شنوایی حس مهمی است که بخشی از ارتباطات ما را با جهان خارج امکان پذیر می‌سازد. کودک با دریافت های شنیداری، حرف زدن را یاد می‌گیرد. چنانچه طفلی از ابتدا نشنود قادر به تکلم هم نیست. حدود ۱۰% از جمعیت جهان دچار کمشنوایی هستند که ۱۳۰ میلیون در حد متوسط تا شدید می باشند. ۶۵ میلیون از این تعداد از بدو تولد به این مشکل دچارند.
کم شدن شنوایی میتواند یک یا دوطرفه ، خفیف تا کامل ، فرکانس های پائین یا بالا ، مادرزادی یا پس از تولد باشد. کاربردی ترین تقسیم بندی ، گروه بندی ان به دو نوع انتقالی و حسی- عصبی است. در نوع انتقالی اشکال در قسمت هدایتی گوش است که شامل گوش خارجی و میانیست. از این نمونه می‌توان از انسداد مادرزادی مجرای گوش، وجود جسم خارجی و یا جرم در مجرای گوش، پارگی پرده صماخ ، گسیختگی یا چسبندگی استخوانچه ها، و یا وجود مایع گوش میانی نام برد. در نوع حسی- عصبی اشکال در حلزون و یا بعد از آن است. این اختلالات شایعتر بوده و در کودکان زیر ۵ سال ممکن است کری شدید ایجاد نماید.
علل اختلالات شنوایی:
کم شدن شنوایی علل گوناگونی دارد که مهمترین آنها عبارتند از:
۱ – بیماری های ارثی : این دسته از بیماری ها، مهمترین علت کاهش شنوایی های عمیق و یا کری مطلق می‌باشند. اختلالات شنوایی در این بیماری ها ممکن است از بدو تولد خود را نشان داده و یا بعدها حتی بعد از ۲۰ سالگی بروز پیدا کند. این افراد معمولا سابقه فامیلی مثبت دارند؛ یعنی حداقل یک تن از بستگان درجه ۱ یا ۲ مبتلا به کاهش شنوایی می باشند. برخی از این افراد ممکن است ناهنجاری های دیگر همچون ناهنجاری های قلبی عروقی، کلیوی و یا تیروئیدی داشته باشند.
۲ – عفونت ها : برخی عفونت ها مانند سرخجه در زمان جنینی میتواند باعث اختلالات شدید در شنوایی گردد. گروه دیگری از عفونت‌ها در ابتدای تولد نیز می‌توانند آسیب‌های جدی به شنوایی برسانند؛ همچون بیماری آنفلونزا، سرخک و اوریون .
عفونت در گوش میانی یکی از شایع‌ترین بیماریهای عفونی در کودکان ۱ تا ۱۰ ساله است. تقریبا ۹۰% کودکان در این محدوده سنی حداقل یکبار دچار این عفونت می‌شوند این بیماری معمولا به دنبال سرما خوردگی شروع شده و درد گوش تب و بی‌اشتهایی از علایم مشخصه آن می‌باشد. خوشبختانه با درمان مناسب و به موقع بهبود یافته و هیچ عارضه ای بجا نمی‌ماند.
بیماری مهم دیگر در کودکان التهاب غیر عفونی گوش میانی می‌باشد که بدون علایمی همچون درد و تب بوده و تنها زمانی مشخص می‌شود که والدین یا مربیان متوجه کم شنوایی کودک می‌شوند. نام این بیماری (اتیب سروز) می‌باشد و یکی از مهمترین دلایل کمشنوایی اطفال است. در مراحل پیشرفته، درمان آن جراحی است. عفونت مزمن در گوش از دیگر بیماریهای رایج می‌باشد. در این حالت عفونت باعث پارگی پرده گوش شده و به دنبال آن عفونت‌های مکرر و یا دایمی ایجاد می‌شود. این بیماری باعث کاهش شنوایی، ترشحات چرکی بدبو از گوش و در برخی مواقع عوارض خطرناکی همچون فلج عصب صورت، مننژیت و یا آبسه مغزی و یا سرگیجه دارد. درمان آن فقط جراحی است. بیماری نسبتا شایع دیگر اتواسکلروز است در این بیماری شنوایی به دلیل چسبندگی استخوانچه‌ها در گوش میانی به تدریج کم می‌شود و معمولا در سنین نوجوانی و جوانی ظاهر می‌گردد. درمان این بیماری گذاشتن سمعک و یا جراحی است. بیماری نسبتاً شایعی بنام منیر(meniere’s dx) میتواند علایمی همچون سرگیجه، کاهش شنوایی، وِز وِز و پُری گوش به وجود آورد. این بیماری معمولا یک طرفه و پیشرونده است.
۳- ضربه: ضربه‌ها از دیگر عوامل آسیب به گوش می‌باشند. ضربه‌ای مثل سیلی، برخورد اجسام به سر و یا گوش، سوانح رانندگی، افتادن از ارتفاع و ضربه به سر ممکن است باعث آسیب‌های خفیف تا بسیار شدید به سیستم شنوایی و تعادل شوند. دراین صدمات احتمال آسیب پرده گوش، استخوانچه و یا حتی حلزون شنوایی وجود دارد.
