اگر شما یک دانشجوی در حال تحصیل، تازه فارغ التحصیل دانشگاهی، مخترع یا پژوهشگر مراکز تحقیقاتی هستید که فکر می‌کنید فعالیتهای تحقیقاتی شما در دانشگاه یا آزمایشگاه امکان تجاری‌سازی دارند – یعنی یک نیاز مشخص از بازار و یا چالش شرکت یا کسب و کار دیگری را پاسخ می‌دهد- و خودتان هم علاقه‌مند به انتقال یک فناوری یا کارآفرینی فناورانه هستید باید گامهایی را طی کنید تا مراحل مختلف تجاری‌سازی از «ایده خام» تا نهایتا «سودآوری از محل فروش دانش فنی، محصول یا خدمت» به درستی انجام شود. پیش از همه چیز خود را برای یک مدت زمان نسبتاً طولانی آماده کنید. چون کسب موفقیت در این مسیر، کار یک شب و چند روز نیست.
دو راهبرد اصولی برای اهالی علم و توسعه‌دهندگان فناوری وجود دارد. یکی برای کسانی که میخواهند در فضای دانشگاهی و آکادمیک باقی بمانند و کارشان پژوهش و شکافتن مرزهای علم و فناوری باشد که بیشتر اساتید و دانشجویان تحصیلات تکمیلیِ محقق از این دسته‌اند و دسته دوم کسانی که مسیرشان را خروج از دانشگاه‌ها و پژوهشگاه‌ها و راه‌اندازی کسب وکار فناورانه و تولید محصول و ارائه خدمات می‌بینند. بسته به انتخاب هر کدام از این راه‌ها و موضوع فناوری یا مخاطب آن، روش تجاری‌سازی تفاوت خواهد داشت. برای دسته اول بیشتر ارائه لایسنس و مجوز به متقاضی فناوری توصیه می‌شود و برای دسته دوم کارآفرینی.
منشاء تعریف مسئله اهمیت دارد
حتما شنیده‌اید که تربیت فرزند قبل از تولدش آغاز شده است! این عبارت معروف اینجا هم کاربرد جالبی دارد. در زمینه فناوری هم تولد و خلق آن قبل از توسعه و بسته به اینکه چه کسی و با چه ذهنیتی تعریف مسئله کرده است و هدفش از تعریف مسئله چه بوده روی تجاری‌سازی و به ثمرنشستنش تاثیر جدی می‌گذارد. اساتید، محققان و دانشجویانی که در ارتباط واقعی و میدانی با بازار و نیازهای جامعه هستند قطعا بهتر می‌توانند به خلق و کشف فناوری مورد نیاز بازار اقدام کنند تا کسانی که صرفاً بصورت ایزوله و در تحقیقات مرز دانش دنیا تعریف مسئله دارند. گروه دوم کار به مراتب سخت‌تری خواهند داشت مگر اینکه اشتراکی بین مرز دانش و نیاز روز جامعه پیدا کنند.
تفاوت فناوری و محصول را بشناسیم
ابتدا باید مشخص کنید آیا شما یک فناوری با کاربردهای ناشناخته دارید یا کاربردهای آن را تا حد خوبی می‌شناسید و می‌توانید محصولاتی که با استفاده از آن فناوری یا فناوریها قابل ارائه است را احصا کنید. یا اینکه به محصول مشخصی برای بازار رسیده‌اید. تعریف فناوری و مابه‌ازای آن با تعریف محصول متفاوت است. عمدتاً در دانشگاه‌ها و مراکز پژوهشی فناوری توسعه داده می‌شود و محصول اولیه، آزمایشگاهی و نیمه صنعتی پس از توسعه فناوری و دقیق‌تر شدن در ابعاد تجاری و نیاز بازار مطابق با بازخوردهای اهالی آن، طراحی و تولید می‌شود. در این مرحله و مراحلی که پس از این ذکر می‌کنم، مستندسازی – فنی و تجاری- و نگارش درست یکی از مهمترین مهارتهای مورد نیاز شماست! بدون آن احتمال موفقیت خیلی پایین است.
شنا را در آب تمرین کنید!
معمولا موفقیتهای برجسته حوزه کارآفرینی فناورانه در بستر کاری و حرفه‌ای شکل می‌گیرند. یعنی در خلاء و بدون اطلاع از مسائل و چالشهای یک صنعت به درستی نمی‌توان فرصت خوبی را شکار کرد و راه‌حل مطلوبی ارائه داد. اگر جنس فناوری یا تحقیقات شما در فضای کاری متولد نشده، شاید اولین و ابتدایی ترین کار، جستجوی ساده در اینترنت و پرس‌و‌جوی عادی از مطلعین درمورد دینامیک فعلی و تعاملات تجاری در ارتباط با آن فناوری یا محصول است. آیا این فناوری توسط شخص دیگری در داخل یا خارج از کشور توسعه داده شده؟ آیا نمونه موفق تجاری از آن وجود دارد؟ چه شرکتهایی این فناوری را نیاز دارند؟ کدام یک توسعه داده‌اند؟ کدام شرکتها محصول را وارد می‌کنند؟ آیا داخلی‌سازی شده یا کاملا وابسته‌ایم؟ مشخصات فنی و تجاری محصولات موجود بازار چیست؟ آیا کار من مزیتی نسبت به موارد و نمونه‌های موجود دارد؟ با چه کسانی باید بیشتر صحبت کنم و اطلاعات بگیرم؟
برنامه‌ها و رویدادهای مختلفی برگزار می‌شود که در آنها می‌توانید شبکه بسیار خوبی از فعالان صنعت مرتبط با توانمندیهای خود را شناخته و با آنها ارتباط بگیرید. نمایشگاه‌های تخصصی، رویدادهای Reverse Pitch و ارائه نیازهای فناورانه صنایع، کارخانه‌ها، سازمانها و امثال آن از جمله آنهاست.
