مطالبی از این دست روی وب زیاد پیدا می‌کنید و من هم علاقه‌ای به تکرارِ مکرّرات ندارم. با این حال طی دو سال گذشته سوال‌های بسیاری به صورت مداوم از من پرسیده شده است. این سوال‌ها را لیست کردم تا شاید به کار دوستانی که به همین زودی‌ها قصد مهاجرت تحصیلی به ایتالیا دارند، بیاید.
سوال اول و پاسخ مهم: خیر! به چند دلیل مهم استفاده از وکلای مهاجرت تحصیلی توصیه نمی‌شود و نیازی به آن‌ها نیست.
انتخاب نوع زبان مهم‌تر از همه به رشته‌ی شما مرتبط است. در صورتی که زبان رشته‌ی شما انگلیسی باشد برای گرفتن ویزا نیازی به مدرک زبان ایتالیایی ندارید و بالعکس. ولی در حالت کلی دانستن هر دوی این زبان‌ها برای مهاجرت به ایتالیا مورد نیاز است و کار شما را در ارتباطات روزمره راحت‌تر می‌کند. با این حال اگر عجله دارید که سریع‌تر مهاجرت کنید، روی یکی (ترجیحا انگلیسی!) تمرکز کنید و بعدی را، اینجا فرصت دارید که به تدریج تقویت کنید.
نکته‌ی دیگر اینکه برخی دانشگاه‌ها در هنگام اپلای مدرک زبان شما را نیز می‌خواهند ولی بیشتر آن‌ها این مدرک را نیاز ندارند. برای اطمینان از این باید نیازمندی‌های رشته‌تان را در سایت دانشگاه به دقت بررسی کنید. با این حال داشتن مدرک زبان (انگلیسی یا ایتالیایی) از سوی سفارت الزامی است و بهتر است مدرک را بگیرید و با خیال راحت بقیه کارهایتان را بکنید.
توجه کنید که هر قدر به جنوب ایتالیا نزدیک‌تر می‌شوید امکان برقراری ارتباط به زبان انگلیسی سخت‌تر می‌شود و حتما باید ته مایه‌ای از زبان ایتالیایی داشته باشید.
آپدیت ۲۹ نوامبر ۲۰۲۰: توصیه اکید می‌کنم که اگر با زبان انگلیسی وارد ایتالیا می‌شوید فرصت مطالعه‌ی ۲-۳ ساعته‌ی هفتگی برای زبان ایتالیایی جدا کنید. کیفیت زندگی شما در ایتالیا بالاتر می‌رود و اعتماد به نفس و حس بهتری خواهید داشت.
انتخاب رشته‌ی دانشگاهی موضوعی کاملا شخصی است. با این حال ایتالیا با وجود دانشگاه‌هایی با قدمت بعضا هزار ساله! قدیمی‌ترین دانشگاه‌های جهان را دارد و تقریبا در هر رشته‌ای که دوست داشته باشید، می‌توانید در آن تحصیل کنید. لیست رشته‌ها را باید از سایت دانشگاه‌ها به دقت پیدا کنید و پیشنهاد می‌کنم قبل از اپلای برای رشته‌های دانشگاهی، سیلاب‌های درسی آن‌ها را به دقت بررسی کنید و حدالمقدور با کسی که در حال حاضر در همان رشته و همان دانشگاه تحصیل می‌کند، صحبتی داشته باشید. به کرّات دیده شده که دانشجویان ایرانی فقط با هدف خروج از کشور! رشته‌ای را انتخاب می‌کنند و به محض مواجهه با محتوای دروس و رفع تب و تاب‌های اولیه، دیگر توان ادامه‌ی مسیر را ندارند.
طبیعتا بخشی از هزینه‌های اولیه‌ی مهاجرت غیرقابل اجتناب است و باید از پس‌انداز شخصی یا جیب سرپرست محترم فکری به حالشان کنید. (هزینه‌ی آیلتس، آزاد سازی مدرک، سفارت، تایید مدارک، خرید، کارهای اداری در ایران و ایتالیا و .. ). بهترین گزینه برای تامین هزینه‌های زندگی و دانشگاه طی ۲-۳ سال تحصیل (مقطع ارشد) استفاده از بورس استانی است. (که پایین‌تر توضیح میدهم.)
