منهول یا آدم‌رو، محفظه‌ای است که به منظور متصل کردن چند شبکه و خط لوله تأسیسات زیرزمینی از جمله خطوط آب و فاضلاب، گاز و خطوط مخابراتی استفاده می‌شود. این محفظه‌ها همچنین امکان دسترسی کارکنان و تکنسین‌های مربوطه را به داخل کانال‌های زیرزمینی فراهم می‌کنند تا بازبینی‌های لازم در فواصل زمانی معین صورت گرفته و مشکلات احتمالی تأسیسات زیرزمینی مرتفع شود. به بخش ورودی منهول‌ها که شامل قاب و دریچه، همراه با قسمت مشبک یا بدون آن است، دریچه منهول گفته می‌شود.
دریچههای منهول (Manhole Covers) بر روی دهانه چاه‌های دسترسی به خطوط آب و فاضلاب، گاز و نیز خطوط برق و مخابرات نصب می‌شوند تا ضمن فراهم کردن امکان دسترسی تکنسین‌ها به تأسیسات زیرزمینی به‌منظور بازدید و تعمیرات، از سقوط افراد به داخل چاه جلوگیری شده و نیز عبور و مرور وسایل نقیله در سطح خیابان متوقف نشود. این دریچه‌ها بسته به میزان بار ترافیکی عبوری در محل نصب‌شان، در مقاومت‌های مختلفی تولید می‌شوند. از کاربردهای دیگر دریچههای منهول، می‌توان به انتقال آب باران و رواناب‌های سطحی به سیستم‌های فاضلاب شهری اشاره کرد.
دریچههای منهول بسته به کاربردشان و سفارش کارفرما می‌توانند در اشکال دایره‌ای، مربعی و مستطیلی، و در دو نوع ساده و لولادار تولید شوند. ابعاد آنها نیز کاملا قابل تغییر و به دلخواه مشتری است. برای مثال از دریچههای پر کاربرد تولید شده در بازار می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:
در طول سالیان اخیر، دریچههای منهول از جنس‌های متنوعی مانند چدن (خاکستری و داکتایل)، بتن، چدن‌بتن، کوپلیمر، کامپوزیت، پلی اتیلن و نانوکامپوزیت ساخته شده‌اند. هر کدام از این جنس‌ها دارای مزایا و معایبی هستند و بسته به نوع پروژه و کاربرد مورد نظر، دریچه منهول از جنس مناسب انتخاب می‌شود.
استفاده از دریچه منهول امکان دسترسی به خطوط فاضلاب و لوله‌کشی زیر زمینی جهت تعمیر و موارد ضروری دیگر را می‌دهد.
امروزه یکی از معضلات شهرها در هنگام وقوع بارندگی‌های رگباری، جاری شدن رواناب و سیلاب در سطح خیابان‌ها و ایجاد گره‌های ترافیکی ناشی از آن است. به‌منظور حل این مشکل از دریچه منهول مشبک (آبرو) بر روی منهول‌های فاضلاب استفاده می‌شود تا این رواناب جاری شده در سطح خیابان را به درون سیستم‌های جمع آوری فاضلاب منتقل کند. البته لازمه انجام این مهم، کافی بودن تعداد دریچه‌ها و نیز عدم گرفتگی سوراخ‌های دریچه در هنگام وقوع بارندگی است؛ که گاها رعایت نشده و باز هم با مسئله آب‌گرفتگی سطح خیابان‌ها روبرو می‌شویم.
علی‌رغم مزایای زیاد دریچههای منهول، بسته به جنس دریچه مشکلاتی هم هنگام استفاده از آن پیش می‌آید. برای مثال دریچههای چدنی عموما به سرقت می‌روند یا دچار خوردگی می‌شوند. دریچههای پلیمری در برابر آتش و گرما ضعف دارند. دریچههای کامپوزیت و بتنی در یخ‌گشایی به مشکل می‌خورند. همچنین وزن دریچه منهول یکی از ویژگی‌هایی است که می‌تواند تبدیل به عیب شود. مثلا وزن دریچههای چدنی و بتنی زیاد است و حمل و نقل و نصب آنها به همین دلیل دشوار می‌شود. از طرفی وزن کم دریچههای کامپوزیتی و پلیمری باعث می‌شود هنگام عبور وسایل نقلیه دریچه بلند شود یا صدای زیادی ایجاد کند.
