کیست کلیه می تواند در هر جایی از کلیه تشکیل شود، هم چنین تشکیل کیست در کلیه می تواند بصورت ارثی و مادرزادی (بیماری کلیه پلی کیستیک) و یا غیر ارثی (کیست ساده) باشد. در مقاله زیر به بررسی انواع کیست های کلیوی می پردازیم.
کیست یک محوطه بسته با غشایی مجزا است، که عموما سلول های تشکیل دهنده آن با بافت اطراف خود متفاوت می باشند. کیست می تواند شامل مواد نیمه جامد، مایع و حتی گاز باشد. در صورتی که مایع داخل کیست چرکی شود، آبسه تشکیل می شود. کلیه یکی از ارگان های بدن است که به طور شایع دچار کیست می شود. در واقع کیست کلیه حاصل ازدیاد سلولی سلول های پوششی (اپی تلیال) کلیه و تجمع مایع در آنها هستند.
اندازه کیست های کلیه متغیر بوده و می تواند از نیم سانت تا ٢٠ سانتیمتر متغیر باشد. معمولا کیست های بالای ١٠ سانتیمتر در کلیه ایجاد درد می کنند.
کیست ساده کلیه شایعترین بیماری کیستیک کلیه در انسان است. اگرچه فرایند آن اکتسابی و وابسته به سن است، اما امکان بروز آن در هر سنی از جمله در هنگام جنینی نیز وجود دارد.
طی بررسی ها شیوع کیست ساده کلیوی با افزایش سن افزایش می یابد. طوریکه در ٢٠٪ افراد ٤٠ ساله و در ٥٠٪ افراد ٦٠ ساله این کیست رویت می شود. این کیست ارثی نبوده و شیوع آن در هر دو جنس مشابه است. کیست معمولا جدار نازکی داشته و حاوی مایع شفاف تا زرد کهربایی است.
میزان مایع داخل کیست در اثر ترشح از دیواره کیست زیاد شده و در اثر جذب از دیواره، از میزان آن کاسته می شود. بر این اساس اندازه کیست در طول زمان تغییر می کند، بطوریکه در یک سوم موارد اندازه آن با گذشت زمان افزایش یافته و در بقیه موارد عمدتا اندازه آن ثابت می ماند. به ندرت ممکن است اندازه کیست کاهش یابد.
عمدتا کیست های کلیه بدون علامت هستند و به شکل تصادفی در طی بررسی کلیه به علل دیگر، کشف می شوند. کیست کلیه به ندرت علامت دار شده، که این علائم عبارتند از:
درد پهلو
احساس توده در پهلو
اثر فشاری و انسداد در سیستم ادراری
عفونت
فشار خون بالا
هماچوری
اگرچه کیست کلیه و فشار خون هر دو در سنین بالا شایعترند، اما کیست کلیه عامل نادری برای ایجاد فشار خون است. هم چنین کیست ساده کلیه در طول زمان به هیچ وجه تغییرات بدخیمی نداشته و از این نظر جای نگرانی وجود ندارد.
بهترین ابزار تشخیصی برای کیست کلیه ، سونوگرافی است. سونوگرافی وسیله ای ارزان، در دسترس و بدون اشعه یونیزان بوده که حتی در خانم باردار نیز محدودیت استفاده ندارد. کیست ساده در سونوگرافی به صورت کیستی با شکل گرد یا بیضی با جدار نازک، صاف و بدون کلسیفیکاسیون (فاقدرسوب کلسیم در جدار کیست) است.
در صورت تایید ساده بودن کیست کلیه در سونوگرافی (Simple Cyst)، به بررسی اضافه تری نیاز نمی باشد. در صورتیکه مشخصات فوق در سونوگرافی دیده نشود و یا هر گونه تردیدی راجع به ساده بودن کیست وجود داشته باشد، جهت تشخیص بهتر از سی تی اسکن با تزریق ماده حاجب بهره می گیریم.
هم چنین در بیمارانی که به علت نارسایی کلیه و بالا بودن کراتینین امکان تزریق ماده حاجب وجود ندارد، از MRI با تزریق گادالینیوم استفاده می شود.
کیست های ساده کلیوی بر اساس نمای ظاهری خود در سی تی اسکن به ٤ درجه تقسیم می شوند:
# گروه ١
تماما مشخصات کیست ساده را داشته و نیاز به اقدام اضافه ای ندارند.
# گروه ٢
کیست خوش خیم کلیوی که در بعضی موارد (مانند ضخامت دیواره و یا رسوب کلسیم در دیواره کیست) با کیست ساده کلیه، متفاوت می باشد. این گروه نیاز به اقدام جراحی نداشته، اما بهتر است به دقت پیگیری شوند.
# گروه ٣
جدار کیست کاملا ضخیم و نامنظم به همراه رسوب فراوان کلسیم در دیواره کیست است. ٥٠٪ این کیست ها در طول زمان، شانس ایجاد بدخیمی داشته و بهتر است از طریق جراحی خارج شوند. تصویر سمت چپ کیست درجه ٣ را نشان می دهد، که همانگونه که مشاهده می کنید از طریق جراحی از بدن فرد خارج شده است (تصویر سمت راست)
# گروه ٤
سرطان کیستیک کلیه بوده و نیاز یه درمان جراحی و خارج ساختن کامل کیست همراه با حاشیه کیست دارد. بسته به وسعت و محل کیست جراحی فوق می تواند بصورت پارشیل نفرکتومی (خارج سازی قسمتی از کلیه) و یا توتال نفرکتومی (خارج سازی تمام کلیه) باشد.
