مولتی ویتامین ها رایج‌ترین مکمل های غذایی هستند که در سراسر جهان از آنها استفاده می‌کنند. محبوبیت آنها به‌ویژه در دهه‌های گذشته به‌شدت افزایش یافته است. برخی افراد بر این باورند که مولتی ویتامین ها سلامتی بدن را تضمین می‌کنند، کمبود مواد مغذی را جبران می‌کنند و حتی خطر بیماری های قلبی را کاهش می‌دهند. اما آیا واقعا این‌طور است؟ در این مطلب شواهد علمی درباره مولتی ویتامین ها را بررسی خواهیم کرد.
مولتی ویتامین چیست؟
ویتامین‌ها یکی از ضروری‌ترین ترکیبات موردنیاز بدن ما هستند و به تندرستی ما کمک می‌کنند. حداقل ۱۳ ویتامین و ۱۶ ماده معدنی برای سلامتی ما ضروری‌اند.
بدن معمولا بسیاری از ویتامین‌ها را از طریق غذاها به دست می‌آورد. بااین‌حال، گاهی به‌دلیل رژیم غذایی نامناسب، برخی بیماری ها و نیز در دوران بارداری ممکن است بدن ما با کمبود ویتامین روبه‌رو شود.
مولتی ویتامین ها مکمل‌هایی حاوی ویتامین ها و مواد معدنی مختلف هستند و گاهی ترکیبات دیگری هم در آنها به کار می‌رود.
ازآنجاکه هیچ استانداردی درباره محتویات مولتی ویتامین وجود ندارد، مواد مغذی داخل آنها بسته به نوع برند و محصول متفاوت است. مولتی ویتامین ها را ماینرال هم می‌نامند.
مولتی ویتامین ها به‌شکل قرص، کپسول، آدامس‌های جویدنی، پودر و مایع موجود هستند. اما در هر صورت خوراکی هستند.
مولتی ویتامین را معمولا یک یا دو بار در روز می‌خورند. بااین‌حال، بهتر است آن را طبق توصیه پزشک یا دستورالعمل درج‌شده روی خود محصول مصرف کنیم.
مولتی ویتامین را می‌توان از داروخانه، فروشگاه‌ها، سوپرمارکت‌ها و نیز به‌شکل آنلاین خریداری کرد.
ترکیبات موجود در مولتی ویتامین کدام‌اند؟
هر مولتی ویتامین ممکن است حاوی ویتامین‌ها یا ترکیبات متفاوتی باشد.
بسیاری از ترکیبات به واکنش‌های آنزیمی در بدن یا کارکرد آنها به‌عنوان مولکول‌های سیگنالینگ یا عناصر ساختاری کمک می‌کنند. به‌علاوه، بدن ما برای تکثیر، نگهداری، رشد و تنظیم همه فرایندهای موجود در بدن به این مواد مغذی نیاز دارد.
مولتی ویتامین ها بسیاری از این ویتامین‌ها و مواد معدنی را در شکل‌ها و مقادیر مختلف به ما ارائه می‌کنند و ممکن است شامل ترکیباتی مانند گیاهان، اسیدهای آمینه و اسیدهای چرب هم باشند.
ازآنجاکه سازمان غذا و دارو بر مکمل‌های غذایی نظارت مستقیم ندارد، ممکن است مقادیر برخی از مواد مغذی در مولتی ویتامین ها نسبت به آنچه روی برچسب نوشته شده است بیشتر یا کمتر باشد.
در برخی موارد، ممکن است این محصولات همه آن ترکیباتی را که روی برچسب‌شان نوشته شده است ارائه نکنند. بارها در صنعت مکمل‌های غذایی، شاهد کلاهبرداری و تقلب بوده‌ایم. بنابراین، بسیار مهم است که مولتی ویتامین را از تولیدکنندگان معتبر خریداری کنید.