قیمت دریچه منهول به سایز و کلاس آن بستگی دارد اما از همه مهم‌تر، جنس ماده به کار رفته در دریچه است که قیمت آن را تعیین می‌کند. مثلا دریچههای چدنی عموما گران‌تر هستند یا دریچههای پلیمری به دلیل آنکه موادشان وابسته به قیمت دلار است، نوسان زیادی دارند. از طرفی دریچههای نانوکامپوزیت عموما قیمتی مناسبتر از بقیه دریچه ها دارند و نوسان قیمتشان نیز حداقل است.
استاندارد دریچه منهول، استاندارد ملی ایران شماره ۱۴۹۷۶ است که در ۶ بخش تنظیم شده و به تفصیل به انواع دریچه‌ها می‌پردازد. سایت رادیس نسخه رایگان این استاندارد را در برای دانلود قرار داده که می‌توانید از اینجا دانلود کنید.
به علت سرقت فراوان دریچههای چدنی، تولیدکننده‌های درچه منهول به فکر ساخت دریچه منهول ضدسرقت افتادند. از جمله کارهایی که در این راستا کردند، اضافه کردن قفل به دریچههای بود که متاسفانه موثر واقع نشد و سارقان به راحتی قفل‌ها را شکسته و دریچه را به سرقت می‌برند.
بهترین روشی که تاکنون مفید بوده است، استفاده از مواد ضد سرقت است که از ماده‌های عرضه شده نانو کامپوزیت‌ها به خوبی توانستند علاوه بر ضد سرقت بودن، رفتار مشابه چدن نیز داشته باشند. پس دریچههای نانوکامپوزیت را می‌توان حقیقتا دریچه منهول ضدسرقت نامید.
دریچههای منهول عمدتا بر اساس جنس مواد به کار رفته در آن تقسیم می‌شوند در این مقاله به مهمترین انواع دریچه منهول می‌پردازیم:
بهبود خواص دریچههای موجود و نیز ساخت دریچههای جدیدی که معایبشان کمتر و مزیت‌هایشان بیشتر از نمونه‌های قبلی باشد، همواره هدف محققین و تولیدکنندگان این حوزه بوده است. دریچههای نانوکامپوزیت که جدیدترین نسل از دریچههای منهول موجود در بازار هستند، به تدریج جای خود را در صنایع نفت و گاز، مخابرات، آب و فاضلاب، برق و کارخانه‌جات صنعتی باز کرده اند. علت محبوبیت روزافزون این دریچه‌ها این است که در عین ارزان‌تر بودن نسبت به سایر دریچههای موجود در بازار، همه ویژگی‌های مطلوب برای یک دریچه منهول مانند ضد سرقت بودن، طول عمر بالا، وزن نه چندان زیاد و مقاومت مکانیکی و هیدرولیکی بالا را دارند.
از جمله مزیت‌های دریچههای نانوکامپوزیت می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
یکی از معایب اغلب دریچههای منهول (مانند دریچههای پلی اتیلن و کامپوزیت) این است که در صورت مدفون شدن در زیر جاده نمی‌توان آنها را با دستگاه فلزیاب پیدا کرد. این در حالی است که دریچههای نانوکامپوزیت به دلیل وجود الیاف فولادی در ترکیب‌شان، به راحتی قابل پیدا شدن توسط دستگاه های فلزیاب هستند.
از دیرباز به دلیل قیمت مناسب و استحکام بالا، پایه اولیه همه دریچههای منهول از جنس چدن بوده و برای انواع کاربردهای برق، مخابرات، آب و فاضلاب، گاز و کاربردهای شهری مورد استفاده قرار می‌گرفته است. به همین دلیل امروزه هم خیلی قائل به این موضوع نیستند که چه جنسی از دریچه منهول برای چه کاربردی استفاده شود و اگر یک جنس شرایط مطلوبی داشته باشد، در همه کاربردها مورد استفاده قرار می‌گیرد.
