بال سبزقبای اروپایی اثر آلبرشت دورر

بال سبزه‌قبای اروپایی (Wing of a European Roller)، یک نقاشی با ابعادی کوچک (19.6 در 20 سانتی‌متر) اثر آلبرشت دورر (Albrecht Dürer)، نقاش و چاپ‌ساز آلمانی دوره رنسانس است، که بال یک پرنده خوش‌رنگ و لعاب به نام سبزه‌قبا را به تصویر کشیده است. این اثر شاید برای دورر صرفاً یک آزمون رنگ و طرح در آبرنگ باشد. اما هوشمندی دورر، لایه‌های عمیق‌تری به اثر بخشیده است. چیزی به‌درستی از این تصویر غایب است: پرنده. دورر در این تصویر، به جای کشیدن پرنده‌ای با بال گشوده، بال را به‌تنهایی کشیده است. بال همواره تداعی‌کننده پرواز است و پرنده‌ای که بالش را کنده باشند، دیگر پرنده نیست. پرنده‌ای که از پرنده بودن ساقط شده باشد، هیچ نیست - که کاش پرنده بدون بال زنده نمانده باشد.

در تابلو، علاوه‌بر این فقدان، شقاوتی نهفته است. بریدن بال، پرنده را ناپرنده کردن است و در این کار شقاوتی است عظیم. شقاوتی که اگرچه با رنگ و لعاب آرامش‌بخش و بلکه شعف‌آفرین و دقت‌ بی‌نظیر اثر تضادی اساسی دارد، اما همین تضاد، درجه شقاوت را افزایش داده است؛ که ناپرنده کردن، پرنده بهشتی شقاوتی است عظیم‌تر. دورر هوشمندانه، با استفاده از طیف رنگ‌های گرم و قرمز - برای تداعی خون - در محل کنده شدن بال از بدن، این شقاوت را نمودی پررنگ‌تر بخشیده است.

بال این نقاشی لزوماً بال یک پرنده نیست. خصوصاً اگر عنوان نقاشی را ندیده باشیم. علاوه‌بر طیف رنگ آبی و لاجوردی - که در آن دوران به‌لحاظ شمایل‌شناسانه مخصوص به‌تصویر کشیدن ردای مریم عذرا است - صلابت، کشیدگی و احتمالاً ایده‌آلیزه شدن حالت بال، طرح را به بال فرشته‌ها نزدیک کرده است؛ چنان‌که به راحتی می‌توان چنین تلقی کرد که بال‌ها متعلق به فرشته‌ای طرد شده از ملکوت اعلی باشد. یا فرشته‌ای شکست‌خورده و سلاخی‌شده توسط شیاطین و اهریمنان. این در حالی است که نقاشی‌های مشابه، چنان طراحی شده‌اند که انضمام و تعلقشان به پرنده عیان‌تر باشد.

بال سبزه‌قبای اروپایی دورر، یادآور مجسمه الهه پیروزی ساموتراس است. مجسمه‌ای که روزگاری در جزیره باستانی ساموتراس در شمال دریای اژه، ایزدبانو نایکی را به تصویر می‌کشید. ایزدبانوی حامی پیروزی، که با بال‌های گشوده در حال فرود آمدن بر عرشه کشتی است.

مجسمه اما، در گذار دوران سر و دستانش را از دست داده است. اگرچه هنوز در نگاه از طرفین، هیبت بال‌هایش نظرگیر است، اما از پیش‌رو، جز تنه‌ای موحش، که شقاوتمندانه مثله شده، نمی‌نماید. و از الهه پیروزی مثله‌شده، بدون سر و دستان، چه بر خواهد آمد؟ الهه پیروزی ساموتراس شکست‌خورده است، فرشته نقاشی دورر هم.