وقتی تب‌وتابِ همه‌گیری کرونا تا حدودی فروکش کرد و خیالِ اکثر مردم راحت شد، یک نام ناآشنا روی زبان‌ها افتاد، آبله‌میمون. در این گزارش کمی پیرامون این بیماری، خطرات و راه‌های پیشگیری از ابتلای به آن می‌خوانیم.
نه چندان شبیه به کرونا!
آبله‌میمون یک بیماری عفونی واگیرادار ناشی از ویروس آبله‌میمون است که می‌تواند در برخی از جانوران و نیز انسان ایجاد شود. برخی از علائم این بیماری، اتفاقا شبیه به کرونا و آنفولانزاست و شاید از همین حیث برای انسان‌ها دلهره‌آور نیز باشد. نشانه‌های آن با تب، سردرد، دردهای ماهیچه‌ای، لنفادنوپاتی و احساس خستگی آغاز می‌شود. البته در همین موارد منحصر نمانده و معمولا پس از بروز این نشانه‌های نخستین، دانه‌هایی روی پوست فرد بیمار ایجاد می‌شوند که تاول‌ها و پوسته‌ها را روی آن ایجاد می‌کند.
زمان قرار گرفتن در معرض تا شروع نشانه‌ها حدود ۱۰ روز است. مدت زمان نشانه‌های بیماری معمولا دو تا چهار هفته است. معمولا یک تا سه روز (و یا بیشتر) بعد از تب، راش‌های پوستی را شاهد خواهیم بود که در ابتدا روی صورت مشاهده می‌شوند و به دیگر قسمت‌های بدن نیز منتقل خواهند شد. روند پیشرفت ضایعات به این گونه خواهد بود: لک، جوش، تاول، جوش چرکی، برجستگی پوست و پوسته پوسته شدن.
آبله میمون یکی از زیر مجموعه‌های آبله است که در اوایل دهه ۱۹۸۰میلادی ریشه کن شد. این بیماری کمتر قابل انتقال است و علائم خفیف‌تری ایجاد می‌کند، اما کشنده‌تر است. همین کشنده‌تر بودن و البته منشاء ناشناخته آن منجر به بروز نگرانی‌هائی پیرامون آن شده است.
هر فردی که در معرض ویروس آبله‌میمون قرار بگیرد، می‌تواند به این بیماری مبتلا شود، اما برخی مطالعات و گفته‌ها نشان از آن دارد که مهم‌ترین راه انتقال این بیماری، رابطه جنسی است. البته برخی از پزشکان آبله میمون را به عنوان یک بیماری مقاربتی نمی‌شناسند، اما سازمان بهداشت جهانی نظر دیگری دارد و به دنبال یافتن دلایل و روابط علمی پیرامون شیوع این بیماری و روابط جنسی نامتعارف است.
آبله میمون از کجا به جوامع انسانی آمد؟
آبله میمون به تازگی فراگیر نشده و سابقه آن در نزد پزشکان به چیزی بیشتر از پنجاه سال می‌رسد. داستان از این قرار است که این بیماری نخستین بار در سال ۱۹۵۸میلادی، در بین میمون‌های آزمایشگاهی در کپنهاگ دانمارک شناسایی شد. نخستین مورد ابتلای انسان‌ّها به ویروس آبله‌میمون در سال ۱۹۷۰میلادی، در جمهوری دموکراتیک کنگو یافت شد. شیوع بیماری در ایالات متحده آمریکا نیز در سال ۲۰۰۳میلادی، در فروشگاه حیوانات خانگی که در آن جوندگان وارداتی از غنا فروخته می‌شد، ردیابی شد.
منبع اصلی بروز آبله میمونی هم چنان ناشناخته باقی مانده، گرچه جوندگان آفریقایی می‌توانند نقش مهمی در انتقال این ویروس به انسان‌ها داشته باشند. ویروسی که باعث بروز آبله میمون می‌شود، تنها دو بار از یک حیوان در طبیعت جداسازی شده که اولین بار در سال ۱۹۸۵ در یک جونده آفریقایی به ظاهر بیمار در منطقه استوایی جمهوری کنگو بود و بار دوم در سال ۲۰۱۲، ویروس از یک منگابی (نوعی میمون درشت) مرده در پارک ملی تای در ساحل عاج جدا شد.