دریچههای چدنی منهول به دو دسته چدن خاکستری و داکتایل تقسیم می‌شوند. دریچه منهول چدن داکتایل به نسبت چدن خاکستری مقاومت در برابر ضربه بالاتر و در نتیجه وزن کمتری دارند و به همین دلیل، جابجایی و نصب آنها نسبت به دریچههای خاکستری راحت‌تر است. اما قیمت بالاتر دریچههای داکتایل عاملی است که سبب می‌شود گاها دریچههای چدن خاکستری با وجود سنگین‌تر و شکننده‌تر بودن، بیشتر مورد استفاده قرار می‌گیرند.
از معایب دریچههای چدن می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
سنگینی بیش از حد دریچه منهول چدنی موجب شد تا تولید کنندگان به سمت تولید دریچه منهولی سبکتر بروند که ارزش سرقت نداشته باشد. در این مرحله دریچه منهول کامپوزیتی ساخته شد.
مقاومت در برابر خوردگی و پوسیدگی از جمله مزیت‌های مهم این دریچه‌هاست که امکان استفاده از آنها را در محیط‌های در تماس با مواد شیمیایی خورنده، آب و خاک فراهم می‌کند.
از معایب دریچههای کامپوزیت می‌توان به پیدا نشدن توسط دستگاه‌های فلزیاب درصورت مدفون شدن و نیز عدم سازگاری با محیط زیست به دلیل چرخه بالای 900 سال برای بازیافت آنها و برگشت‌شان به طبیعت اشاره نمود.
همانطور که ذکر شد، وزن زیاد و آمار بالای سرقت از معایب اصلی دریچههای چدن محسوب می‌شود. برای رفع این مشکلات، تولیدکنندگان به دنبال ساخت دریچههای چدن- بتن رفتند. وزن این دریچه‌ها به نسبت دریچه منهول چدن کمتر بوده و هزینه‌های جابجایی و نصب آنها کاهش می‌یابد. مزیت دیگر این دریچه‌ها نیز ارزان‌تر بودن‌شان نسبت به دریچههای تمام چدنی است.
پوشش بتنی دریچههای چدن- بتن سبب می‌شود که بر خلاف دریچههای تمام چدن، به هنگام عبور وسایل نقلیه تولید صدا نکنند. اما این پوشش بتنی دو نقطه ضعف را با خود به همراه دارد. اول اینکه در محیط‌های کلری و سولفاتی به شدت آسیب‌پذیر است و در صورت استفاده از سیمان نامناسب دچار خوردگی می‌شود. دوم اینکه با نفوذ آب و وقوع سیکل‌های یخ‌زدگی- یخ‌گشایی، ترک خوردگی در بتن ایجاد شده و مقاومت دریچه کاهش می‌یابد.
برای حل مشکل سرقت، که از معایب اصلی دریچههای چدن و چدن- بتن محسوب می‌شود، تولید کنندگان به سراغ ساخت دریچههای بتنی رفتند.
از جمله مزایای دریچه منهول بتنی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
در کنار مزیت‌هایی که ذکر شد، این دریچه‌ها معایبی هم دارند که به شرح زیر است:
یکی دیگر از انواع دریچههای منهول که تولید شده و در کاربردهای مختلف مورد استفاده قرار گرفته می‌شود، دریچه منهول کوپلیمری هستند.
از جمله مزیت‌های دریچههای کوپلیمری می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
در کنار مزیت‌هایی که ذکر شد، دریچههای کوپلیمری دارای معایبی نیز هستند که اصلی‌ترین آنها آسیب پذیر بودن در برابر اشعه UV خورشید است. از دیگر معایب دریچههای کوپلیمری می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:
نوع دیگری از دریچههای منهول که در بازار تولید می‌شود، دریچههای پلی اتیلن هستند. این دریچه‌ها در عین سختی و طول عمر زیاد، وزن کمی دارند و به همین دلیل جابجایی و نصب‌شان آسان است. در کنار این مزایا، معایبی شامل حال دریچههای پلی اتیلن بوده که به قرار زیر می‌باشد:
