کسورات حقوق و دستمزد
در هر سازمان یا بنگاه اقتصادی، کسورات حقوق و دستمزد نقش اساسی در تنظیم روابط مالی میان کارفرما و کارکنان دارد. آشنایی دقیق با انواع این کسورات، نحوه محاسبه و ثبت آنان در فیش حقوقی، علاوه بر ایجاد شفافیت، از بروز اختلافات و مشکلات قانونی جلوگیری میکند.
کسورات حقوق و دستمزد به مبالغی اطلاق میشود که در مرحلهٔ تهیهٔ فیش حقوقی، از مجموع حقوق ناخالص کارکنان کاسته شده و به حساب نهادهای قانونی یا درخواستشده واریز میگردد. این مبالغ طبق مادهٔ ۴۵قانون کار شامل موارد زیر هستند:
- حکم یا مصوبهٔ قانونی
- مانند مالیات حقوق و حق بیمهٔ تأمین اجتماعی
- حکم مراجع قضایی
- بابت جریمه یا بدهیهای قطعی شده
- توافق کارگر و کارفرما
- مانند اقساط وام، بیمهٔ تکمیلی یا مساعده
برای درک بهتر کسورات حقوق و دستمزد لازم است مرز میان حقوق ناخالص و حقوق خالص روشن شود:
- حقوق ناخالص:
مجموع تمامی اقلام مستمر و غیرمستمر (حق پایه، بن، فوقالعاده، اضافهکاری، مأموریت، پاداش و…) که طبق قرارداد مستحق دریافت آنها هستید. - حقوق خالص (دریافتی نهایی):
پس از کسر کسورات حقوق و دستمزد قانونی و توافقی، مبلغ باقیمانده در فیش بهعنوان دریافتی نهایی ثبت و پرداخت میشود.
بهطور کلی کسورات حقوق و دستمزد را میتوان در دو دستهٔ اصلی جای داد:
۱. کسورات توافقی
این گروه از کسورات براساس توافق کتبی یا شفاهی میان کارگر و کارفرما از حقوق ناخالص کسر میشود. مثالها:
- اقساط وام: برداشت ماهانهٔ اقساط وام مسکن یا ضروری
- بدهی به تعاونی: قسط خرید نسیه یا تسهیلات تعاونی
- مساعده و پیشپرداخت حقوق: هرگونه پرداخت زودهنگام که در پایان دوره از حقوق کم میشود
- بیمهٔ تکمیلی و حق عضویت: کسر هزینهٔ بیمههای درمانی یا عضویت در صندوقها
۲. کسورات قانونی
این دسته بر اساس حکم قانون یا مراجع قضایی و بدون نیاز به توافق کارگر اعمال میشود:
- مالیات حقوق: طبق مواد ۸۲، ۸۴ و ۸۶ قانون مالیاتهای مستقیم، پس از تعیین معافیتها و نرخهای پلکانی
- حق بیمهٔ تأمین اجتماعی: ۷٪ سهم کارگر از پایهٔ مشمول بیمه (طبق مادهٔ ۱۴۸ قانون کار)
- کسورات اجراییات: بدهیهای قضایی که طبق حکم دادگاه به صندوق اجرا واریز میشود
- سایر بدهیهای قانونی: مانند محکومیتهای قطعی یا بدهی به نهادهای عمومی
در تعیین کسورات حقوق و دستمزد مربوط به حق بیمهٔ تأمین اجتماعی، برخی اقلام حقوقی از شمول بیمه خارج هستند:
- موارد غیرمشمول:
- حق اولاد
- حق مأموریت
- سنوات پایان خدمت
- عیدی و پاداشهای یکباره
- محاسبهٔ پایهٔ بیمه:
مجموع همهٔ حقوق و مزایا منهای اقلام غیرمشمول، سپس ۷٪ از این مبلغ بهعنوان کسورات قانونی در فیش منظور میشود.
کارفرما مسئول کسر دقیق کسورات حقوق و دستمزد و واریز آن به حساب مراجع ذیربط است:
- تعهد به قانون:
- عدم پرداخت یا تأخیر در واریز کسورات قانونی میتواند منجر به جرائم مالیاتی و بیمهای گردد.
- بهروزرسانی مقررات:
- واحد حسابداری باید همیشه آخرین بخشنامهها و تغییرات قوانین را پیگیری کند تا کسورات بهدقت محاسبه و ثبت شوند.
مطابق اصلاحیهٔ مادهٔ ۱۳۷ قانون مالیاتهای مستقیم (۱۳۹۴/۴/۳۱):
- کل ۷٪ سهم بیمهٔ درمانی قابل کسر از درآمد مشمول مالیات است.
- حق بیمهٔ تکمیلی و عمر (با ارائه اسناد) نیز از درآمد مشمول مالیات کسر میشود.
- در صورت اضافۀ پرداختی مالیات، امکان استرداد طبق مواد ۲۴۲ و ۲۴۳ وجود دارد.
نتیجهگیری
کسورات حقوق و دستمزد از مهمترین اجزای تنظیم چرخهٔ مالی حقوق کارکنان است. دستهبندی دقیق آنها به دو گروه توافقی و قانونی، شناخت تفاوت بین حقوق ناخالص و خالص، و آگاهی از مسئولیتهای کارفرما، زمینهساز شفافیت، کاهش اختلافات و انطباق کامل با مقررات میشود. با تسلط بر این مفاهیم، هم کارکنان و هم مدیران میتوانند از ایجاد مشکلات مالی و حقوقی پیشگیری کنند.
منبع: سرای حسابدار [ کسورات حقوق و دستمزد ]