تا اینجا اکثر موارد بروز و انتقال این بیماری، از حیوان به انسان بوده است و شاید به همین دلیل باشد که پزشکان نقش این وساطت را پررنگ‌تر از سایر منابع انتقال بیماری می‌دانستند. به هرحال و تا پیش از شیوع آبله‌میمون در سال ۲۰۲۲، شاهد چنین موج فراگیری از انتقال این بیماری، آنهم خارج از آفریقا نبوده‌ایم.
طی سال های گذشته موارد ابتلای بسیار کمی به آبله میمون در دنیا تشخیص داده شده است، اما هم اکنون کشورهایی مانند بلژیک، آلمان، فرانسه، ایتالیا، اسپانیا، سوئد، پرتغال، انگلیس، کانادا و آمریکا از موارد ابتلا به این بیماری گزارش داده‌اند و بعد از شناسایی بیش از صد مورد ابتلا به آبله میمون در اروپا، جلسه‌ای در سازمان بهداشت جهانی برگزار شد تا تدابیر لازم جهت مدیریت و کنترل این بیماری اندیشیده شود.
همچنین کمیته اضطراری سازمان جهانی بهداشت روز پنجشنبه ۳۰ تیر ماه ۱۴۰۱، با تشکیل جلسه‌ای برای دومین بار در چند هفته اخیر بررسی آبله میمون به عنوان یک بحران جهانی را در دستور کار قرار داد.
آبله میمون در موج اخیر که در مه ۲۰۲۲ در بریتانیا آغاز شد و موارد بعدی آن در اروپا، آمریکای شمالی و استرالیا تایید شد، همواره یک بیماری در سطح نه چندان گسترده بود.
نترسید! اما همچنان مراقب باشید
راه‌های انتقال بیماری آبله میمون می‌تواند از یکسو در رابطه انسان و حیوان و از سوی دیگر رابطه انسان‌ّها با یکدیگر باشد. این بیماری در زمانی منتقل می‌شود که شما از طریق انسان‌ها، حیوانات یا وسایل آلوده، با ویروس تماس داشته باشید که در چنین شرایطی، ویروس می‌تواند از راه منافذ باز موجود روی پوست، دستگاه تنفسی یا غشای مخاطی چشم‌ها، بینی و دهان وارد بدن شود. انتقال آبله میمون از حیوان به انسان نیز می‌تواند از طریق گزش یا خراشیدگی، به طور مستقیم و تماس با مایع ضایعات و یا غیر مستقیم و تماس با وسایلی مانند رختخواب و لحاف صورت بگیرد. توجه داشته باشید که آبله میمون می‌تواند موش و خرگوش را نیز آلوده و درگیر کند و از همین طریق به انسان‌ها منتقل شود.
انتقال ویروس این بیماری از انسان به انسان، در وهله اول و بر اساس آنچه پزشکان می‌گویند، از طریق قطرات تنفسی اتفاق می‌افتد، اما از آنجایی که این قطرات نمی‌توانند بیشتر از چند سانتی‌متر حرکت و جابجایی داشته باشند، اگر تماس طولانی مدت رو در رو با فرد آلوده داشته باشید، در معرض ابتلا خواهید بود. در واقع انتقال انسان به انسان معمولا فقط از طریق تماس طولانی مدت چهره به چهره از فاصله‌ی بسیار نزدیک و پرش قطرات تنفسی بزرگ از دهان فرد آلوده به دهان فرد غیرآلوده رخ می‌دهد. گفته می‌شود که اگر برای مدت سه ساعت در فاصله‌ی ۱,۵ تا ۲ متری از فرد آلوده قرار داشته باشید و با او بدون استفاده از ماسک (برای هر دو نفر) صحبت کنید، احتمالا به آبله میمونی مبتلا خواهید شد.
پس همان‌طور که می‌بینید، سرعت و شدت انتقال این بیماری در مقایسه با سایر بیماری‌های ویروسی مانند کووید ۱۹ بسیار کمتر است و به همین دلیل است که محققان نگران ایجاد یک اپیدمی بزرگ از آبله میمونی نیستند. با این‌حال عوارض این بیماری روی پوست آنچنان زیاد است که همچنان باید مراقب آن بود.
طاعون دیگری برای همجنس‌بازها در راه است؟
آبله میمون به هرحال و با همه این ابعاد، در چند ماه اخیر به برخی کشورها راه پیدا کرده و مجامع پزشکی را در هاله‌ای از نگرانی فروبرده است. سازمان جهانی بهداشت در نظر دارد در پی بالا گرفتن نگرانی‌ها اطلاعات و توصیه‌های لازم را در اختیار کشورهایی قراردهد که با موج تازه این بیماری مواجه شده‌اند. هرچند برخی از این کشورها نظیر سوئیس و رژیم اشغالگر قدس، اطلاعات بیماران‌شان را به درستی در اختیار سازمان بهداشت جهانی قرار نداده‌اند.