به یاد داشته باشید که مواد مغذی موجود در مولتی ویتامین ممکن است از غذاهای واقعی استخراج شده باشند یا اینکه آنها را به‌شکل مصنوعی در آزمایشگاه تولید کرده باشند.
آیا مولتی ویتامین با بیماری قلبی ارتباط دارد؟
بیماری قلبی شایع‌ترین عامل مرگ‌ومیر در سراسر جهان است.
بسیاری از افراد بر این باورند که مصرف مولتی ویتامین می‌تواند به پیشگیری از بیماری‌های قلبی کمک کند، اما شواهد قطعی در حمایت از این مطلب وجود ندارد.
برخی مطالعات نشان می‌دهند که مولتی ویتامین ها می‌توانند خطر حمله قلبی و مرگ ناشی از آن را کاهش دهند، درحالی‌که برخی مطالعات تأثیر خاصی نیافته‌اند.
در مطالعاتی که بیش از یک دهه طول کشید، پزشکان اثرات مصرف روزانه مولتی ویتامین را در ۱۴هزار پزشک مرد میان‌سال بررسی کردند. آنها هیچ نشانه‌ای از کاهش حملات قلبی، سکته یا مرگ‌ومیر نیافتند.
در مطالعه‌ای که پزشکان به‌تازگی انجام داده‌اند، مشخص شده است که مصرف مولتی ویتامین به‌مدت حداقل سه سال در بین زنان (و نه مردان) بیماری قلبی را تا ۳۵% کاهش داده است.
آیا مولتی ویتامین می‌تواند خطر سرطان را کاهش دهد؟
شواهد موجود دربارهٔ ارتباط مصرف مولتی ویتامین و کاهش خطر ابتلا به سرطان هم کمی پیچیده است.
درحالی‌که برخی مطالعات نشان دادند مولتی ویتامین هیچ ارتباطی با کاهش خطر ابتلا به سرطان ندارد، نتایج برخی مطالعات دیگر حاکی از آن است که مصرف مولتی ویتامین حتی ممکن است با افزایش خطر ابتلا به سرطان در ارتباط باشد.
در یک مطالعه، دانشمندان ۵ آزمایش تصادفی و کنترل‌شده را که درمجموع درمورد ۴۷،۲۸۹ نفر انجام شده بود بررسی کردند. نتایج حاکی از آن بود که احتمال ابتلا به سرطان در مردانی که مولتی ویتامین مصرف می‌کردند تا ۳۱ درصد کاهش یافت، اما دربارهٔ زنان نتیجه‌ای به دست نیامد.
دو مطالعه مشاهداتی، که به‌صورت جداگانه روی زنان و مردان انجام شدند، نشان دادند که مصرف طولانی‌مدت مولتی ویتامین می‌تواند خطر ابتلا به سرطان روده را کاهش دهد.
پزشکان دریافتند که مصرف روزانه مولتی ویتامین، در درازمدت، خطر ابتلا به سرطان را در مردانی که سابقه این بیماری را ندارند کاهش می‌دهد. اما درمورد نقش مولتی ویتامین در کاهش خطر مرگ‌ومیر نتیجه‌ای حاصل نشد.
آیا مولتی ویتامین ها واقعا برای سلامتی مفیدند؟
سال‌هاست پزشکان درمورد تأثیر مولتی ویتامین ها بر عملکرد مغز و سلامت چشم مطالعه می‌کنند.
عملکرد مغز
چندین مطالعه نشان داده‌اند که مولتی ویتامین ها می‌توانند قدرت حافظه افراد سالمند را بهبود بخشند و علاوه بر آن در خلق‌وخوی افراد به‌خوبی تأثیرگذارند. باتوجه‌به تحقیقات انجام‌شده، کمبود مواد مغذی و خلق‌وخوی بد باهم ارتباط نزدیک دارند و مصرف مولتی ویتامین به بهترشدن روحیه افراد و کاهش علائم افسردگی می‌انجامد.