۴- سرو صدا: از علل دیگر کم شدن قدرت شنوایی، مجاورت مداوم در محیط پر سر و صداست. در جوامع صنعتی و در کارخانجات سر و صدای دستگاه‌ها، باعث افت تدریجی شنوایی می‌گردد. همچنین گوش دادن به موسیقی با صدای بلند و به خصوص از طریق "هدفون” و "هدست” در نوجوانان و جوانان میتواند صدماتی جدی و برگشت ناپذیری به گوش وارد نماید. تنها راه درمان دراین قبیل موارد محافظت از گوش در محیط‌های صنعتی و دوری جستن از مکان‌های پر سر و صداست.
۵- سایر عوامل: مسایلی دیگر مثل معرفی برخی داروها، بیماریهای خود ایمنی، پیرگوشی نیز میتواند باعث کاهش شنوایی شوند.
تشخیص بیماریهای گوش:
در اکثر موارد پزشک با گرفتن شرح حال، معاینه فیزیکی و اخذ آزمایش شنوایی و یا در مواردی آزمایشات خون و یا تصویربرداری به تشخیص می‌رسد. علایمی همچون کم شنوایی، ترشح، درد، وِز وِز، سرگیجه و مدت زمان و یا تکرار آن، باید بیان گردد. وجود هرگونه بیماری چون دیابت، فشارخون، بیماریهای غددی مثل تیروئید و ضربه به گوش و یا مصرف داروها و سوابق فامیلی باید با پزشک در میان گذاشته شود. پزشکتان با معاینه دقیق و با استفاده از وسایل مخصوص میتواند به بیماری شما پی ببرد. در بسیاری از مواقع گرفتن تست شنوایی لازم است که نشان دهنده نوع و میزان کم شنوایی است. استفاده از سی‌تی‌اسکن و MRI نیز در پاره‌ای از اوقات ضروری است. کودکان و نوزادان نیاز به تست‌های اختصاصی و پیشرفته تشخیصی دارند.
پیشگیری:
همچون بسیاری از بیماریهای دیگر، در اینجا نیز پیشگیری نقش بسیار پر رنگ و قابل توجهی دارد. در مواردی مثل وراثت، تنها با آگاهی دادن و مشاوره قبل از ازدواج می‌توان از افزایش نسل بیماران با ناشنواییِ عمیق جلوگیری کرد. در عفونت‌های حاد گوش میانی مراجعه به موقع به پزشک و درمان مناسب مانع از بروز عوارض همچون پارگی پرده گوش، از بین رفتن استخوانچه‌ها و تبدیل آن به عفونت مزمن که درمان مشکل‌تری دارد، می‌شود. عدم قرارگرفتن در محیط‌های پُر سر و صدا و استفاده از محافظ‌های گوش میتواند از بروز عوارضی که بعضاً علاج ناپذیرند، جلوگیری کند.
درمان:
درمان بیماریهای گوش و کم شنوایی شامل سه دسته درمان‌های طبی، توان‌بخشی و جراحی می‌باشد.
مهمترین گروه از نظر تشخیص و درمان به موقع، نوزادان هستند. چنانچه کم شنوایی همان ماههای اول پس از تولد درکودک تشخیص داده و درمان نشود، باعث کری، عدم تکلم و اشکالات متعدد روحی، روانی وآموزشی می‌گردد. در بیماری‌هایی مثل عفونت‌های حاد درمان فقط طبی است. استفاده از آنتی بیوتیک مناسب باعث بهبودی کامل بیمار می‌شود. در بیماری‌ای مثل (اُتیت سروز) چنانچه درمان‌های طبی جواب ندهد، درمان بعدی، جراحی خواهد بود. در این جراحی پرده گوش باز شده و مایع غلیظ پشت آن تخلیه و سپس لوله کوچکی شبیه قرقره جهت تهویه روی پرده گوش نصب می‌گردد.
درمان پارگی پرده گوش، از بین رفتن یا چسبندگی استخوانچه و عفونت‌های مزمن تنها از طریق جراحی امکان‌پذیر است. خوشبختانه با استفاده از روش‌های علمی جدید در جراحی و کاربرد تجهیزات و وسایل پیشرفته، شانس موفقیت دراین گونه اعمال به حدود۹۰% رسیده است.
کاشت حلزون:
درکودکان زیر ۴ سال که تکلم را یاد نگرفته و دچار ناشنوایی بسیار شدید و یا کامل دو طرفه باشند و یا افراد بزرگسالی که پس از یادگیری تکلم به هر دلیلی کر شده باشند، از عمل جراحی کاشت حلزون استفاده می‌شود. دراین جراحی یک حلزون مصنوعی طی عمل جراحی دقیقی در داخل گوش کار گذاشته می‌شود. در نتیجه، فرد قادر به شنیدن می‌گردد. البته این افراد نیاز به جلسات مکرر توان‌بخشی و گفتار درمانی برای شنیدن و تکلم دارند.
سمعک:
سمعک دستگاه کوچک و ظریفی است که صوت را پس از تقویت به داخل گوش هدایت می‌کند. سمعک‌ها انواع مختلفی دارند که بسته به نوع بیماری و میزان کم شنوایی به جیبی، پشت گوش و درون گوش تقسیم می‌شوند. نوع داخل گوش کاملا پنهان بوده و مشکل ظاهری و زیبایی را حل می‌کند. سمعک‌های نسل جدید بر خلاف اسلافشان یک رایانه کوچک قابل تنظیم و برنامه‌ریزی می‌باشند و بسیاری از معایب قدیمی‌ها مثل سوت زدن را ندارند و تحمل و استفاه از آنها بسیار بهتر شده است.
