موضوع کمبود تعداد دندانپزشک در ایران طی سال‌های گذشته بارها مطرح شده است. نمایندگان جامعه دندانپزشکی عموما ادعا می‌کنند، تعداد دندانپزشکان در ایران با نیاز مردم تناسب دارد. از سوی دیگر برخی منتقدان، دندانپزشکان را به تلاش برای محدود کردن تعداد متخصصین این حوزه محکوم کرده و خواستار افزایش ظرفیت رشته دندانپزشکی هستند. بسیاری از این جدال‌های رسانه‌ای اما بدون بررسی ادعاهای طرفین یا نتیجه‌گیری سودمندی پایان می‌رسد.
با مقایسه تعداد و توزیع سرانه دندانپزشکان در ایران با سه کشور بریتانیا، کامرون و سریلانکا می‌توان تصویری روشن‌تر از وضعیت دسترسی به دندانپزشک در کشور ارائه کرد. بررسی آمار موجود نشان می‌دهد، در حالی که سرانه دندانپزشک در برخی نقاط کشور مانند تهران و دیگر مراکز استان با کشور ثروتمند بریتانیا قابل مقایسه خواهد بود، سرانه دندانپزشک ایران از کشورهای محروم سریلانکا و کامرون نیز کمتر است.
*تعداد دندانپزشک در ایران، بریتانیا و سریلانکا
بر اساس آمار سازمان جهانی بهداشت، در بریتانیا به ازای هر صدهزار نفر ۵۲ دندانپزشک وجود دارد. بر اساس همین آمار در سال ۱۳۹۷، به ازای هر صدهزار نفر، نزدیک به ۴۴ دندانپزشک در ایران وجود داشت. این در حالی است که در سریلانکا ۱۰ و در کامرون تنها یک دندانپزشک وجود به ازای هر صدهزار نفر وجود دارد.
*سهم ایرانی‌ها از داندانپزشکی در کشور
از هر سه دندانپزشک ایرانی، دو نفر آن‌ها در مراکز استان فعالیت می‌کنند. به عبارت دیگر، سهم باقی شهروندان کشور که در مراکز استان‌ها زندگی نمی‌کنند، تنها یک نفر از سه دندانپزشکان تربیت شده خواهد بود. آیا این مساله نگران‌کننده است؟ به احتمال زیاد بله. تمرکز بالای دندانپزشکان در مراکز استان‌ها به تنهایی نمی‌تواند نشانه شکاف در در دسترسی به دندانپزشک باشد. چرا که می‌دانیم بخش بزرگی از شهروندان ایران در شهرهای بزرگ مرکز استان زندگی می‌کنند و طبعا این جمعیت بزرگ به تعداد متناسبی دندانپزشک نیاز دارد. آمار دندانپزشکان در سال ۱۳۹۱، ۲۸ دندانپزشک به ازای هر صدهزار نفر بود.
*دسترسی به دندانپزشکی در شهرهای ایران
در شهرستان‌های گروه اول که شهرهای تهران، مشهد، شیراز و اصفهان در آن قرار دارند، به ازای هر صدهزار نفر بیش از ۲۰ دندانپزشک فعالیت می‌کند. یک سوم جمعیت کشور در این گروه زندگی می‌کنند. سرانه دندانپزشک برای ۴۰ درصد مردم کشور که در گروه سه تا هفت قرار دارند، از این تعداد بسیار کمتر است. سرانه دندانپزشک برای این گروه جمعیتی که در جدول زیر با رنگهای زرد و قرمز مشخص شده‌اند، کمتر از ۱۰ دندانپزشک به ازای صدهزار نفر است. این وضعیت طبعا هیچ شباهتی به کشور بریتانیا با ۵۲ دندانپزشک به ازای هر صدهزار نفر ندارد. در واقع وضعیت دسترسی به دندانپزشک برای بیش از ۴۰ درصد جمعیت کشور از سریلانکا با ۱۰ دندانپزشک برای صدهزار نفر نگران‌کننده‌تر خواهد بود.
