چندی پیش، در گروهی بله‌ای یکی «مربع»ی گذاشت و نوشت: شعری از شاعر بی‌هم‌تای زبان فارسی سعدی شیرازی ...؛ ولی آشکارا، این مربع از سعدی نیست و اگرچه بسیاری آن را از «اهلی شیرازی» پنداشته‌اند؛ اما در آثارش یافت نشد و ازقضا، مربع‌های فضای مجازی یا همین نمونه است یا نمونه‌ای دیگر که بـ«منوچهری» منسوب است و در آثارش نیست (کسی این دو را بآثارشان ارجاع نداده است!) یا نمونه‌هایی معاصر از گم‌نامان و هر چه بگردید، از شاعری برجسته و نام‌آشنا مربعی نمی‌یابید! در گروه بحثی در ارزش مربع‌سرایی درگرفت و برخی در بی‌ارزشی آن و بسیاری دیگر از آرایه‌های بدیعی از استاد شفیعی کدکنی گواه آوردند.
کنجکاو شدم که آیا «مربع‌سرایی» که دوبیت/چهارمصرعی‌ست که می‌توان آن را (بطور یک‌سان) هم عمودی (پهنا؟) و هم افقی (درازنا؟) خواند، در متن‌های بلاغی گذشتگان یاد شده یا نه! بررسیدم و نشان آن را در «ترجمان البلاغه»ی رادویانی (س. 5) و «حدایق السحر فی دقایق الشعر» رشیدالدین وطواط (س. 6) یافتم و البته، در بسیاری از متن‌های بلاغی کهن و نو نامی از آن ندیدم و گفتنی‌ست مربع منسوب بمنوچهری در آن دو آمده بود.
استاد شفیعی کدکنی در مقاله‌ای با نام «مقدمه‌ای کوتاه بر مباحث طویل بلاغت» (۱۳۵۳)، آرایه‌های بدیعی را بدو گونه‌ی ۱. مفید و ۲. نامفید می‌بخشند و دومی را «زشت‌اند و یا از مقوله ایام بی‌کاری»، «تکلفها و کوششهای بی‌سود بیهوده»، «حاصل بی‌کاری و و تهی بودن ذهن مردمان دنیای قدیم»، «صنعت مرده و بی‌فایده» و «حاصل بی‌کاری و تفنن‌های قدما» می‌دانند و البته، از «مربع» نامی نمی‌برند؛ ولی پس از نام بردن از مشهورها، «سه‌نقطه» می‌گذارند که بی‌گمان، مربع‌سرایی را نیز دربر دارد!
سخن را نمی‌درازم؛ اما آشکارا، استاد شفیعی از دید ادبی و زیبا/زیبایی‌شناختی بلاغی درباره‌ی این دست آرایه‌ها چنان حکم می‌کنند و آنان را ناسودمند و زشت می‌شمارند؛ اما اگر با نگاه «جامعه‌شناختی»، «مردم‌شناختی» و «روان‌شناختی» بدین صنعت‌ها بنگریم، آنان را دست‌کم در زمان خود، بسیار سودمند می‌یابیم؛ زیرا «سرگرمی» (تفریح) که فی‌الجمله، برای زندگی ضروری‌ست و «فراغت» انسان را پر می‌کند (بگذریم که برخی «اوقات فراغت» یا کشفش را متجدد می‌پندارند!)، بوده‌اند؛ چنان‌که از واژه‌ی «تفنن» (بازی و سرگرمی) نیز روشن است و ای‌بسا بتوان برخی از این آرایه‌ها را امروزه نیز برای سرگرمی و بازی بکار برد و حتا در «تربیت» کودکان بکار گرفت!