همانگونه که قبلا ذکر شد، غالب کیست های کلیوی نیازمند درمان نمی باشند. در صورت علامتدار شدن کیست کلیه ، درمان کیست از طریق اسپیراسیون (Aspiration: تخلیه مایع کیست از طریق پوست و توسط سوزن با کمک سونوگرافی) و یا جراحی کیست از طریق لاپاروسکوپی است.
به علت احتمال عود مجدد کیست پس از تخلیه مایع درون آن، تخلیه مایع کیست فقط در افراد مسن و یا در مواردی که بیمار توان انجام یک جراحی را ندارد، انجام می شود. در صورت اثبات احتمال بدخیمی در کیست، جراحی بصورت خارج سازی تمام و یا قسمتی از کلیه انجام می شود.
کیست های اکتسابی کلیه (Acquired Renal Cystic Disease) در بیماران با نارسایی کلیه و بیمارانی که به علت کراتینین بالا دیالیز می شوند، دیده می شود.
در واقع شروع این فرایند در زمانی است که کراتینین سرم به حدود ٣ می رسد. در بیماران با نارسایی کلیه، مصرف سیکلوسپورین نیز با خطر افزایش کیست های اکتسابی کلیه همراهی دارد. این کیست ها هر دو کلیه را درگیر کرده و بین ایجاد کیست با سن و جنس بیمار و یا بیماری زمینه ای ایجاد کننده نارسایی کلیه، ارتباطی وجود ندارد.
این کیست ها غالبا بدون علامت بوده و به شکل تصادفی و طی بررسی کلیه به علل دیگر، تشخیص داده می شوند. در صورت ایجاد، علائم عمدتا به صورت درد و یا خونریزی است. خونریزی و پارگی کیست به خصوص در زمان دیالیز و به علت دادن داروهای ضد انعقاد رخ می دهد.
از عوارض کیست اکتسابی کلیه می توان به عفونت کیست و یا سنگ کلیه اشاره کرد. خطر اصلی کیست های اکتسابی کلیه افزایش شانس بدخیمی در کیست ها است (حدود ٥٠-٥ برابر افراد عادی جامعه).
در واقع ١٠٪ بیمارانی که به مدت طولانی دیالیز می شوند، دچار بدخیمی کلیه می شوند. شانس ایجاد بدخیمی در جنس مذکر بیشتر بوده و هرچه زمان دیالیز طولانی تر باشد، خطر فوق بیشتر است. قابل ذکر است که نوع دیالیز (خونی و یا صفاقی) نقشی در این قضیه ندارد.
پیوند کلیه موفق، حتی در صورت متوقف کردن روند ساخت کیست ها، در کاهش ریسک ایجاد تومور و یا بدخیمی نقشی نداشته و بیماران نیازمند پیگیری دقیق می باشند.
بیماری کلیه پلی کیستیک (Poly Cystic Kidney Disease) نوعی بیماری کیستیک کلیه بوده که به دو صورت اطفال و بالغین دیده می شود. در نوع اطفال شدت بیماری به زمان بروز آن بستگی داشته و هر چه بیماری زودتر بروز کند، شدیدتر بوده و همراه با طول عمر کمتر است.
در تمام موارد درجاتی از فیبروز کبد وجود داشته و از علائم شایع آن می توان به اختلال و بد شکلی (Deformity) اندام ها نیز اشاره کرد. ٥٠ الی٣٠ درصد نوزادان مبتلا، در مدت کوتاهی پس از تولد به علت اختلال کارکرد کلیه و نارسایی تنفسی فوت کرده و آنها که تا یک ماه زنده می مانند با درمان های حمایتی تا نوجوانی و یا بلوغ زندگی می کنند.
متاسفانه درمان کاملی برای این بیماری وجود نداشته و درمان های موجود درمان حمایتی (حمایت تغذیه ای و درمان فشار خون، حمایت تنفسی و شانت کبد) است. غالبا این بیماران نیازمند دیالیز و پیوند کلیه می شوند.
نوع بالغین این بیماری نسبتا شایع بوده و یکی از شایعترین علل نارسایی کلیه را تشکیل می دهد. بر خلاف نوع اطفال، نوع بالغین به شکل کلاسیک در سنین ٥٠-٣٠ سالگی بروز کرده و بروز نارسایی کلیوی قبل از ٤٠ سالگی نادر است.
شروع بیماری غالبا همراه با هماچوری (خون در ادرار) بوده و درد پهلو و فشار خون بالا نیز از دیگر علائم شایع این بیماری می باشند. شایعترین تظاهر خارج کلیوی کیست کلیه ، کیست های کبدی است که با افزایش سن میزان شیوع آنها بیشتر می شود.
پس از تشخیص، درمان شامل پیگیری بیمار و کنترل عوارض بیماری است. کاهش فشار خون به بهبود عملکرد کلیه، کمک شایانی می کند. در موارد درد مقاوم به درمان دارویی کیست، از لاپاروسکوپی جهت تخلیه کیست استفاده می کنند. عفونت ادراری در جنس مونث شایعتر بوده و نیازمند درمان با آنتی بیوتیک می باشد.
کیست کلیه شامل طیف وسیعی از بیماری های کیستیک کلیه بوده که در آن انواع خوش خیم و کاملا بی خطر (مانند کیست ساده کلیوی) تا انواع کشنده و مغایر با حیات (بیماری کیستیک اتوزومال مغلوب) وجود دارد.
وسیله تشخیصی اولیه در این موارد سونوگرافی و در صورت نیاز انجام CT SCAN و آزمایش های تکمیلی است. در تمامی موارد فوق حفظ سلامت کلیه توسط تغذیه سالم، جلوگیری از عفونت کلیه و درمان فشار خون بالا الزامی است. در صورت شک به بروز هر گونه مشکل با پزشک خود مشورت کنید.