استان‌های قزوین، همدان، یزد، مازندران و ایلام به ترتیب بیشترین میانگین تعداد دندانپزشک و استان‌های البرز، لرستان، قم، خوزستان و خراسان رضوی؛ کمترین میانگین تعداد دندانپزشک را در دوره موردنظر پژوهش(۱۳۹۱ تا ۱۳۹۶) داشته‌اند. در سال ۱۳۹۱ ضریب جینی توزیع دندانپزشکان ۰.۴۱ درصد بوده و با کاهش جزئی در سال ۱۳۹۶ به ۰.۴۰ رسیده است. همچنین ضریب جینی پرداختی هزینه‌های دندانپزشکی خانوار در سال ۱۳۹۱ در مناطق روستایی ۰.۶۸ و در مناطق شهری ۰.۶۶ و در پایان دوره مطالعاتی در سال ۱۳۹۶ در مناطق روستایی و شهری به‌ترتیب به ۰.۷ و ۰.۶۵ رسید.
باید توجه داشت در این مطالعه به دلیل عدم دسترسی به تعداد کل نیروهای انسانی شاغل در بخش سلامت (دولتی و خصوصی)، تنها تعداد دندانپزشکان بخش دولتی مورد بررسی قرار گرفته و این موضوع احتمالا باعث می‌شود، سرانه دندانپزشک در استان‌های محروم نسبت به استان‌های توسعه‌یافته‌تر کمتر شده و میزان نابرابری نیز کمتر از مقدار واقعی جامعه برآورد شود، زیرا بخش خصوصی به علت کسب درآمد بیشتر تمایل بیشتری به فعالیت در استان‌های پیشرفته‌تر دارند.
*سلامت دندان ایرانی‌ها
کمبود دندانپزشک و گران بودن هزینه‌های درمان، در سال‌های اخیر راهی به جز کشیدن دندان برای اقشار متوسط به پائین، باقی نگذاشته است. به گواه آمار‌ها هر شهروند ایرانی حداقل ۶ دندان پوسیده دارد. ۸۷ درصد کودکان زیر ۶ سال هم متوسط پنج دندان پوسیده دارند. همچنین افراد در سنین ۳۰ تا ۴۰ سالگی که برجسته‌ترین زمان برای فعالیت‌های اجتماعی است، بین ۱۲ تا ۱۳ دندانشان را در اثر پوسیدگی از دست داده‌اند. همچنین بیش از ۵۵ درصد افراد بالای ۶۵ سال کشور هم دندانی در دهان ندارند. در ایران هر کودک ۱۲ ساله ایرانی به طور متوسط ۲ دندان پوسیده دارد و روند پوسیدگی در سنین، مشکلات جدی‌تری را به وجود می‌آورد.
نظر به اینکه اکثر دندانپزشکان در قالب بخش خصوصی فعالیت دارند، تعداد کم دندانپزشک در کشور منجر به کاهش رقابت بین آن‌ها می‌شود. این کاهش رقابت پیامد‌هایی نظیر کاهش کیفیت خدمات و افزایش قیمت‌ها را در پیش دارد که موجب کاهش تمایل مردم به استفاده از این خدمات می‌شود. از آنجایی‌که بیش از ۹۰ درصد مردم هزینه‌های مربوط به بخش دندانپزشکی را به‌طور مستقیم و از جیب پرداخت می‌کنند، افزایش قیمت‌ها که محصول اندک بودن رقابت است، تأثیر گسترده‌ای بر اقشار مختلف مردم به‌خصوص قشر آسیب‌پذیر دارد. این موضوع بر میزان و شدت پوسیدگی دندان‌ها نیز اثرگذار خواهد بود. به گفته حسین حصاری معاون پژوهشی مرکز تحقیقات پیشگیری پوسیدگی دندان دانشگاه علوم پزشکی تهران، هر فرد بزرگ‌سال باید ۲۸ دندان سالم داشته باشد اما هر ایرانی ۴۰ ساله به‌طور متوسط، حدود ۲۱ یا ۲۲ دندان دارد.
با توجه به اینکه بیشترین میزان آسیب‌های دندانی در سنین ۴۰ سال به بالا رخ می‌دهد و روند جمعیتی ایران نیز به سمت پیر شدن حرکت می‌کند، تقاضا برای درمان این حوزه در آینده بیش از پیش افزایش خواهد یافت. تعداد کم دندانپزشک در ایران تنها منجر به بحرانی‌تر شدن درمان در این حوزه خواهد شد.
*راه‌های افزایش سلامت دندان و رفع کمبود دندانپزشک
سال ۲۰۲۱ در هفتاد و چهارمین مجمع جهانی بهداشت قطعنامه‌ای تصویب شد که در آن بر رویکرد پیشگیرانه با توجه ویژه به ارتقای سلامت دهان و دندان در خانواده، مدارس و محیط‌های کار تاکید شده بود. این قطعنامه شامل مراقب‌‌های به موقع، جامع و فراگیر در سیستم مراقبت‌های بهداشتی اولیه بود. بهداشت دهان و دندان باید در دستور کار بیماری‌های غیر‌واگیر قرار گرفته و اقدامات لازم برای مراقبت از سلامت دهان در برنامه‌های پوشش سلامت همگانی گنجانده شود. راهکارهایی مانند ترویج یک رژیم غذایی متعادل، کم قند، سرشار از میوه و سبزیجات، ترجیح دادن آب به عنوان نوشیدنی اصلی، توقف استفاده از انواع تنباکو، کاهش مصرف الکل و بسیاری موارد دیگر به صراحت در قطعنامه مجمع جهانی بهداشت ذکر شده است.
خدمات بیمه‌ای نیز یکی از راه‌های حفظ سلامت دهان و دندان ارزیابی می‌شود. با این حال اغلب بیمه‌های دنیا خدمات زیبایی مانند ایمپلنت را شامل نمی‌شوند. در ایران نیز بیمه تامین‌اجتماعی، سلامت و نیروهای مسلح خدمات پایه‌ای را پوشش می‌دهند. به عنوان مثال تامین‌اجتماعی خدمات ویزیت و رادیوگرافی، کشیدن بعضی از دندان‌ها، جراحی، جرمگیری و ترمیم دندان را با نوبت‌دهی‌های طولانی، در مراکز خاص انجام می‌دهد. به‌نظر می‌رسد، بازنگری در امور بیمه‌ای مرتبط با سلامت دهان و دندان ضروری‌است.
حدود ۸۰ درصد دندانپزشکان در بخش خصوصی مشغول به فعالیت هستند، افزایش مراکز دولتی می‌تواند به انحصار پایان دهد. با نظارتی که بر خدمات و تعرفه‌ها صورت می‌گیرد، ضمن ارائه خدمات با کیفیت و مناسب، از شلوغی مراکز نیز کاسته خواهد شد.
راه حل مشکل دسترسی به خدمات درمانی در نقاط غیرمرکزی ایران، تداوم تربیت دندانپزشکان برای فعالیت در بخش خصوصی نیست. تربیت بهداشت‌کاران دهان برای درمانگری در شبکه بهداشت می‌تواند بخشی از مسیر رفع این مشکل اساسی در نظام درمانی ایران باشد.
*اما و اگرهای افزایش ظرفیت دندانپزشکان
موضوع کمبود دندانپزشک پس از کش و قو‌س‌های فراوان به شورای عالی انقلاب فرهنگی رفت و سرانجام پس از بررسی‌های کارشناسی و برگزاری جلساتی با حضور مسوولان وزارت بهداشت سرانجام روز گذشته منصور کبگانیان دبیر ستاد علم و فناوری شورای عالی انقلاب فرهنگی از مصوبه یکصد و شصت و سومین جلسه شورای راهبری اجرای نقشه جامع علمی کشور در خصوص افزایش ۱۰ تا ۳۰ درصدی ظرفیت پذیرش دانشجو در رشته دندانپزشکی طی سه سال آتی خبر داد و گفت: در کنکور سال جاری ما ۱۰ درصد افزایش ظرفیت در رشته دندانپزشکی خواهیم داشت که این آمار در سال آینده ۲۰ و در سال ۱۴۰۳ به ۳۰ درصد افزایش پیدا خواهد کرد.
اما امروز معاون آموزشی وزارت بهداشت با تاکید بر اینکه براساس قانون، مصوبه ستاد راهبردی نقشه باید در صحن اصلی شورای انقلاب فرهنگی با حضور ریاست شورا تصویب شود، گفته است: پذیرش دانشجو بدون در نظر گرفتن الزامات آموزشی، پژوهشی، فرهنگی و رفاهی باعث افت کیفیت پزشکی و صدمه به سلامت مردم خواهد شد.
معاون آموزشی وزارت بهداشت تاکید کرد: پذیرش دانشجو بدون در نظر گرفتن الزامات آموزشی، پژوهشی و فرهنگی و رفاهی باعث افت کیفیت پزشکی و صدمه به سلامت مردم خواهد شد.
حال باید دید سرانجام طرح افزایش ظرفیت دندانپزشکی با وجود مخالفت برخی از مسوولان وزارت بهداشت به کجا رسید.