در صورتی که نتوانید این بورس را به هر دلیلی بدست بیاورید این موارد را به خاطر داشته باشید:
دانشجویان می‌توانند چیزی حدود ۲۰ ساعت در هفته بصورت قانونی کار کنند. ولی درآمد آن‌ها نباید سالانه بیشتر از ۶۰۰۰ یورو باشد و در غیراینصورت باید ویزای خود را از ویزای دانشجویی به کاری تبدیل کنند و مالیات پرداخت کنند. از جمله شغل‌های متداولی که در بین دانشجویان زیادی دیده‌ام دلیوری پیتزا، گارسونی، آزادکاری در اینترنت و کارهایی از این دست است. در صورتی که بخواهید بصورت جدی در شرکتی مرتبط با رشته‌تان مشغول به کار شوید، مسیر شما برای دریافت سریع‌تر ویزای کاری هموارتر می‌شود ولی شانس اینکه سریع‌تر درس‌تان را به اتمام برسانید به شدت کمتر می‌شود. درس خواندن در ایتالیا یک شغل تمام وقت است و کار کردن همراه درس خواندن بسیار دشوار است. پیشنهاد شخصی من این است که تمام تلاش خود را کنید تا بورس تحصیلی را به هر نحوی شده به دست بیاورید و در طول تحصیل با حفظ بورس تحصیلی تمرکزتان بر روی اتمام تحصیل باشد تا بعد با خیال راحت مشغول کار شوید.
آپدیت ۱ سپتامبر ۲۰۲۰: برای انجام کارهای رسمی و عقد قرارداد کاری حتما نیاز به داشتن کارت Identita دارید. این کارت یکی از مهمترین کارت‌هایی است که هویت شما را نمایش می‌دهد. مهمترین مدارک مورد نیاز برای داشتن این کارت قرارداد رسمی اجاره نامه و کارت اقامت (پرمسو) است.
آپدیت ۲۹ نوامبر ۲۰۲۰: نوعی از قرارداد کاری با عنوان Extra Curricular Internship وجود دارد که اغلب شامل دانشجویانی است که در حال پایان دوره‌ی تحصیلی خود هستند. در این قرارداد حدود مبلغ ۵۰۰ یورو در ماه (بنا به توافق) پرداخت می‌شود و شخص می‌تواند حداکثر ۳۹ ساعت (بنا به توافق) مشغول به کار باشد.
هزینه‌ی سالانه‌ی زندگی در شهرهای مختلف ایتالیا متفاوت است و می‌توانید هزینه‌ی تقریبی زندگی را از این سایت ببینید. تخمین کلی من مبلغی بین ۶ تا ۸ هزار یورو در سال برای زندگی دانشجویی (بدون بورس!) است. دسته‌بندی هزینه‌های شخصی خودم را در نمودار زیر می‌بینید. همانطور که مشاهده می‌کنید بیشترین هزینه‌ی زندگی دانشجویی صرف محل زندگی می‌شود و باید چیزی در حدود ۳۰۰ یورو در ماه را برای خانه کنار بگذارید. این هزینه در اغلب شهرهای ایتالیا با دریافت بورس تحصیلی صفر می‌شود و شما به خوابگاه رایگان دانشگاه نقل مکان می‌کنید. کارهای اداری از جمله بیمه و تمدید پرمسو هم بخش مهمی از هزینه‌های هستند که نباید نادیده بگیرید. (پرمسو و بیمه بیش از ۳۰۰ یورو هزینه دارد و سالانه باید تمدید شود و طی سال اول اغلب بدلیل اینکه پرمسو‌ی ۶ ماهه صادر می‌شود این مبلغ را باید دو بار پرداخت کنید.)
به نظر می‌رسد فرایند دریافت ویزای تحصیلی ایتالیا یکی از ساده‌ترین‌ها باشد (به نسبت کشورهایی مثل آلمان، فرانسه، انگلستان و بقیه کشورهای حوزه‌ی شنگن.) شما کافی است از بهمن ماه فرایند اپلای خود را آغاز کنید و همز‌مان با انتظار برای دریافت نتایج، کارهای اداری‌تان را انجام دهید. در اینصورت می‌توانید از مهر ماه سال پیش‌رو (سپتامبر) تحصیلتان را آغاز کنید.
