سیاه دانه (Nigella sativa) که با نام‌های دیگری چون سیاه تخمه ، سرنیچ سیاه ، کمون اسود، شومیز و کمون هند شناخته می‌شود، گیاهی با خواص فوق‌العاده است که طعمی تند، تلخ و فلفلی با عطر پونه کوهی و جوز هندی دارد. این گیاه با نام‌های دیگری همچون زیره سیاه، گشنیز رومی، کلونجی یا گل رازیانه نیز شناخته می‌شود. خواص سیاه دانه در طب سنتی نیز بسیار مورد توجه قرار گرفته است و مصرف آن توسط اطبا طب سنتی توصیه می‌شود.
بهترین سیاه دانه را به صورت خشک و بو داده در غذاهای مدیترانه‌ای و هندی برای طعم دادن به غذاها و سبزیجات سرخ شده استفاده می‌کنند. حتی در پخت و پز هم از این دانه‌ها در پخت نان و شیرینی استفاده می‌شود.
از زمان‌های قدیم مردم با خرید سیاه دانه و روغن سیاه دانه به درمان بیماری‌ها می‌پرداختند. سیاه دانه هیچ عارضه جانبی نداشته و دارای قدرت شفابخشی است. علاوه بر این، به عنوان مسکن، ضد اسپاسم، آنتی اکسیدان، ضد میکروب، ضد التهاب، ضد زخم، ضد زخم، ضد فشار خون و آنتی کولینرژیک شناخته می‌شود.
سیاه دانه‌ها می‌توانند طیف متنوعی از مشکلات سلامتی را برطرف کنند. در زیر به مهمترین خواص سیاه دانه برای سلامتی بدن اشاره شده است.
خاصیت ضد فشار خونی سیاه دانه، به افرادی که از فشار خون بالا رنج می‌برند کمک می‌کند. یک مطالعه منتشر شده در Fundamental & Clinical Pharmacology، استفاده روزانه از عصاره دانه سیاهدانه را به مدت 2 ماه در کاهش فشار خون بیماران مبتلا به فشار خون خفیف تائید کرد.
علاوه بر این، سیاه دانه به کاهش سطح لیپوپروتئین با چگالی کم (LDL یا کلسترول بد) کمک کرده و باعث تقویت سلامت کلی قلب می‌شود.
اگر از فشار خون بالا رنج می‌برید،100 تا 200 میلی‌گرم از عصاره سیاه دانه را دو بار در روز مصرف کنید.
یکی دیگر از خواص سیاه دانه، تاثیر قابل توجه آن بر غلظت لیپیدهای پلاسما و درنتیجه، کاهش سطح کلسترول است. این دانه همچنین می‌تواند سطح تری گلیسیرید را هم کاهش دهد.
مطالعاتی که روی موش‌های هیپر کلسترولمیک انجام شده بود نشان داد که دانه‌های سیاه دانه می‌توانند ظرفیت آنتی‌اکسیدانی موش‌ها را بهبود ببخشند و در نتیجه به کاهش سطح کلی کلسترول کمک کنند.
زخم‌های معده زمانی ایجاد می‌شوند که اسیدهای معده، لایه مخاط محافظی که معده را می‌پوشاند می‌خورند. از جمله فواید سیاه دانه آن است که می‌تواند به حفظ پوشش معده و جلوگیری از تشکیل زخم کمک کند. در یک مطالعه حیوانی، 20 موش صحرایی مبتلا به زخم معده با استفاده از سیاه دانه درمان شدند. حدود 83 درصد از موش‌ها اثرات شفابخش را نشان دادند.
جدا از کاهش سطح قند خون ناشتا و مقاومت به انسولین، از جمله خواص سیاه دانه آن است که اگربه صورت منظم مصرف شود می‌تواند عملکرد سلول‌های بتا را در پانکراس افزایش داده و به کنترل دیابت کمک کند.
محققان تاثیر سیاهدانه را بر کنترل قند خون در بیماران مبتلا به دیابت نوع 2 بررسی کرده‌اند. طبق مطالعه‌ای که در سال ۲۰۱۰ در مجله فیزیولوژی و فارماکولوژی هند منتشر شد، مصرف روزانه ۲ گرم سیاهدانه ممکن است روشی مفید برای مدیریت سطح قند خون در بیماران مبتلا به دیابت نوع ۲ باشد.
به این منظور می‌توانید به یک فنجان چای سیاه، نصف قاشق چای‌خوری روغن سیاه دانه اضافه کنید و این معجون را هر روز صبح بنوشید.
یکی دیگر از خواص سیاه دانه این است که مصرف مکمل آن می‌تواند باعث کاهش وزن بدن شود. علاوه بر این، مقادیر BMI را بهبود بخشیده و سایز دور کمر را کاهش می‌دهد.
علاوه بر فواید سیاهدانه برای لاغری مطالعات همچنین نشان می‌دهند که سیاهدانه می‌تواند به پیشگیری از بیماری‌های قلبی، دیابت و سرطان کمک کند. این‌ها بیماری‌هایی هستند که خطر ابتلا به آنها با چاقی افزایش می‌یابد.
فواید روغن سیاه دانه برای سلامت کبد را نباید نادیده گرفت. عملکرد صحیح کبد به دفع سموم از بدن کمک می‌کند.
در مطالعه‌ای در سال 2013 که در نشریه European Review for Medical and Pharmacological Sciences منتشر شد، روغن سیاه دانه بهبودهایی را در کبد و کلیه نشان داد. این مطالعه نشان داد که سیاه دانه علاوه بر محافظت از کبد و کلیه، سمیت ناشی از برموبنزن را کاهش می‌دهد. با این حال، تحقیقات بیشتری برای شناسایی عنصر زیست فعال در پشت این مکانیسم مورد نیاز است.
برای بهبود عملکرد کبد و جلوگیری از آسیب آن، سیاه دانه را در رژیم غذایی خود بگنجانید.
روغن سیاهدانه به طور قابل توجهی اندازه تومورها را در ریه‌ها و روده بزرگ موش‌های صحرایی نر Wistar کاهش داده بود. در مطالعه دیگری هم مشخص شد که دانه‌های سیاهدانه باعث مرگ سلول‌های سرطانی آپوپتوتیک در سلول‌های سرطان روده بزرگ انسان می‌شود. این اثر می‌تواند به تیموکینون موجود در سیاهدانه نسبت داده شود.
دیگر خواص سیاه دانه این است که از سرطان سینه، کبد، پوست، پروستات و دهانه رحم جلوگیری می‌کند. اثرات محافظتی دانه‌ها در برابر سرطان را می‌توان به توانایی آنها در سرکوب التهاب و اعمال اثرات تقویت کننده سیستم ایمنی نسبت داد.
یکی از فواید روغن سیاه دانه طبع گرم آن است برای همین برای افزایش میل جنسی آقایان بسیار مؤثر است. اسید لینولئیک و اولئیک اسید موجود در این روغن، به تحریک تولید هورمون تستوسترون در بدن مردان کمک زیادی می کند.
توصیه می‌شود مردانی که دچار مشکلات نعوظ هستند می توانند از روغن سیاهدانه استفاد کنند زیرا جذب این روغن از طریق پوست، فعالیت غدد جنسی آنان را افزایش می‌دهد و سبب کاهش مشکلات نعوظ می‌شود.
خواص آنتی‌اکسیدانی، ضدالتهابی و محافظت از نورون‌های سیاه دانه می‌تواند حافظه را بهبود ببخشد و سلامت مغز را تقویت کند.
طبق مطالعه‌ای که در سال 2013 در مجله Ethnopharmacology منتشر شد، افرادی که هر روز دو کپسول 500 میلی‌گرمی پودر سیاهدانه خالص مصرف می‌کردند، در مقایسه با سایر افراد، حافظه و توجه بهتری داشتند.
