انقلاب صنعتی دوم که از اواخر قرن 19 تا اوایل قرن 20 را در بر می‌گیرد، منجر به تحول عظیم تکنولوژی و اجتماعی گردید. ابزارهایی به کار گرفته شدند که پروسۀ تولید را سریع‌تر و راحت‌تر کردند و این امر باعث شد که کالاها به صورت انبوه و با قیمت کمتر تولید شوند و به صورت گسترده در اختیار افراد قرار گیرند و در نتیجه زندگی شهروندان به طور چشمگیری بهبود پیدا کند. افزایش تولید فولاد، شبکه‌های ریلی زیادی را ایجاد کرد، الکتریسیته و تکنولوژی‌های مرتبط (نظیر لامپ و تلفن) ارتباطات را گسترده‌تر نمود و ایجاد موتور سوخت صنعت حمل و نقل را متحول کرد.
علی‌رغم تاثیرات مثبتی که این پیشرفت‌ها بر زندگی بشر داشت باعث شد در جنگ جهانی دوم کشورهای درگیر جنگ از سلاح‌های پیشرفتهای استفاده کنند که در نتیجۀ آن بیش از شصت میلیون کشته به جا ماند و خسارات مالی هنگفتی وارد شد. سلاح‌های شیمیایی که ژاپن استفاده نمود و بمب‌های اتمی که ایالات متحده پرتاب کرد رنج عظیمی را به بشریت تحمیل کرد که پیش از آن بی‌سابقه بود. ارتش نازی و ارتش ژاپن هر دو از تکنولوژی به عنوان ابزاری در جهت قتل عام انسان‌ها استفاده کردند. کشتار هولوکاست و نانجینگ هر دو از فجیع‌ترین جنایاتی هستند که در تاریخ معاصر علیه بشریت انجام شده است. دانشمندان نازی و دانشمندان ژاپنی برای ارزیابی تکنولوژی‌های جدید بر روی انسان‌های زنده آزمایش‌هایی را انجام می‌دادند.
آسیب‌هایی که جنگ جهانی دوم به بار آورد سازمان ملل متحده را بر آن داشت تا با مسئلۀ پیشرفت تکنولوژی که همچون شمشیری دو لبه بود مواجه گردد. کمیتۀ حقوق بشر سازمان ملل متحده بیان کرد که پیشرفت تکنولوژی باید در خدمت حقوق بشر باشد. در سال 1948 مجموع عمومی سازمان ملل متحده، اعلامیۀ جهانی حقوق بشر را تصویب کرد و در آن از حق بر تکنولوژی نیز یاد کرد. در مادۀ 27 این اعلامیه آمده است «هر شخصی حق دارد..... در پیشرفت علمی و منافع آن سهیم گردد.» تدوین کنندگان اعلامیۀ جهانی حقوق بشر، این روحیه برابری طلبانه را ترویج کردند که تکنولوژی باید برای منافع عمومی بشریت استفاده شوند و حق بر تکنولوژی را به عنوان وسیله‌ای برای ارتقای دسترسی همگانی به مزایای حاصل از پیشرفت تکنولوژی پذیرفتند. النور روزولت[1]، که از سال 1946 تا 1951 رئیس کمیسیون حقوق بشر سازمان ملل متحد بود، در جلسۀ مربوط به اولین پیش نویس اعلامیۀ جهانی حقوق بشر توضیح داد که کمیسیون با به رسمیت شناختن حق بر تکنولوژی، قصد دارد بر «جهانی بودن برخورداری از مزایای تکنولوژی» تاکید کند. به همین ترتیب، الکسی پاولوف[2]، نماینده شوروی کمیسیون، اظهار داشت که «مزایای علم مختص گروه خاصی نیست، بلکه میراث بشریت است.»
در مرحله بعد از جلسات، متن پیش نویس اعلامیه کمی تغییر یافت و عبارت«و منافع آن»حذف شد. از این رو، در پیش نویس، به جای حق بر «سهیم بودن در پیشرفت علمی و منافع آن»، تنها چیزی که وعده داده شده بود حق بر «سهیم بودن در پیشرفت علمی» بود.
با این حال هنگامی که پیش‌نویس اعلامیه برای بحث و بررسی در اختیار مجمع عمومی سازمان ملل متحد قرار گرفت، نمایندگان تلاش کردند تا دسترسی به «منافع» را بازگردانند، به این دلیل که «همه به اندازه کافی استعداد نداشتند تا در پیشرفت علمی نقش داشته باشند». رنه کاسین[3] که در سال 1968 جایزه صلح نوبل را به دلیل مشارکت خود در اعلامیه حقوق بشر دریافت کرد، قاطعانه از برگرداندن عبارت «منافع» حمایت کرد. به نظر او، اگرچه دستیابی به مشارکت برابر در پیشرفت تکنولوژی امری غیرممکن است، اما همه باید از مزایای چنین پیشرفتی بهره مند شوند. سرانجام عبارت «و منافع» به اعلامیه افزوده شد.
در سال 1966 مجمع عمومی سازمان ملل متحد، میثاق بین‌المللی حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی[4] را تصویب نمود. مادۀ 15 این میثاق نیز حق بر تکنولوژی را به رسمیت می‌شناسد و بیان می‌دارد هر شخص مستحق است که از «پیشرفتهای علمی و کاربردهای آن بهره‌مند گردد.» در ادامه میثاق سه تعهد را در کنار این حق بیان می‌کند که عبارتند از: 1) تأمين تدابیری جهت حفظ و توسعه و ترويج علم و فرهنگ 2) محترم شمردن آزادي لازم براي تحقيقات علمي و فعاليتهاي خلاقه 3) اقرار به فوائد حاصل از تشويق و توسعة همكاري و تماسهاي بين‌المللي در زمينه علم و فرهنگ[5].
به رسمیت شناختن حق بر تکنولوژی در این میثاق، از دو جهت به ارتقای اعلامیۀ حقوق بشر کمک کرد. یک اینکه اشارۀ صریح‌تری به حق بر تکنولوژی کرد. در اعلامیۀ حقوق بشر عبارت سهیم شدن در منافع پیشرفت تکنولوژی آمده بود اما در میثاق صراحتاً بیان کرده بود که حق برخورداری از چنین منافعی وجود دارد. به این معنا که همۀ اشخاص میتوانند از مزایای تکنولوژی بهره‌مند شوند. دوم آنکه میثاق روحیۀ برابری طلبی را در حق بر فناوری افزایش داد. پس از تدوین پیش‌نویس میثاق و قبل از تدوین آن سازمان ملل اعلامیۀ حق بر توسعه[6] را در 4 دسامبر 1986تصویب کرد که اصول و دستور کار دستیابی به پیشرفت و توسعه اجتماعی جهانی را مطابق با میثاق تعیین می‌کند و بر نقشی که فناوری می‌تواند در «برآوردن نیازهای مشترک بشریت» ایفا کند تأکید می‌کند.
در یادداشت بعدی در رابطه با علت عدم اقبال به حق بر تکنولوژی خواهم نوشت.
پ.ن.
1) متاسفانه نام عکاسان را پیدا نکردم.
2) منبع یادداشت: Sun, H., 2020. Reinvigorating the Human Right to Technology. Mich. J. Int'l L., 41, p.279.
[1] Eleanor Roosevelt
[2] Alexei Pavlov
[3] René Cassin
[4] International Covenant on Economic, Social and Cultural Rights
[5] مادۀ 15 میثاق
[6] Declaration on Social Progress and Development
