در ابندا به بررسی مفهوم ضرایب فهرست بها و انواع آن خواهیم پرداخت و سپس هر یک از این ضرایب را بررسی خواهیم کرد.
طبق ضوابط و دستورالعمل های مربوط به برآورد ضرایب فهرست بها اعدادی هستند، که به منظور جبران هزینه های ویژه بر پروژه اعمال می شوند.
بنابراین ضرایب موجود در پیمان ها در حقیقت مکمل بهای واحد مندرج در هر یک از آیتم های موجود در فهرست بها و مقادیر منضم به پیمان می باشد
بعد از این که قیمت خالص هر پیمان، برآورد شد، بر آن یک سری ضرایب (که به پیمان مربوطه بستگی دارد)، اعمال می شود که تعدادی از آنها جنبه ی کلی داشته و بقیه ی آنها به پیمانکار پیشنهاد دهنده قیمت وابسته است ؛ به این ضرایب ، ضرایب فهرست بها گفته می شود.
اولین ضریب از ضرایب فهرست بها ، ضریب بالاسری می باشد؛ در ابتدا مفهوم هزینه های بالاسری را مورد بررسی قرار می دهیم.
هزینه های بالاسری، هزینه هایی هستند که به دلیل اشتراک ، قابلیت اختصاص به آیتم و یا ردیف مشخصی را در فهرست بها و مقادیر منضم به پیمان ندارند.
بنابراین ضریب بالاسری به جهت جبران هزینه هایی از پیمانکار است که در ردیف ها و آیتم های فهرست بها لحاظ نشده‌اند؛ در واقع پیمانکار این هزینه‌ها را پرداخت می کند و هزینه کرد خود را در غالب ضریب بالاسری از کارفرما دریافت می کند.
در واقع هزینه های بالاسری جزو مخارج پروژه است که در برگیرنده مخارج جاری و سود پیمانکار می باشد و به صورت درصدی از مخارج کار محاسبه می‌شوند.
همانطور که اشاره شد هزینه بالاسری , بین اقلام کار ، مشترک و عمومی بوده و نمی توان آن را مستقیماً به هر یک از اقلام کارها نسبت بخشید.
به صورت کلی مخارج بالاسری به دو گروه هزینه های بالاسری عمومی و هزینه های بالاسری کار تقسیم می شوند.
قبل از بیان مفهوم ضریب پیمان ، تعاریف پایه ، موجود در ماده 14 شرایط عمومی پیمان آشنا می شویم :
الف) برآورد هزینه اجرای کار :
مطابق طبق بند “الف” ماده 14 شرایط عمومی پیمان، برآورد هزینه اجرای کار، مبلغی است که به عنوان هزینه اجرای موضوع پیمان به وسیله کارفرما محاسبه و اعلام می شود.
ب) مبلغ اولیه پیمان :
مطابق بند ب ماده (14) شرایط عمومی پیمان، مبلغ اولیه پیمان، هنگام مبادله پیمان همان مبلغ درج شده در ماده 3 موافقتنامه می باشد.
با استناد به بند د ماده 4 شرایط عمومی پیمان، ضریب پیمان حاصل تقسیم مبلغ اولیه پیمان به مبلغ برآورد هزینه اجرای کار می باشد.
این ضریب در بخشنامه شماره 100/76574 مورخ 1387/08/19 (دستورالعمل نحوه ارائه پیشنهاد قیمت از سوی پیمانکاران به تفکیک فصل های فهرست بها) به عنوان ضریب پیشنهادی کل نامگذاری گردیده است.
لازم به ذکر است که اگر عدد بدست آمده برای ضریب پیشنهادی کل، کم تر از یک باشد، یعنی پیمانکار نسبت به برآورد اولیه پیمان، مینوس (MINUS) داده است ، در صورتی که پیمانکار نسبت به برآورد اولیه پیمان قیمت بیش تری دهد، پلوس (PLUS) داده است و اگر ضریب پیشنهادی پیمانکار برابر با یک باشد، قیمت پیشنهادی پیمانکار مشابه مبلغ برآورد پروژه توسط مهندس مشاور می باشد و گفته می شود پیمانکار نت (NET) داده است.
ضریب پیشنهادی جزء یا ضریب فصل یکی دیگر از ضرایب فهرست بها است که از تقسیم مبلغ پیشنهادی پیمانکار برای هر فصل ( با توجه به کلیه شرایط ) به مبلغ برآورد شده توسط دستگاه اجرایی برای همان فصل ، محاسبه می شود .
در صورت استفاده از فهرست های واحد پایه، مبالغ متناظر با اقلام پایه و غیر پایه هر فصل بایستی به صورت مستقل و در جداول مربوط به دستورالعمل نحوه ارائه پیشنهاد قیمت از طرف پیمانکاران و به تفکیک فصول فهرست بها ، مندرج گردند.
می‌توان از جداول تولیدی ، ضرایب ذیل را استخراج کرد و از آن ها در صورت وضعیت های موقت و قطعی استفاده کرد.
1. ضریب فصل برای اقلام پایه
2. ضریب فصل برای اقلام غیر پایه (ستاره دار)
3. ضریب فصل برای مجموع اقلام پایه و غیر پایه
ضرایب پیشنهادی جزء در موارد ذیل ملاک محاسبه است :
قیمت های مندرج در فهرست بها برمبنای قیمت مصالح، خدمات و کالاها در مناطق شهری و با قابلیت دسترسی ارزان و آسان می باشد.
بدیهی است بهای تمام شده کالاها و خدمات در مناطق دورافتاده و روستاها بالاتر از مناطق شهری می باشد بنابراین ضریب ای بزرگتر از یک به نام ضریب منطقه ای ایجاد شده است که عملکرد آن جبران این هزینه اضافی در مناطق دور افتاده و روستاها می باشد.
سازمان برنامه و بودجه در بخشنامه‌ای به نام، “ضریب های منطقه ای امور پیمانکاری” مناطق جغرافیای ایران را به بخش های گوناگونی تقسیم بندی نموده است و برای هر بخش نیز یک ضریب بزرگتر از یک اختصاص داده است که با ضرب کردن این ضریب در قیمت های مندرج در فهرست بها به رقم مطلوب خواهیم رسید.
این ضریب در فهارس بهای تا قبل از سال 1388 موجود بود ولی پس از آن بنا به دلایلی از مجموعه ضرایب فهرست بها حذف گردید.
قیمت های مندرج در فهرست بها برای انجام کارها تا ارتفاع 3.5 در هر طبقه میباشند و در صورتیکه نیاز به انجام کار در ارتفاع بیش از این باشد بایستی بابت سختی انجام کار و هزینه های اضافی تحویل شده از ضریب ارتفاع استفاده کرد.
همچنین لازم به ذکر است که ضریب ارتفاع به تمام اقلام کار که در آن طبقه انجام شده‌اند به جز مصالح پای کار تعلق میگیرد.
