زغال سنگ سالیان دراز به عنوان منبع اصلی انرژی بشر مطرح بوده و نقش مهمی در انقلاب‌های صنعتی و رونق اقتصادهای جهانی ایفا کرده است. اما در دوران کنونی که دغدغه‌های زیست‌محیطی اهمیت فراوانی پیدا کرده، این منبع انرژی به چالشی جدی تبدیل شده است. آیا واقعاً زغال سنگ قابلیت تجدید شدن را دارد یا باید آن را در دسته سوخت‌های فسیلی تجدیدناپذیر جای داد؟ در این متن به بررسی ویژگی‌ها، انواع، مزایا و معایب زغال سنگ می‌پردازیم.
زغال سنگ نوعی سوخت فسیلی است که رنگ آن معمولاً سیاه یا قهوه‌ای است. این ماده از تجزیه مواد آلی عمدتاً گیاهی طی میلیون‌ها سال تشکیل شده است. زغال سنگ نوعی سنگ رسوبی است که از کربن همراه با عناصری مانند هیدروژن، گوگرد، اکسیژن و نیتروژن ساخته شده است. محتوای بالای کربن موجود در این سنگ، به آن خاصیت احتراق داده و آن را به منبع انرژی کارآمدی تبدیل کرده است.
معادن زغال سنگ بسته به عمق و دسترسی به ذخایر، به دو دسته زیرزمینی و سطحی تقسیم می‌شوند. در معادن زیرزمینی، تونل‌هایی در زمین حفر می‌شوند تا به لایه‌های زغال سنگ دست یافت، اما در معادن سطحی، خاک و سنگ‌های روی لایه‌های زغال سنگ برداشته می‌شوند.
زغال سنگ بر اساس میزان کربن موجود در آن و انرژی گرمایی تولیدی به چهار دسته اصلی تقسیم می‌شود: لیگنیت، زغال سنگ نیمه بیتومینه، زغال سنگ بیتومینه و آنتراسیت. انواع قیری و آنتراسیت قدرت تولید انرژی گرمایی بیشتری دارند.
فراوانی ذخایر زغال سنگ در جهان، ارزان‌تر بودن نسبت به سایر سوخت‌های فسیلی و امکان تبدیل آن به اشکال مختلف سوخت از جمله مزایای این منبع انرژی محسوب می‌شوند. زغال سنگ همچنان در بیشتر کشورها بخش قابل توجهی از تولید برق را به خود اختصاص می‌دهد.
با این حال، زغال سنگ مشکلات زیست‌محیطی جدی‌ای را نیز به همراه دارد. استخراج این سنگ معدنی، زیستگاه‌های طبیعی را ویران کرده و به آلودگی آب‌های سطحی و زیرزمینی منجر می‌شود. همچنین سوزاندن زغال سنگ از عوامل اصلی انتشار گازهای گلخانه‌ای و تشدید پدیده گرمایش جهانی است.
با این اوصاف، باید پذیرفت که زغال سنگ جزء منابع تجدیدناپذیر به شمار می‌آید و بازگشت آن به چرخه طبیعی در مقیاس انسانی امکان‌پذیر نیست. این در حالی است که انرژی های تجدیدپذیر مانند خورشیدی و بادی به طور مداوم در دسترس بوده و با پیشرفت تکنولوژی روز به روز رو به گسترش هستند.
کشور ما ایران نیز از ظرفیت بالایی برای بهره‌برداری از انرژی‌های تجدیدپذیر برخوردار است. در همین راستا، شرکت صنایع انرژی‌های پاک فولاد (صناپ) به عنوان یک شرکت دانش‌بنیان، گام‌های موثری در زمینه ساخت نیروگاه خورشیدی و بادی برداشته است. این اقدامات می‌تواند الگویی برای سایر بخش‌ها و شرکت‌ها در جهت جایگزینی زغال سنگ با منابع پاک‌تر انرژی باشد.
در مجموع، با وجود برخی مزایای زغال سنگ، تأکید بر توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر امری ضروری به نظر می‌رسد. این موضوع می‌تواند به حفظ محیط زیست و تحقق اهداف توسعه پایدار کمک شایانی کند. کشورها و شرکت‌هایی مانند صناپ که در این راستا گام‌برداشته‌اند، می‌توانند الگویی برای سایر نقاط جهان باشند.