آپدیت ۲۹ نوامبر ۲۰۲۰: یکی از مشکلات عدیده‌ی سال‌های اخیر رد شدن درخواست ویزا به دلیل عدم انگیزه کافی است. این دلیل گنگ که هیچ روشی هم برای اثبات خلاف آن وجود ندارد! یکی از موانع برای اخذ ویزا در سال‌های اخیر شده است. از همان ابتدای آغاز مسیر ریسک ویزا نشدن را با وجود همه‌ی مدارک کامل شده بپذیرید.
بورس استانی: مهمترین و مشهورترین بورسیه تحصیلی ایتالیا بورس استانی است. اداره بورس، اداره‌ای مجزی از دانشگاه است و با بررسی مدارک تک تک دانشجویان به دانشجویانی که ثابت کنند درآمد کمی در کشور محل زندگی خود دارند بورس ارائه می‌دهد. بورس چیزی حدود ۵۰۰۰ یورو در سال به شکل نقد و خدمات به شما ارائه می‌دهد. (برای مثال بورس استان توسکانی، DSU نام دارد و شامل خوابگاه، دو وعده غذا در روز، شهریه دانشگاه و ۱۴۰۰ یورو وجه نقد طی سال می‌شود.) قوانین بورس استانی در ایتالیا استان به استان متفاوت است. هر سال حوالی ماه July یک لیست جدید از مدارک مورد نیاز برای آن سال در هر استان منتشر می‌شود که حتما باید به دقت مطالعه کنید. (برای مثال سایت بورس توسکانی را ببینید).
مدارک مورد نیاز کلی به این شکل است:
این مدارک را باید تهیه کنید، به ایتالیایی ترجمه کنید، به امضای قوه‌ی قضاییه و وزارت خارجه برسانید و سپس مورد تایید سفارت ایتالیا در تهران قرار دهید. برای تایید مدارک در سفارت اگر پاییز، زمستان یا اوایل بهار صبح زود بروید می‌توانید به راحتی وارد سفارت شوید و تایید بگیرید در غیراینصورت باید در گروه‌های هماهنگی تلگرامی! عضو شوید و یک شب جلوی سفارت بخوابید تا نوبت‌تان برسد. (کلا دنگ و فنگ دارند ولی به هر نحوی شده باید بورس استانی را بدست بیاورید!) - (شرایط تایید مدارک بورس دانشگاه پلی تکنیک میلان متفاوت است و باید بررسی کنید.!)
بورس سرمایه‌گذاری استعداد در ایتالیا: اگر این بورسیه Invest your talent in italy را برنده شوید، ماهیانه ۹۰۰ یورو وجه نقد دریافت می‌کنید و می‌توانید زندگی دانشجویی نسبتا خوبی در ایتالیا با این مبلغ داشته باشید.
علاوه بر این‌ها بورسیه‌ی تحصیلی وزارت امور خارجه ایتالیا (MEACI) و STUDY IN ITALY نیز دارد که می‌توانید پیگیری کنید. در مجموع، توجه زیادی به قشر دانشجو وجود دارد و اگر حواستان جمع باشد بالاخره نوعی از بورس را پیدا می‌کنید که متناسب شما باشد و طی تحصیل هزینه‌هایتان را تامین کند.
آپدیت ۲۹ نوامبر ۲۰۲۰: در سال ۲۰۲۰ بدلیل وقوع پاندمی بورس بسیاری از دانشجویان جدیدالورود با اختلال مواجه شد. برای مثال سفارت ایتالیا در ایران برای مدتی بسته شد و امکان تایید مدارک بورس فراهم نشد. از طرفی نیز تاریخ ارائه به موقع مدارک برای برخی از استان‌ها از دست رفت و دانشجویان جدیدالورود نتوانستند بورس بگیرند. با این حال برخی استان‌ها، پذیرفتند که مدارک بورس استانی در سفارت ایران در ایتالیا مورد تایید قرار بگیرد.