سایر مطالعات هیچ تغییری را که به‌دلیل مصرف مولتی ویتامین ایجاد شده باشد در خلق‌وخوی افراد نیافتند.
سلامت چشم
شایع‌ترین دلیل کوری در جهان دژنراسیون ماکولا یا تباهی لکه زرد است که با افزایش سن ارتباط دارد.
بر اساس مطالعه‌ای، مصرف ویتامین‌های آنتی‌اکسیدانی و مواد معدنی ممکن است سرعت پیشرفت این بیماری را کاهش دهند. بااین‌حال، هیچ شاهدی وجود ندارد که نشان دهد این دارو از این بیماری در مراحل اولیه جلوگیری می‌کند.
درعین‌حال، برخی شواهد حاکی از آن است که مولتی ویتامین ها ممکن است خطر آب مروارید را، که پس از تباهی لکه زرد شایع‌ترین بیماری چشمی است، کاهش دهند.
آیا ممکن است مولتی ویتامین ها مضر باشند؟
یکی از مهم‌ترین مواردی که در هنگام مصرف مولتی ویتامین باید در نظر گرفته شود دُز (میزان مصرف) آن است. مصرف برخی از ویتامین‌ها و مواد معدنی در دُزهای بالا مشکلی ایجاد نمی‌کند، اما مقادیر زیاد برخی دیگر ممکن است برای سلامتی بدن ما به‌شدت مضر باشند.
دُز مناسب مولتی ویتامین معمولا به نوع ویتامین‌های موجود در آن بستگی دارد. براین‌اساس، دو دسته ویتامین داریم:
ویتامین‌های محلول در آب
خود بدن مقادیر اضافی این ویتامین‌ها را از بدن خارج می‌کند. ویتامین B و ویتامین C محلول در آب هستند.
ویتامین‌های محلول در چربی
ازآنجاکه بدن ما راهی برای خارج‌کردن این ویتامین‌ها ندارد، مقادیر اضافی آنها به‌مرورزمان در بدن انباشته می‌شود.
ویتامین‌های محلول در چربی شامل ویتامین A، ویتامین D، ویتامین E و ویتامین K هستند. ویتامین‌های ای و کا نسبتا غیرسمی هستند، اما ویتامین آ و دی اگر بیش‌ازحد مصرف شوند، اثرات سمی روی بدن خواهند داشت.
زنان باردار بیشتر باید مراقب میزان مصرف ویتامین آ باشند، زیرا مقادیر اضافی آن ممکن است نقص‌های مادرزادی در کودک ایجاد کند.
مسمومیت با ویتامین دی معمولا نادر است و احتمالش کم است که به‌دلیل مصرف مولتی ویتامین ایجاد شود. اما مسمومیت با ویتامین آ شایع‌تر است.
مصرف مولتی ویتامین هم‌زمان با رژیم غذایی سرشار از مواد مغذی ممکن است سبب شود بسیاری از مواد مغذی را بیشتر از دُز توصیه‌شده در روز دریافت کنید.
افراد سیگاری نباید مولتی ویتامینی که مقادیر زیاد بتاکاروتن یا ویتامین آ دارد مصرف کنند. دلیلش این است که میزان بالای این ویتامین‌ها در بدن ممکن است خطر ابتلا به سرطان ریه را افزایش دهد.
مصرف مقادیر زیادی از مواد معدنی هم ممکن است خطرناک باشد. برای مثال، آهن بیش‌ازحد ممکن است برای افرادی که نیازی به آن ندارند مضر باشد.
مشکل دیگری که وجود دارد خریدن محصولات نامعتبر است. برخی شرکت‌های نامعتبر تولیدکننده مولتی ویتامین ممکن است محصولاتی را به بازار عرضه کنند که مواد مغذی موجود در آنها بیشتر از حد مجاز باشد.
