کوتاه و آغازین درباره‌ی برابرنهادهای think tank در فارسی و تازی!
در «خانا» (خانه‌ی اندیشه‌ورزان) چندی‌ست که در «هویت» اندیشکده گفتگو می‌شود. هویت یک پدیدار با نام آن گره خورده و در آن نموده می‌شود که عارفان گفته‌اند: «اسم الشیء ما یعرف به/ما به یعرف»! برابر think tank در فارسی گرته‌بردارانه، واژه‌هایی چون «کانون اندیشه/تفکر»، «اتاق فکر»، «هیأت اندیشه‌ورز»، «اندیشگاه»، «اندیشکده» و ... بکار رفته است؛ اما هنوز فرهنگستان زبان و ادب فارسی واژه‌ای را برابرش ننهاده (نیافته یا نگزیده) که تأمل‌برانگیز است. واژه‌های مصوب فرهنگستان در دسته‌های عمومی و حوزه/رشته‌های گوناگون دانشی تنظیم شده و think tank نه در حوزه‌ی عمومی و نه در دانش‌های «مدیریت» و «آینده‌پژوهی» که انتظار می‌رفت بیاید، نیامده و آشکارا، فرهنگستان دسته‌ی مستقل سیاست/خط‌مشی‌گذاری ندارد! آیا فرهنگستان think tank را از واژگان (واژه‌های تخصصی!) این دانش‌ها نمی‌شمرد یا آن را نیازمند واژه‌یابی/گزینی نمی‌پندارد یا هنوز واژه‌ای درخور برای برابرنهی با آن نیافته است!؟ چون بفرهنگ‌های فارسی نظام، دهخدا، معین، عمید و سخن بنگریم، درآیند هیچ‌یک از برابرنهادهای نام‌رفته را نمی‌یابیم که البته، طبیعی‌ست؛ زیرا سدافسوس آن‌ها کهنه‌اند و روزآمد نمی‌شوند و در زمان نگارش و چاپ سخن انوری که متأخرترین است (1381)، این واژه‌ها هنوز رواج نداشته که مدخل شوند؛ اما فرهنگ‌های معاصر انگلیسی-فارسی درآیند think tank را آورده‌اند؛ ولی جز فرهنگ گسترده‌ی پیش‌روی (دوجلدی کاملا جدید دانش‌جوی) آریان‌پور (2000/1379-1380) که واژه‌ی «اندیشگاه» را در کنار واژه‌ای دیگر برابرش نهاده، باقی فرهنگ‌ها هیچ‌یک از برابرنهادهای نام‌برده را که رایج‌اند، بکار نبرده‌اند که تأمل‌برانگیز است.
فرهنگ گسترده‌ی پیش‌روی آریان‌پور برابر think tank (or factory) «(امریکا - خودمانی) سازمان پژوهشی (به ویژه به کمک کامپیوتر و غیره)، اندیشگاه» را نهاده و آن را در آمریکا رایج دانسته و البته، نارسمی (informal) پنداشته که تأمل‌برانگیزست و شاید از این‌روست که فرهنگستان دست بواژه‌یابی/گزینی برایش نزده است. او آمیزه‌ی think factory (کارگاه/کارخانه‌ی (تولید) اندیشه) را برابر آن شناسانده است (این عبارت «تولید علم» را که امروزه در فارسی بسیار رایج است و در میراث کهن ما مانند آثار سید مرتضا و ابن زهره همانندش یافت می‌شود، بیاد می‌آورد!). فرهنگ هزاره‌ی حق‌شناس (1381) «هستة مشاوران، گروه متفکران» را برابرش نهاده و فرهنگ پویای باطنی (1386 و 1393) آن را بفارسی «1. مجمع محققان، گروه مشاوران 2. مؤسسة تحقیقات» برگردانده؛ با آن‌که با جستجو در درگاه نورمگز (noormags.ir) آشکارست که از 1375 واژه‌ی اندیشگاه و از 1382 واژه‌ی اندیشکده بمقالات راه یافته و البته، پیش از آن واژه‌ی اندیشکده بکار می‌رفته و نام برخی نهادها نیز بوده است. این‌همه نشان آن است که برابرنهادهای نام‌ور think tank در فارسی هنوز جانیفتاده (و شاید رسمیت نیافته!) که بفرهنگ‌ها راه نیافته و شاید زبان‌شناسان آن‌ها را نپسندیده‌اند که تأمل‌پذیر است؛ ولی در قیاس با ساخت «دانشگاه/دانش‌کده» و «پژوهشگاه/پژوهش‌کده» (در فرهنگ سخن انوری مدخل دارند!) و با ملاحظه‌ی کارکرد think tank در نسبت آن‌ها (و کوشش در جداسازی این سه و البته، با توجه بدان‌که بسیاری اندیشکده را واسط/رابط «نهاد دانش» (دانشگاه و پژوهشگاه) و «حکم‌رانی» می‌پندارند!)، بکار بردن نام‌های «اندیشگاه/اندیشکده» خوش‌ذوقانه و فی‌الجمله، موجه است (البته، پیش‌تر با ملاحظاتی «اندیش‌گردون» پیش‌نهاد شد!). جای دقت است که گاه عبارت‌هایی مانند «مؤسسه/پژوهشکده‌ی سیاست‌پژوهی (و حتا راهبردی/strategic)» برای think tank بکار رفته که بنحوی مأموریت آن را می‌نمایاند.
وضع برگردان واژه‌ی think tank در زبان تازی با فارسی همانندی‌هایی دارد؛ ولی گویا آشفته‌ترست. (تا آن‌جا که بررسی شد،) در فرهنگ‌های معاصر عربی نیز برابرنهادهای بکاررفته در تازی‌اش مدخل ندارند. واژه‌های زیر در عربی برابر think tank بکار رفته که بسامدهایی گوناگون دارند (دقت شود که بیش‌تر آن‌ها نیز گرته‌برداری‌ست!):
مؤسسة فکریة/بحثیة برخی دومی را بیش‌تر پسندیده‌اند.
مرکز الفکر/الأفکار/التفکیر
مراکز البحث/الفکر لصنع السیاسة این برابرنهاد کارکردگرایانه و تمییزدهنده‌ی آن با دیگر نهادهای اندیشه‌ای است.
مؤسسة صنع السیاسة
مرکز الأبحاث
خلیة تفکیر/التفکیر (خلایا التفکیر) این برابرنهاد که گویا پرکاربرد است، در ویکیپدیای عربی نیز آمده است.
دبابة تفکیر/التفکیر در این برابرنهاد نماد مشهور «تانک با برجک مغز انسان» ملاحظه شده است.
دبابة مفکرة
مصنع الفکر
مجمع/فریق/هیئة/مرکز فکر وبحث
خزان التفکیر
غرف الفکر/التفکیر این برابرنهاد در دامنه‌ی .ir و در متن‌های ترجمه‌شده از فارسی دیده می‌شود.
بیت الخبرة این برابرنهاد نیز در ویکیپدیا آمده است.
لجنة الخبراء
حوض/معمل أفکار
مراکز دعم واتخاذ قرار
بررسی این برابرنهادها در تازی مجالی دیگر می‌خواهد.