سازمان جهانی بهداشت ارتباط انسان با انسان را مهم‌ترین عامل انتقال این ویروس به‌ویژه افرادی که در تماس مستقیم و نزدیک با افراد دارای نشانه این بیماری هستند، دانسته و مهم‌ترین راه جلوگیری از شیوع آن را «ایزوله کردن» فرد بیمار و رعایت موارد بهداشتی عنوان کرده است. ویروس آبله میمون می‌تواند از طریق پوست، چشم، بینی، دهان و احتمالا از طریق تماس مستقیم جنسی منتقل شود. آژانس امنیت بهداشتی انگلستان در این زمینه به‌ویژه به مردانی که رابطه جنسی ناتعارف دارند هشدار داده و از آنها خواسته تا نسبت به دانه‌های آبله و زخم‌های پوستی حساس باشند.
برخی از کارشناسان حوزه بهداشت و درمان بر این باورند که پاندمی آبله میمونی و وضعیت شیوع آن، انسان را به یاد شباهت‌های تاریک و نگران‌کننده پاندمی ایدز در دهه هشتاد میلادی دارد، زمانی که از ویروس اچ‌آی‌وی، عامل بیماری ایدز به عنوان «طاعون همجنس‌گرایان» نام برده می‌شد و بنیان برخی رفتارهای این قشر در کشورهای غربی به شدت سست شده بود.
در ابتدای فراگیری ایدز و شناخته شدن آن برای مردم، بیمارستان‌ها و شرکت‌های ارائه دهنده خدمات تشییع و دفن در کشورهای غربی، بیماران و جنازه‌های قربانیان را قبول نمی‌کردند و مقامات کاخ سفید با ساخت جوک و لطیفه با این مسئله روبه‌رو شدند.
آبله میمون شبیه به آبله‌ّهای دیگر؟
علائم آبله میمون با بیماری‌هایی مثل سرخک، آبله‌مرغان، سیفلیس، آلرژی، عفونت‌های باکتریایی پوست و گال تشابهات زیادی دارد و فقط تست‌های آزمایشگاهی می‌توانند ابتلابه آبله میمونی را تایید کنند. پزشکان آبله میمون را با چندین روش تشخیص می‌دهند:
۱. تاریخچه پزشکی: این تاریخچه شامل سابقه سفر شما در روزهای گذشته می‌شود که می‌تواند به پزشک کمک کند تا میزان خطر ایتلا به آبله میمونی را تعیین کند.
۲. تست‌های آزمایشگاهی: این تست‌ها شامل آزمایش مایع از ضایعات یا دلمه‌های خشک است. این نمونه‌ها را می‌توان با استفاده از آزمایش واکنش زنجیره‌ای پلیمراز (PCR) ازنظر وجود ویروس بررسی کرد.
۳. بیوپسی: بیوپسی شامل برداشتن یک تکه از بافت پوست و آزمایش آن برای تشخیص وجود یا عدم وجود ویروس است.
۴. آزمایش خون: ویروس آبله میمون برای مدت کوتاهی در خون باقی می‌ماند. بنابراین، آزمایش خون برای تشخیص آبله میمون خیلی دقیق نیست و معمولا توصیه نمی‌شود.
از درمان خبری نیست…
متاسفانه هنوز هیچ درمان خاصی برای آبله میمون وجود ندارد. استراحت، نوشیدن مایعات فراوان و داروهای بدون نسخه از عوارض جدی بیماری جلوگیری می‌کند. برای کنترل شیوع، پزشکان می‌توانند به داروهای ضد ویروسی و گاماگلوبولین واکسینیا (ساخته شده از خون افرادی که اخیرا علیه آبله واکسینه شده‌اند) و همچنین واکسن آبله روی آورند. اگر اخیرا واکسن آبله زده‌اید (در ۳ تا ۵ سال گذشته)، در برابر آبله میمون محافظت خواهید شد. مطالعات نشان می‌دهد واکسن آبله ۸۵ درصد در پیشگیری از آبله میمون موثر است.