آپدیت ۲۹ نوامبر ۲۰۲۰: دولت ایتالیا به دلیل پاندمی حمایت‌های مالی بسیاری از دانشجویان و اقشار مختلف انجام داد. دانشجویان ایرانی نیز در صورت داشتن مدارک کافی قادر به دریافت این کمک‌ها بودند.
از بابت غذا اصلا نگران نباشید. غذای ایتالیای خوشمزه است و با مزاج ما ایرانی‌ها سازگار است. غذا در رستوران دانشگاه به ۴ قسمت اول، دوم، دسر و سالاد تقسیم می‌شود. قسمت اول اغلب کربوهیدرات است که می‌توانید از بین پاستا، برنج یا سوپ و حبوبات انتخاب کنید. قسمت دوم غذای اصلی است که اغلب حاوی پروتئین است و شامل گوشت مرغ، گاو، خوک و ماهی با دورچین می‌شود. نیاز به ذکر نیست که غذا هم بخشی از بورس استانی شماست و کیفیت و نوع آن می‌تواند استان به استان تفاوت داشته باشد.
در صورتی که از بورس استفاده نمی‌کنید، فروشگاه‌ها تقریبا همه‌ی آن چیزی که در ایران می‌توانید بیابید را دارند. با این تفاوت که در ایتالیا فروشگاه‌های ایرانی کمتری نسبت به بقیه اروپا پیدا می‌کنید. با این وجود خود را برای مقادیر بسیار زیادی از پاستا، رب گوجه، پنیر، پیتزا و ادویه‌های ایتالیایی آماده کنید. (از بستنی ایتالیایی هم که نگم براتون.)
در شهرهای بزرگ‌تر مانند رم، میلان، بولونیا و فلورس فروشگاه‌های ایرانی پیدا می‌کنید. همچنین رستوران‌های ایرانی هم در گوشه و کنار ایتالیا (بسیار کمتر نسبت به اقصی نقاط اروپا) قابل دستیابی هستند.
اینکه چه مدت ممکن است بدون خوابگاه دانشجویی باشید کاملا بستگی به استان شما دارد. برخی استان‌ها مثل لومباردی از خوابگاه خبری نیست و در عوض اداره‌ی بورس مبلغ قرارداد خانه‌ی شما را پرداخت می‌کند. در استان لاتزیو هم آنقدر همه چیز شلوغ و بهم ریخته است که احتمالا سال اول تحصیلتان را باید بیخیال خوابگاه دانشجویی شوید و در خانه شخصی بمانید. اغلب ایرانیانی که به استان توسکانی می‌آیند چیزی حدود ۲ تا ۳ ماه باید منتظر اعلام نتایج بورس بمانند و این مدت را باید خانه اجاره کنند.
اجاره کردن خانه برای مدت کوتاه یک چالش بزرگ است. صاحب خانه‌ها اغلب حاضر نیستند قرارداد کمتر از ۶ ماه ببندند و یا شما را مجبور به پرداخت مبلغ بیشتر می‌کنند.
پیشنهادی که باید جدی بگیرید این است که قبل از مهاجرت تحصیلی محل زندگی خود را پیدا کنید. از نظر من بهترین شیوه، عضویت در گروه‌های مرتبط با هر شهر و پیگیری از خود دانشجویان است. هر کسی یک زمانی سابقه‌ی اجاره کردن خانه را داشته و حتما هنوز شماره تماس صاحب‌خانه‌ی قبلی‌اش را دارد. در صورتی که این گزینه کارساز نبود پیشنهاد می‌کنم روی سایت Subito خانه‌ها را ببینید و به صاحب‌خانه در واتس‌اپ پیام ارسال کنید.
