بادگیر از سازهای بومی در معماری ایران است، که برای کمک به جریان هوا و خنک کردن فضای داخل ساختمان بکار می رود. این سازه دو بخش دارد: بخش بیرونی و بخش درونی. بخش بیرونی برجی بر زمينه چهار یا هشت پهلو با آسمان بسته است که از آجر یا آجر و خشت بر بالای بام بنا می شود. بخش درونی شامل گذرگاه های باد و هواکش‌هاست که درون ساختمان قرار دارد و بادگیر را به تالار تابستانی و زیرزمین یا حوض خانه مرتبط می سازد.
از بادگیرها همچنین به عنوان سردکردن فضای سرداب برای نگهداری مواد غذایی و نیز خنک نگهداشتن آبِ آب انبارها استفاده می شد. تا پیش از پیدایش یخچال برقی، در بسیاری از خانه ها مواد غذایی را در محوطه زیر بادگیر نگاه می داشتند تا خنک بماند و دیرتر فاسد شود.
زمانی که مردم از تابش نور خورشید و گرمای همیشگی شهر به خانه های خود پناه می بردند، فقط نشستن در سایه یا خنک کردن سر و روی خود با آب برای فرار از کلافگی گرما کافی نبود. به همین خاطر به هوش خود پناه برده و دست به ساخت وسیله ای زدند به نام “بادگیر” که بعد از گذشت سال های سال هم چنان مورد توجه است و تبدیل به نماد معماری اقلیم گرم و خشک شده است. ساخت بادگیر نه تنها باعث شد گرمای تابستان یزد در آن دوران قابل تحمل شود بلکه زیبایی و جلوه ای خاص نیز به شهر داده است تا یزد عنوان “شهر بادگیرها” را به خود اختصاص دهد.
طراحی و ساخت بادگیر در گذشته به صورت تجربی توسط معماران بومی انجام و روش آن نیز به همین صورت به نسل های بعد منتقل می شد. فقط یک معمار با تجربه می توانست جای قرار گرفتن بادگیر، بلندی ستون، تناسب آن با فضایی که باید خنک کند و جهت قرارگیری تیغه ها و تعداد آن را به صورت دقیق و درست مشخص کند. اگر اشتباهی در طراحی و ساخت آن صورت می گرفت به جای هوای خنک، هوای گرم و گَرد و خاک به داخل راه می یافت. در گذشته معماران، جهت پیدا کردن فضای مناسب برای بادگیر با استفاده از نردبان هایی بلند روی بام ساختمان ها می رفتند و جهت وزش باد و ارتفاع بادگیر را با استفاده از حساسیت لاله گوش خود تعیین می کردند. در صورتی که اکنون ساخت بادگیر با توجه به اصول مکانیک سیالات، انتقال حرارت و ترمودینامیک صورت می گیرد.
