با ورود طوفان گرد و غبار به کشور در روزهای اخیر که منجر به تعطیلی گسترده در کشور شد نگرانی ها در خصوص تبعات ادامه این مشکل بالا گرفت. تاجایی که رئیس جمهور مستقیما برای حل مساله ورود کرد. آیت الله رئیسی دیروز در جلسه هیات دولت با اشاره به اینکه «هوای پاک» از حقوق مردم است اظهار داشت: سلامتی مردم موضوعی حیاتی و آلودگی هوا برای مردم غیرقابل تحمل است. آیت‌الله رئیسی تصریح کرد: مردم نمی‌توانند هر روز شاهد چنین وضعیتی باشند و انتظار دارند دولت با جدیت موضوع را پیگیری کند.
بیشتر بخوانید: سیاست سدسازی ترکیه و ایجاد گرد و خاک به مثابه سلاح زیست محیطی
رئیس جمهور بر همین اساس به «رئیس سازمان حفاظت محیط زیست» و «وزیر امور خارجه» مأموریت داد بدون فوت وقت، در ارتباط و سفر به کشورهای همسایه که مبدأ و منشأ آلاینده‌ها هستند، موضوع را از طریق مذاکره با آنها حل و فصل کنند.
اما چرا رئیس جمهور سازمان محیط زیست و وزارت امور خارجه را مسئول رسیدگی به این پرونده معرفی کرده است. نگاهی به این موضوع نشان می‌دهد که دو دسته عوامل داخلی و خارجی نقشی اساسی در ایجاد این بحران داشته است.
کشور ایران علاوه بر داشتن اقلیمی خشک و نیمه خشک با قرارگیری در کنار چندین کشور مشابه، در سال‌های اخیر همواره با مشکل گرد و غبار و ریزگردها دست و پنجه نرم کرده است. تغییرات اقلیمی، خشکسالی و فعالیت‌های انسانی نیز مزید برعلت شده تا ریه‌های ایرانیان بیش از گذشته خاک بخورد.
سیاست محیط زیستی ترکیه
عراق،عربستان،ترکیه وسوریه یکی ازبزرگترین کانون‌های تولید گردوغبار درمنطقه بشمارمی¬آیند. طبق یک مطالعه که توسط بانک جهانی درسال2020انجام شده، نشان داده است که طوفان¬ها سالانه 150میلیارد دلار برای منطقه¬ خاورمیانه هزینه تولید میکند.
برخی از منشآ تولید گردوغبارها، کانون¬های¬طبیعی مانند بیابان¬هاهستند و برخی دیگرناشی ازساخت وسازهای بی رویه، ازمیان بردن بوشش گیاهی کافی، تخریب زمین¬ها ونابودکردن منابع آبی ازطرق سدهای¬زیاد است.
دانشمندان می¬گویند درحال حاضرگرد وغبارطبیعی 3برابر گردوغبار انسانی است، اما میزان انسانی آن درحال افزایش است. درمنطقه خاورمیانه علاوه بروجود بیابان¬های طبیعی، ساخت سد برروی دجله و فرات در عراق وترکیه به کاهش دبی آب این رودخانه¬هامنجر شده و در نتیجه باخشک شدن تالاب¬های مسیروبستررودخانه¬ها، کانون¬های ریزگرد جدیدی فعال شده‌اند،این وضعیت به ایران نیز سرایت کرده تاجایی که استان¬های مرزی وبسیاری از استان‌های مرکزی اعلام وضعیت اضطراری کرده¬اند.
از جمله کشورهایی که نقشی کلیدی در ایجاد بحران ریزگردها داشته کشور ترکیه است. این کشور در دو دهه اخیر حدود 600 سد تاسیس کرده تا در مسیر بالادستی آب‌ها مانع ایجاد کند. دو سد معروف آتاترک و ایلی‌سو بر روی دجله و فرات عملا مسیر آب را به کشورهای جنوبی ترکیه بسته و این کشورها را با خشکسالی و مشکلات بی آبی و ریزگرد روبه رو میکند. طبیعتا چنین بحرانی دامان کشورهای همسایه را خواهد گرفت. ریزگردها اکنون نه تنها در ایران که در کشورهای امارت، کویت و دیگر همسایگان دیده می‌شود. علاوه بر مشکلات مربوط به سلامت، تعطیلی های پی در پی، تاخیر در پروازها و سایر تبعات دیگر هزینه های جبران ناپذیر اقتصادی را به کشور تحمیل میکند. باید توجه داشت که پروژه سدسازی ترکیه در بالادست رود ارس نیز در حال تکمیل است. به نظر می‌رسد ترکیه تلاش دارد تا با استفاده از بیشینه سازی قدرت خود در حوزه کنترل منابع آبی منطقه از آن به عنوان اهرمی موثر در مقابل سایر کشورها استفاده کند.
نکته جالب آنکه ترکیه مسئولیت خود در این خصوص را نمی‌پذیرد. خبرگزاری آناتولی امروز خبر داده است سخنگوی وزارت امور خارجه ترکیه این نظر را که سدهای کشورش باعث ایجاد طوفان‌های شن و گرد و غبار در ایران شده غیرعلمی دانسته است. با این وجود ترکیه اعلام کرده است آماده هرگونه همکاری منطقی و علمی با ایران در این زمینه است.
به هر حال، بیگیری از طریق جوامع و سازمانهای بین المللی، هم پیمانی در دیگر کشورها و مذاکرات دو و چند جانبه برای جلوگیری از ورود ریزگردها از کشورهای همسایه می‌تواند در دستور کار وزارت خارجه قرار بگیرد.
عوامل داخلی ریزگردها
البته مطالب گفته شده به معنای نادیده انگاشتن عوامل داخلی این بحران نیست. به عنوان نمونه علیرضاشهیدی، رئیس سازمان زمین شناسی ایران،گفته است70درصد ریزگردهای کشور منشآداخلی دارند.به گفته منتقدان،احداث بی¬رویه سد و ندادن حق ابه تالاب¬ها توسط وزارت نیرو و خشک کردن متعاقب آن¬ها در کنار مصرف 89درصدی آب کشور دربخش کشاورزی وبا الگوی کشت ناصحیح که توسط وزارت کشاورزی ترویج می¬شود و کنترل نکردن چراگاه‌های دامی در سایه بی توجهی دولت گذشته کانون¬های گرد غبار جدیدی در کشور به¬وجود آورده است. از همین رو رئیس جمهور علاوه بر ماموریت دادن به وزارت امور خارجه، سازمان محیط زیست کشور را هم برای پیگیری و حل مساله خطاب قرار داده است.
کارشناسان معتقدند خشک¬سالی،بیابان‌زایی،کاهش میزان بارندگی،ازمیان رفتن بوشش سبزنواحی شهری وحاشیه¬شهری به این مشکلات دامن زده است.کنترل منابع آبی کشور از طریق نظارت برکاشت محصولات کشاورزی، چراگاه¬های دامی و احیاء وتوسعه جنگل¬ها و… راه¬هایی هستند که دستگاه های مربوطه باید در راستای انجام این امور مصمم باشد.