وقت آزاد؟ شوخی می‌کنید؟ - دانشگاه‌های ایتالیا در اغلب رشته‌ها حجم بسیار زیادی از دروس و امتحانات را روی شمار تلنبار می‌کنند. برای دستیابی به یک نتیجه‌ی خوب علاوه بر شرکت در کلاس‌ها به حداقل روزانه ۵ تا ۷ ساعت مطالعه منظم نیاز دارید. با برنامه‌ریزی خوب می‌توانید به ورزش، صحبت با خانواده، دورهمی‌های دوستانه و ... هم برسید ولی در مجموع فرصت بسیار کمی دارید و تمام زندگی شما تحت تاثیر واحدهای دانشگاهی‌تان است. دانشگاه در ایتالیا برخلاف ایران یک کار جانبی که به موازات زندگی برای سال‌های متمادی ادامه دارد نیست و یک فعالیت تمام وقت و نیازمند تمرکز بسیار بالا است.
مهمترین تفاوت سیستم تحصیلی ایتالیا و ایران در شیوه‌ی امتحانات آن است. در سیستم تحصیلی دانشگاه‌های ایتالیا شما می‌توانید امتحان هر درس را چیزی حدود ۶ بار در سال تکرار کنید و زمانی که از عملکرد خود راضی بودید نمره‌تان را بپذیرید. آزمون دروس به سه شیوه‌ی کتبی، پروژه و شفاهی گرفته می‌شود و برخی اوقات مجبور خواهی بود برای گذراندن یک درس هر سه آزمون را بدهید.
در برخی رشته‌های خاص حضور و غیاب جدی گرفته می‌شود و دانشجویان می‌بایست هنگام ورود به کلاس کارت بزنند و یا دفترچه‌ای را امضا کنند ولی در اغلب مواقع حضور در کلاس‌ها اجباری نیست. در برخی حالات این خود استاد است که پیشنهاد می‌کند بهترین شیوه‌ی یادگیری‌تان را انتخاب کنید و اگر از تماشای ویدیو‌ها بیشتر می‌آموزید، به ویدیویی‌های کلاس در خانه نگاه کنید و صرفا برای آزمون بروید.
متاسفانه برآورد هزینه در ایران با توجه نوسانات بازار واقعا کار دشواری است. با این حال لیست هزینه‌های خودم در ایران را که مربوط به سال ۲۰۱۸ است همینجا برایتان قرار میدهم. با توجه به شرایط شما این هزینه‌ها می‌توانند متفاوت باشند. (برای مثال من نیاز به آزادسازی مدرک داشتم که ممکن است شما نیازی به آن نداشته باشید). اگر هزینه‌ی لوازم اولیه‌ای که خریداری می‌کنید را هم حساب کنید چیزی حدود ۱۰ تا ۲۰ میلیون تومان به نرخ امروز (۲۰۲۰) برای شروع فرایند نیاز خواهید داشت. (دقت این تخمین تایید نمی‌شود!)
آپدیت: با توجه به قیمت یورو (۳۲۰۰۰ تومان!) در آخرین روز تابستان سال ۹۹ جدول بالا فاقد ارزش می‌باشد! ولی می‌تواند یک دید کلی از نوع هزینه‌ها ارائه دهد.
کارهای اداری در ایتالیا تا عمر دارید طول می‌کشند و بسیار طاقت فرسا هستند! (البته در مقایسه با بقیه جاهای اروپا و نه ایران). کارهای اداری در ایتالیا بخشی از روند زندگی روزمره هستند. همه‌ی شهروندان بخشی از ساعات هفته یا ماه خود را برای کارهای اداری‌شان جدا می‌کنند. خود ایتالیایی‌ها هم از این وضعیت کلافه هستند ولی قادر به تغییرش نیستند. برای همین باید خود را برای صف‌های طولانی برای کارهای ساده‌ی اداری و امضاهای بی‌شمار آماده کنید.