عوارض جانبی مولتی ویتامین کدام‌اند؟
از عوارض معمول مولتی ویتامین می‌توان به یبوست، اسهال یا ناراحتی معده اشاره کرد. این عوارض معمولا موقت هستند و پس از مدتی که بدن به دارو عادت کرد رفع می‌شوند. درصورتی‌که هریک از این عوارض مدتی طولانی باقی ماند یا بدتر شد، حتما به پزشک مراجعه کنید. اگر هم خود پزشک آن را به شما تجویز کرده باشد، مسلما می‌داند که مزایای آن برای شما بیشتر از عوارض جانبی آن است. بیشتر افراد عوارض جانبی جدی‌ای احساس نمی‌کنند.
اقدامات احتیاطی
واکنش حساسیتی نسبت به این دارو معمولا نادر است. بااین‌حال، اگر هر نوع حساسیت ازجمله خارش، جوش، تورم (مخصوصا در ناحیه صورت، دهان و گلو)، سرگیجه شدید یا مشکل در تنفس پیدا کردید، بلافاصله به پزشک مراجعه کنید.
البته همه عوارض مولتی ویتامین به همین موارد خلاصه نمی‌شود. هر عارضه دیگری برای‌تان رخ داد (خواه به‌دلیل مصرف مولتی ویتامین باشد یا هر چیز دیگر) به پزشک مراجعه کنید.
اگر سابقه بیماری‌های خاص، بیماری های کبدی، مشکلات معده و بیماری های گوارشی نظیر کولیت یا اعتیاد به الکل داشته‌اید با پزشک‌تان مطرح کنید.
اگر مولتی ویتامینی که خریداری کردید حاوی فولیک اسید است، از پزشک‌تان بخواهید بررسی کند که آیا به ویتامین ب ۱۲ نیاز دارید یا خیر. کمبود این ویتامین با کم خونی شدید (آنمی) در ارتباط است. مصرف مولتی ویتامین حاوی فولیک اسید ممکن است بر نتیجه آزمایش‌هایی که افراد مبتلا به آنمی هرازگاهی باید انجام دهند تأثیر بگذارد. بنابراین، بر روند درمان این بیماری اثر سوء خواهد داشت. کمبود ویتامین ب ۱۲ ممکن است به بیماری های عصبی جدی ازجمله نوروپاتی محیطی منجر شود و درمان آن از اهمیت زیادی برخوردار است.
آیا همه باید مولتی ویتامین مصرف کنند؟
مولتی ویتامین ها برای هر کسی مناسب نیستند و برخی افراد اصلا به آن نیاز ندارند.
بیشتر افراد می‌توانند با مصرف مولتی ویتامین ها به مزایای زیر دست یابند:
سالمندان: توانایی جذب ویتامین ب ۱۲ با افزایش سن کاهش می‌یابد. افراد مسن ممکن است به کلسیم و ویتامین دی نیاز داشته باشند.
گیاه‌خواران: ازآنجاکه ویتامین ب ۱۲ فقط در غذاهای حیوانی یافت می‌شود، گیاه‌خواران ممکن است با کمبود کلسیم، روی (زینک)، کمبود آهن، ویتامین دی و اسیدهای چرب امگا ۳ مواجه شوند.
زنان باردار و شیرده: در دوران بارداری و شیردهی، برخی مواد مغذی برای خانم‌ها مناسب است و برخی دیگر هم برای خودشان و هم برای کودک‌شان ضرر دارد. به‌عنوان‌مثال، مقدار بیش‌ازحد مجاز ویتامین آ در زنان باردار ممکن است سبب نقص مادرزادی در کودک شود. مولتی ویتامین می‌تواند وارد شیر مادر شود. بنابراین، قبل از مصرف مولتی ویتامین در دوران بارداری یا شیردهی با پزشک مشورت کنید.
مولتی ویتامین می‌تواند برای افرادی مفید باشد که جراحی کاهش وزن انجام داده‌اند، رژیم غذایی کم کالری دارند، اشتهای کافی ندارند یا نمی‌توانند فقط از طریق غذاها مواد مغذی موردنیازشان را به دست آورند.