شیوع فعلی گسترده آبله میمونی در حدود ۹۰ کشور جهان که فراتر از شیوع بوم‌گیر معمول آن در چند کشور آفریقای غربی و مرکزی است، باعث نگرانی درباره انتقال ویروس بیماری و پرسش درباره چگونگی حفاظت در برابر آن شده است.
پژوهشگران می‌گویند در حالی که شیوع بیماری همچنان ادامه دارد، به طور همزمان دانسته‌های بیشتری درباره چگونگی انتشار ویروس به دست می‌آید ، بنابراین هر فردی باید با دقت خطر بالقوه قرارگیری در معرض آبله میمونی را برای خودش در نظر بگیرد.
رفتارهای افراد را از لحاظ میزان خطرآفرینی برای انتقال ویروس آبله میمونی یکسان نیستند و می‌توان آنها را به چند رده تقسیم کرد.
در حال حاضر با توجه به اینکه اغلب موارد شناسایی‌شده آبله میمونی در جهان مربوط به مردان دارای آمیزش جنسی با مردان (MSM) بوده است که بسیاری از آنها دارای شرکای جنسی متعدد و ناشناس بوده‌اند، به نظر می‌رسد که انتقال ویروس بیماری در این افراد از طریق مواجهه جنسی رخ داده است. بنابراین مواجهه جنسی با فرد دارای عفونت آبله میمونی در رده اول از لحاظ خطرأفرینی برای انتقال بیماری قرار می‌گیرد و رعایت بهداشت و پرهیز جنسی می‌تواند خطر قرار گرفتن در معرض ویروس از این طریق را به حداقل برساند.
تماس طولانی‌مدت پوست به پوست از جمله در آغوش گرفتن و بوسیدن فردی که دارای عفونت است، نیز یک رفتار بسیار خطرآفرین از لحاظ انتقال ویروس آبله میمونی است.
در رده دوم رفتارهایی قرار می‌گیرند که خطر انتقال بیماری را افزایش می‌دهند، اما نه به شدت رفتارهای رده اول. زندگی کردن در یک خانه با شخصی که دارای عفونت است، خطر انتقال را افزایش می‌دهد. این امر به خصوص به این خاطر است که در چنین وضعیتی امکان تماس فرد با حوله‌ها، ملحفه‌ها و رواندازهای فرد دارای عفونت افزایش می‌یابد. شریک شدن در غذا یا دست دادن با فردی که دچار عفونت است هم ممکن است خطرناک باشد.
در رده سوم رفتارهای با خطرآفرینی کمتر قرار می‌گیرند مانند صحبت کردن با فردی دارای عفونت برای مدت طولانی که به علت تماس طولانی‌مدت چهره به چهره تا حدی خطرناک است. علت خطرناک بودن هم در چنین مواردی این است که قطرک‌های بزرگ تنفسی منتشرشده بوسیله افراد بیمار در محیط یک راه احتمالی دیگر انتقال ویروس هستند.
حضور در تجمع‌های پرازدحام وفشرده که فاصله‌گیری اجتماعی در آنها امکان‌پذیر نیست، ممکن است در صورتی که فرد در تماس با پوست غیرپوشیده دارای دانه یا ضایعه پوستی بیمار آبله میمونی قرار گیرد، باعث انتقال ویروس شود. بنابراین، در صورت حضور در چنین تجمع‌هایی باید از لباس‌های کاملا پوشیده استفاده کنید تا تماس پوست به پوست به حداقل برسد.
بالاخره در رده چهارم رفتارهایی هستند که بعید است تاثیری در انتقال ویروس آبله میمونی داشته باشند، مثلا عبور پیاده از جلوی کسی آبله میمونی دارد.
انتقال ویروس آبله میمونی از طریق آب در استخر شنا یا وان هم نامحتمل است. البته در چنین محل‌هایی افراد لباس کامل ندارند و ممکن است در تماس فیزیکی مستقیم با حوله‌ها یا سایر افراد قرار گیرند بنابراین باید همیشه مراقب اطرافتان باشید
همچنین به طور کلی استفاده از مکان‌های عمومی که ممکن است در آنها سطوح سخت را لمس کنید مثلا ایستگاه‌های مترو، سالن‌های ورزشی یا توالت‌های عمومی خطر چندانی از لحاظ انتقال ویروس ندارد. اما حتی در این موارد نیز شستن مکرر دست‌ها با آب و صابون یا استفاده از مواد ضدعفونی‌کننده بروی سطوحی که زیاد لمس می‌شوند، فکر خوبی است.