مهمترین کارهای اداری که برایتان پیش می‌آید:
پاسخ این سوال کاملا نسبی و تا حدود زیادی شخصی است. بسیاری تصورشان درباره ایتالیا، ایرانِ اروپا است. تجربه‌ی من از ایتالیا اینگونه نیست. هرچند ایتالیا برای بسیاری از ایرانی‌ها پلی برای ورود به اروپا و بعد مهاجرت به اروپای شمالی یا کانادا و آمریکا است ولی از نظر من می‌تواند مقصد خوبی نیز برای زندگی و کار همیشگی باشد. دلایلم را برای دوست داشتن یا نداشتن ایتالیا بعنوان مقصد نهایی می‌نویسم:
چرا بمانیم؟
چرا نمانیم؟
به دو دلیل عمده دکتری در ایتالیا برای مهاجران خارجی پیشنهاد خوبی نیست. اول اینکه ویزای دانشجویان دکتری برخلاف آلمان، هلند و اغلب کشورهای اروپایی، ویزای کاری نیست و ویزای دانشجویی است. این موضوع باعث می‌شود که پس از ~۵ سال دکتری امکان درخواست اقامت دائم وجود نداشته باشد. دوم اینکه درآمد دانشجویان دکتری چندان دندان گیر نیست و شغل عادی درآمد بیشتری نسب به آن دارد. (مگر اینکه از بورس‌های خاص استفاده شود.)
این را هم در نظر بگیرید که پذیرفته شدن در مقطع دکتری در دانشگاه‌های ایتالیا چندان ساده نیست. چرا که به سابقه‌ی علمی شخص اهمیت بسیار زیادی قائل هستند و رقابت بالایی برای جایگاه‌های دکتری وجود دارد.
البته از طرف دیگر برخی موقعیت‌های دکترای کوتاه مدت‌تر نیز وجود دارند که می‌توانند آغاز خوبی برای فرایند مهاجرت شما باشند. هرچند مشکل اول (ویزای دانشجویی) هنوز پابرجا است ولی روند به شدت آکادمیک دکتری در ایتالیا، می‌تواند شما را آماده‌ی فعالیت در سطوح مختلف آکادمیک و یا صنعت در کل اروپا کند.
در شهرهای کوچک‌تر دوچرخه جان شما را نجات می‌دهد ولی در شهرهای بزرگ مثل میلان و رم باید از مترو استفاده کنید. برای سفرهای بین شهری فلیکس‌باس، بلا بلا کار و قطار بین‌شهری پرکاربرد و مقرون به صرفه هستند و همچنین رایان ایر برای سفرهای هوایی بهترین و ارزان‌ترین گزینه است.
به تعداد زیاد چک لیست سفر روی اینترنت پیدا می‌کنید و تقریبا همه‌شان شامل ایتالیا هم می‌شود. نمونه این چک لیست را اینجا ببینید.
برای اینکه بتوانید در ایتالیا اقامت داشته باشید (از هر نوعی) می‌بایست بیمه داشته باشید. بهتر است به محض ورود به ایتالیا به یک باجه‌ی پستی مراجه کنید و یک برگه بیمه‌ی ۱۵۰ یورویی پرداخت کنید. این نوع بیمه تا پایان سال میلادی اعتبار دارد و تقریبا تمام خدمات پزشکی عمومی را برای شما رایگان می‌کند. همچنین در تهیه دارو نیز شامل تخفیف زیادی خواهید شد.
برای اینکه بتوانید از خدمات این بیمه بصورت کامل استفاده کنید می‌بایست به ادارات بیمه مراجعه و فرم‌هایی را پر کنید که در آن پزشک شخصی خود را انتخاب می‌کنید. از این پس مراجعه به این پزشک برای شما رایگان خواهد بود و برای مراجعه به متخصص تخفیف خواهید داشت. در واقع این تقریبا همان نوع بیمه‌ی سلامت عمومی است که خود ایتالیایی‌ها نیز شامل آن هستند.
بیمه‌های ارزان‌تر از بیمه‌ی ۱۵۰ یورویی هم وجود دارد ولی بسیاری خدمات شامل آن نمی‌شود و خدایی نکرده در صورت بروز حادثه ممکن است مجبور به پرداخت هزینه‌های هنفگ درمانی شوید.
حتما. بپرسید و من در اولین فرصت به آن‌ها پاسخ میدهم.
پینوشت: لینک‌های خوب درباره‌ی ایتالیا
پینوشت ۲: اگر در ایتالیا دانشجو هستید و فکر می‌کنید هر یک از موارد بالا اشتباه است یا باید موردی اضافه شود اطلاع دهید. به هر نحوی که کمک کنید تا این نوشته، کامل‌تر و بهتر شود، استقبال می‌کنم و ممنون شما خواهم بود.