برای این منظور، نصف قاشق چای‌خوری سیاه دانه آسیاب شده را دو بار در روز بخورید.
خواص مرطوب‌کنندگی روغن سیاه دانه از موها در برابر آسیب محافظت کرده، رشد مو را تسریع می‌بخشد و موهای سالم را تقویت می‌کند. روغن سیاهدانه از طریق خواص آنتی‌اکسیدانی و ضد میکروبی قوی خود، منجر به تقویت فولیکول‌های مو و کاهش ریزش مو می‌شود.
علاوه بر این، خاصیت ضد قارچی آن جلوی عفونت‌هایی را که باعث ریزش مو می‌شوند، می‌گیرد.
به این منظور باید مقدار مساوی روغن سیاهدانه و روغن زیتون را با هم مخلوط کرده و بعد از گرم کردن، آن را روی قسمت‌های کم پشت مو بمالید و بگذارید 30 دقیقه بماند. سپس موهایتان را خوب بشویید. این کار را دو بار در هفته انجام دهید.
سیاهدانه غنی از اسیدهای چرب ضروری، ویتامین B، فیبر، کاروتن و آهن است و بیشتر مزایای سلامتی آن به ترکیبات زیست فعالی همچون تیموکینون (TQ)، تیمو هیدروکینون (THQ) و تیمول نسبت داده می‌شود.
برای استفاده ازخواص سیاه دانه آن را به اشکال مختلفی مصرف می‌کنند. مهمترین فرآورده‌های مورد مصرف سیاه دانه به شرح زیر است:
خرید سیاه دانه در بین مردم برای مصارف عادی بسیار رایج است. این محصول معمول‌ترین روش مصرف سیاه دانه است که برای مصرف خانگی و دارو استفاده می شود و حدود ۹۸ درصد بازار سیاه دانه را به خود اختصاص داده است
بذر سیاه دانه هندی یا سیاه دانه محلی بهترین نوع سیاه دانه است. خواص سیاه دانه محلی بسیار است به همین خاطر برای ساخت دارو استفاده می‌شود یا توسط جهاد کشاورزی در اختیار کشاورزان قرار می گیرد. مصرف خانگی این سیاهدانه رایج نیست .
این نوع سیاه دانه مناسب کشت است و برای همین تمیز و بوجاری نمی‌شود زیرا بذر آسیب می‌بیند
روغن سیاه دانه یکی از شناخته شده‌ترین روغن‌های درمانی است که مصارف گوناگون دارد. معمولا روغن سیاه دانه هندی از روغن سیاه دانه ایرانی مرغوب تر و گرانتر است.
از جمله فواید روغن سیاه دانه می‌توان به تاثیر آن بر سلامتی پوست و مو و بدن اشاره کرد.
یکی از راه‌های بهره بردن از خواص سیاه دانه مصرف آن با عسل است. عسل و سیاه دانه هرکدام به تنهایی خواص شگفت انگیزی دارند اما ترکیب آنها باعث ایجاد معجونی به نام دوسین می‌شود که در طب سنتی به مصرف آن بسیار توصیه شده است.
از جمله مزایای دوسین می‌توان به تقویت سیستم ایمنی بدن، تسکین درد کلیوی، درمان جوش‌های زیرپوستی، تقویت سیستم گوارش، کاهش وزن، درمان سرماخوردگی، افزایش شیر مادران شیرده، افزایش تولید اسپرم و درمان تنبلی تخمدان اشاره کرد.
عسل سیاه دانه یکی از عسل‌هایی است که بیشر مصارف دارویی دارد و بر سر سفره صبحانه گذاشته نمی‌شود زیرا رنگ تیره‌ایی دارد. عسل سیاه دانه مانند دوسین در درمان بیماری های گوارشی ، تنفسی، تقویت سیستم ایمینی و بیناری‌های زنان مفید است.
