در برنامه ریزی داشته باشند. محدودیت ها باید در تدوین تقویم های اجرایی در نظر گرفته شوند.
برنامه سالانه و تقویم اجرایی مدارس استثنایی باید به صورتی باشد که برای دانش آموزان باید این شرایط خاص هیچ گونه تنش و استرس ایجاد نشود. در این راستا سطح سلامت روان دانش آموزان باید مد نظر قرار بگیرد. در این مورد باید در نظر داشته باشید که ایجاد یک محیط شاد و مفرح برای این دانش آموزان از مسائلی است که باید در برنامه ریزی این آموزشگاه ها لحاظ شود. توجه به شرایط دانش آموزان استثنایی چه در مقطع ابتدایی و چه در مقطع حرفه ای باید به عنوان یک اصل در نظر گرفته شود. امکانات این مدارس نیز با سایز مدارس باید تفاوت هایی داشته باشند که امر یادگیری را تسهیل نماید. در مدیریت آموزشی این دانش آموزان با توجه به شرایطی که دارند، در دسته بندی های متفاوتی قرار می گیرند.
همانطور که در پاراگراف های قبل اشاره شد برنامه سالانه و تقویم اجرایی مدارس تفاوت هایی با هم دارند. در نظر داشته باشید کیفیت و کمیت اجرای این برنامه ها نیز در مقاطع و مدارس مختلف با هم تفاوت هایی دارند. برای مثال مدارس غیر انتفاعی و مدارس هیئت امنایی برای برخی از پروژه های آموزشی و حتی عمرانی می توانند عملکرد بهتری داشته باشند. این در حالی است که بسیاری از مدارس ابتدایی با مشکل مالی مواجه هستند. در این مورد باید گفت بسیاری از مدارس دولتی در مقاطع مختلف نمی توانند بسیاری از برنامه ها را با کیفیت قابل قبولی اجرا نمایند. به همین دلیل بیشتر تمرکز مدارس دولتی بر روی مسائل آموزشی و درسی است. این در حالی است که مدارس غیر انتفاعی و هیئت امنایی می توانند برنامه های دیگری را برای دانش آموزان برنامه ریزی و اجرا نمایند. فراموش نکنید که دانش آموزان استعداد های یکسان ندارند و همین موضوع در مدیریت آموزشی نیز لحاظ می شود.
در این راستا، تقویم اجرایی مدارس و همچنین برنامه سالانه می توانند بسیار راهگشا باشند. مسابقه یا رقابت هایی که در میان دانش آموزان در مقاطع مختلف انجام می شود در رشته های فرهنگی، هنری و ورزشی متفاوتی است. همین موضوع به مرور می تواند استعداد های دانش آموزان را در حوزه های مختلف نمایان کند. در نتیجه می توان گفت یک برنامه ریزی مدون و جامع با لحاظ اولویت بندی ها می تواند در این مسیر هم کادر مدرسه را یاری نماید و هم برای دانش آموزان مفید فایده باشد. در واقع می توان گفت تقویم اجرایی و برنامه سالانه می تواند یک چشم انداز از فعالیت های یک ساله مدرسه را ارائه دهد. در این مورد برای طراحی یک برنامه ریزی دقیق و منسجم باید نکاتی را مد نظر قرار دهید. از جمله این موارد می توان به نکات زیر اشاره کرد:
مقاطع تحصیلی
تمامی افرادی که در یک آموزشگاه در هر مقطعی فعالیت می کنند، باید دارای برنامه سالانه جامعی باشند که تمامی فعالیت های آن ها را پوشش دهد. از جمله می توان به مدیر، معاون آموزشی، معاون پرورشی، معاون اجرایی و ... اشاره کرد. در ادامه به این موارد اشاره خواهیم داشت. هر کدام از این افراد پیش از طراحی و تدوین یک برنامه سالانه و تقویم اجرایی باید نکاتی را لحاظ کنند. از جمله این نکات می توان به موارد زیر اشاره کرد:
پیشنهاد می شود در مورد یک تقویم اجرایی تمامی نکات فوق را به صورت سوال از خود بپرسید. به این صورت متوجه خواهید شد که چه نکاتی را در نظر گرفته اید و چه نکاتی را فراموش کرده اید. در ادامه به صورت خلاصه در مورد برنامه سالانه معاون پرورشی، برنامه سالانه معاون آموزشی و برنامه سالانه مدیر توضیحاتی ارائه خواهیم داد.
معاون پرورشی
معاون آموزشی یک مدرسه را می توان پس از مدیر مدرسه، مهمترین رکن آموزشگاه محسوب کرد. همانطور که از نام این ردیف شغلی مشخص است، یک معاون آموزشی در حیطه آموزش و امورات درسی فعالیت های خود را انجام می دهد. اهداف آموزشی که یک معاون آموزشی برای پیشرفت مشخص می کند، ممکن است به صورت کامل به مرحله اجرا نرسند. همین موضوع خود می تواند به عنوان یک آسیب شناخته شود. اما اگر بخواهیم در مورد آسیب شناسی این مسئله صحبت کنیم، باید اشاره کنیم که برخی اوقات عدم همکاری والدین و حتی کادر آموزشی مدرسه با معاون آموزشی می تواند بر روی مسئله یادگیری و آموزش تاثیر سوء داشته باشد. از طرفی یکی دیگر از مشکلاتی که به خصوص مدارس دولتی با آن مواجه هستند، کمبود بودجه در حوزه آموزش است. این موضوع یک برنامه ریزی دقیق می طلبد که معاون اجرایی بتواند با تمام تلاش های خود و همکاری کادر مدرسه و دانش آموزان، مدرسه را به اهداف مورد نظر نزدیک کند.
از جمله مواردی که باید در برنامه سالانه معاون آموزشی آن را در نظر گرفت، موارد زیر هستند.
مدیر مدرسه را می توان اصلی ترین فرد یک آموزشگاه محسوب کرد. برنامه سالانه مدیر را در واقع می توان یک رکن اساسی برای پیشرفت در مدرسه شناخت. یک برنامه ریزی هدفمند و دقیق می تواند یک مدرسه را در هر مقطعی که باشد چه دبستان و چه دبیرستان، به اهداف خود نزدیک کند. در نظر داشته باشید که در مدیریت آموزشی، مدیر آموزشگاه کلیدی ترین نقش را در یک مدرسه دارد. هر فعالیتی در مدرسه باید طبق نظر مدیر و با هماهنگی او انجام شود. این فعالیت ها می توانند آموزشی و یا فرهنگی و هنری باشند. یک مدیر در مدرسه فعالیت هایی را به صورت مستقیم انجام می دهد و یا اینکه بر فعالیت سایر معاونین و کادر آموزشگاه نظارت دارد. از جمله وظایف یک مدیر که باید در برنامه اجرایی خود در نظر داشته باشد، می توان به موارد زیر اشاره کرد:
منبع: خاص فایل تقویم اجرایی