پیشنهادم این است تا می‌توانید با فعالان و مطلعان حوزه کاری خود ارتباط بگیرید و اطلاعات جمع کنید. حتا در خصوص جهت‌گیری توسعه فناوری مورد نیاز بازار یا طراحی جزییات از آنها کمک بگیرید. این شبکه‌سازی از همین مراحل اولیه به اشکال گوناگون و برای نیازهای مختلف ضروری است.
یک ارزیابی اولیه از فناوری مطابق سوالات جدول زیر داشته باشید و پاسخ آنها را به روز نگه دارید.
چه زمانی نیاز به هم تیمی و همکار هست؟
معمولاً پیچیدگی‌های توسعه فناوری و نیازهای بین رشته‌ای ممکن است شما را به استفاده از همکاران و دوستان رشته‌ها و تخصص‌های دیگر ملزم کند. برای مثال فناوری شما بین رشته‌ها و تخصص‌های الکترونیک، مکانیک و نرم‌افزار قرار گرفته و شما فقط متخصص الکترونیک هستید. نیاز است بخشهای دیگر محصول هم به موازات توسعه یابند. به هر صورت بسته به اینکه نیازتان به متخصصان دیگر برای توسعه مقطعی، دائمی و بلندمدت فناوری چقدر هست می‌توانید بصورت پروژه‌ای یا در حالت بلندمدت، بصورت سهامی و مشارکت با متخصصان دیگر وارد همکاری شوید. توجه کنید که باید در هر صورت انگیزه آنان را برای همکاری با خود تامین کنید.
کی و چگونه باید جذب سرمایه کرد؟ از چه کسانی؟
تامین مالی توسعه فناوری و کارآفرینی فناورانه مراحل متعددی دارد. ابتدا باید راه‌های بدون هزینه یا کم هزینه را امتحان کنید. گرنتهای دانشگاهی یا نهادهای حمایتی مرتبط با حوزه کاری شما اولین گزینه هستند. این حمایتها معمولا بلاعوض و بدون چشمداشت هستند. در کشور ما دانشگاه ها بطور محلی- بر اساس منابع مالی و بلوغ نهادهای کارآفرینی-، وزارت علوم، ستادهای مختلف معاونت علمی، صندوق نوآوری و شکوفایی و امثال آن بطور ملی در موضوعات مختلف و زمانهای مشخص، گرنت ارائه می‌دهند. با این پولها باید بتوانید ریسکی‌ترین مراحل کارتان را به سرانجام برسانید و اثبات فناوری انجام دهید. پس از آنکه کار شما به حدی رسید که خروجی مورد نظر برای خودتان و مشتریان اولیه قابل ارائه بود، می‌توانید منابع بیشتری از اقوام، اطرافیان، دوستان، سرمایه‌گذاران شخصی و شتابدهنده‌های تخصصی حوزه خود جذب کنید. در مراحل ابتدایی باید سعی کنید مبنا را بر دادن سهام، یا سهام زیاد دادن نگذارید!
تجاری سازی در دانشگاه نیاز به ابزار کار و پشتیبان قوی دارد
معمولا در مراکز برجسته دنیا سرویس‌های مکملی برای حرکت لوکوموتیو تجاری‌سازی فناوری وجود دارد. همانطور که پیشتر هم گفته شد؛ ارتباط تنگاتنگ و دائمی با صنایع، تعریف درست مسئله، ارزیابی صحیح از فناوری و فرصت بازار، کشف مزیت رقابتی، انتخاب راهبرد صحیح تجاری‌سازی، حفاظت از دارایی فکری و انتخاب درست مجرا و برنامه اجرایی تجاری‌سازی همه نیاز به پشتیبانی‌ها و خدماتی دارند که باید بطور صحیح در دانشگاه‌ها یا مراکز پژوهشی – در کنار کار فنی و آزمایشگاهی صرف – ایجاد شوند تا سفر تجاری‌سازی به درستی انجام شود. صرف گفتن تجاری‌سازی و اصرار بر آن اتفاق ویژه‌ای نمی‌افتد.
این بخش ها و نهادها نیاز به منابع انسانی توانمند در زمینه های امور حقوقی، مدیریت اجرایی و توسعه کسب و کار، کارشناسان تحقیق و توسعه، تحقیقات بازار، امور مالی، سرمایه‌گذاری و مشابه آن دارند و تا این تیمها به درستی تعریف و تشکیل نشود اتفاق برجسته و ویژه‌ای نخواهد افتاد. البته کار و ماموریت دانشگاه امروز ما تاسیس این نهادها و استخدام این اشخاص نیست مگر از مراتب بالاتر ماموریت جدیدی برای آن تعریف شود. لازم به ذکر است که این نسخه برای همه دانشگاه‌ها و رشته ها قابل تجویز نیست. ما بیشتر از نگاه فنی و مهندسی، علوم پایه، پزشکی و سلامت به ماجرا نگاه می‌کنیم و شرایط برای علوم انسانی و اجتماعی – علوم نظری – به نحوی دیگر ممکن است رقم بخورد یا حتی نخورد!
سعی‌م بر این است که این موضوع مهم به تدریج پخته‌تر شود...