از نظر طب سنتی عسل سیاه دانه طبعی گرم و خشک دارد . این دانه موجب گرم شدن بدن و خشک شدن رطوبت آن است و برای افراد سرد مزاج مناسب است.
در طب سنتی خواص زیادی برای سیاهدانه بیان شده است هر یک از حکمای طب سنتی نظرات متفاوتی در مورد خواص سیاه دانه دارند که در ادامه به آن می‌پردازیم:
دکتر خیر اندیش معتقدند سیاه دانه را همیشه سر سفره‌هایتان داشته باشید. طبق گفته ایشان، تب نامعلوم، فشار خون، ضعف و ناتوانی جنسی، نازایی و ناباروری، عفونت‌ها، آسیب‌هایی که به هر اندامی وارد شود، آسیب‌هایی که موجب شکست استخوان و شکست مفاصل شوند، همگی یا با خود سیاه دانه یا با روغن سیاهدانه درمان می‌شوند.
ایشان بیان می‌کنند که برای بیماری‌های ادراری و بیماری‌های کلیوی، سیاه دانه را پودر کنید و با دو تا سه برابر عسل به اندازه یک قاشق مرباخوری بخورید.
دکتر خیراندیش معتقدند که سنگ کلیه با سیاه دانه و عسل قابل درمان است. اگر سنگ خیلی بزرگ است، هر 4 الی 8 ساعت ترکیب بالا را استفاده کنید. البته بیان می‌کنند که مصرف زیاد سیاه دانه و عسل موجب افت فشار می‌شود.
دکتر ضیایی، متخصص طب اسلامی به نقل از احادیث بیان می‌کنند امام صادق (ع) فرمودند مصرف سیاه دانه به مقدار نیاز و طبق مزاج و طبع شخص، درمان کننده هزار بیماری است. پیامبر اکرم (ص) فرمودند سیاه دانه درمان هر دردی است.
دکتر روازاده در مورد خواص سیاهدانه بیان می‌کنند که باید برای درمان سردرد (میگرن)، کبد چرب، کمر درد، پا درد، بهبود سیاتیک، نیرومندی مفصل‌ها و پیشگیری از رشد تومور و سرطان‌ها، یک پیمانه سیاهدانه نیم کوب +۳ پیمانه عسل را با هم مخلوط کرده و صبح و شب نصف قاشق چای‌خوری میل کنید.
ابن سینا طبیب مشهور نیز فواید زیادی را برای سیاه دانه در کتاب قانون خودعنوان می‌کند که مهمترین آنها عبارتند از:
· مفید برای ورم‌ها و جوش‌ها
· تسکین سردرد‌های میگرنی و سرگیجه
· قوت بینایی
· مفید برای درمان بیماری‌های حلق، گوش و بینی
· موثر برای بهبود انواع تب‌ها
· پاکسازی سموم بدن
اگرچه به نظر می‌رسد روغن سیاه دانه یک محصول درمانی است که می‌تواند التهاب را رام کند، قند خون را کاهش دهد و سلامت کبد را بهبود ببخشد، شواهدی در مورد عوارض جانبی آن نیز وجود دارد.
· همیشه قبل از استفاده از روغن سیاه دانه با پزشک مشورت کنید. پزشک در مورد تداخلات دارویی احتمالی، اطلاعاتی را در اختیار شما قرار خواهد داد.
· خانم‌های باردار یا شیرده باید قبل از مصرف سیاه دانه با پزشک مشورت کنند.
· روغن سیاه دانه در صورت استفاده موضعی می‌تواند باعث ایجاد بثورات آلرژیک در برخی افراد شود. همیشه قبل از استفاده یک تست پچ انجام دهید.
· روغن سیاه دانه را از چشم‌ها، سوراخ‌های بینی و سایر قسمت‌های حساس بدن خود دور نگه دارید.
بلعیدن روغن سیاهدانه می‌تواند منجر به مشکلات گوارشی مانند ناراحتی معده، یبوست و استفراغ شود.
