قسمت پنجم: جنگ و فرار
همان‌طور که پیش‌تر گفته شد در سال 1905 میلادی، ارامنه و مسلمان‌های قفقاز، با فتنه‌انگیزی دولت وقت روسیه، به جان هم افتاده بودند. مسلمان، ارمنی را نجس، ارمنی هم مسلمان را منفور می‌دانست. تعصبات مذهبیِ هر دو گروه به شدت برانگیخته شده و سرزمین قفقاز را تبدیل به جهنمی کرده بود که همه می‌خواستند از آن فرار کنند.
همسایه از همسایه در امان نبود. کشتارهای بی‌رحمانه‌ای صورت می‌گرفت. در این جنگ و گریزها، قصبات و دهات، گاه به دست ارامنه و گاهی به دست مسلمانان می‌افتاد. مردم با اسب و قاطر یا گاری و حتی پای پیاده فرار می‌کردند و به کشورهای هم‌جوار ـ ایران و ترکیه ـ پناهنده می‌شدند. در این فرارها عده‌ای از سرما و گرسنگی و بسیاری هم از بیماری حصبه و ناخوشی‌های دیگر، در راه تلف می‌شدند.
