بچه‌های کامپیوتری (و فکر کنم همه دانشجویان رشته‌های فنی) یک درس به نام «ارائه مطالب علمی و فنی» در دوره کارشناسی دارند که طی آن باید یاد بگیرند که چطور یک گزارش فنی، مقاله، پایان نامه یا رساله بنویسند و چطور آن را به بهترین شکل ارائه کنند. متأسفانه بچه‌ها و استادها این درس را که مثل درس‌های عمومی ارائه می‌شود چندان جدی نمی‌گیرند. این است که خیلی‌ها وقتی وارد دوره کارشناسی ارشد می‌شوند حتی بلد نیستند یک ارائه پاورپوینت درست کنند! دیگر چه برسد که بخواهند ارائه‌شان را به صورت ویدیویی با کیفیت خوب و حجم کم ضبط کنند!
در این نوشته کوتاه چند نکته که بر اساس تجربه شخصی و نیز از دانشجویان یاد گرفته‌ام را با شما به اشتراک می‌گذارم. برای اینکه حوصله‌تان سر نرود مطالبم را در دو بخش تنظیم کرده‌ام که الان دارید بخش اول که مربوط به هشت نکته برای تهیه محتوا و انتشار اسلایدهاست را می‌خوانید. در بخش دوم به ضبط و انتشار ویدیویی می‌پردازم.
پی‌نوشت: برای جاافتادن بهتر توضیحاتم از اسلایدهایی که قبلا درست کرده‌ام استفاده می‌کنم.
انجام یک ارائه یا سمینار مثل تدریس می‌ماند و کاری پرزحمت و وقت‌گیر است! پس بدترین چیز آن است که مجبور شوید آن را چندبار انجام دهید. پیشنهاد می‌کنم وقتی مطالبتان را آماده کردید به صورت آزمایشی و بدون آنکه بخواهید ضبط کنید برای خودتان دو یا سه دور ارائه کنید. دور اول برای این است که مطمئن شوید سیر مطالب و محتوای اسلایدهایتان خوب است. دور دوم و سوم برای تنظیم زمان‌بندی است و احتمالا طی این دو دور تقریباً توضیحاتتان را حفظ شده‌اید. اگر بیش از حد پیش ارائه داشته باشید باعث می‌شود خودتان از مطلبتان خسته شوید یا بیش از حد تند توضیح دهید. بنابراین در تمرین زیاده روی نکنید!
احتمالا متوجه می‌شوید که ارائه‌تان بیش از زمان مجاز وقت می‌گیرد! اگر از امکان پاورپوینت برای ذخیره زمانی که روی هر اسلاید گذاشته‌اید استفاده کنید می‌تواند ببینید کجاها وقت بیش از حد برده است. تجربه شخصی من برای تدریس دانشگاهی حدوداً سه دقیقه برای هر اسلاید، و برای سمینارهای فشرده و ارائه مقاله، حدوداً یک دقیقه برای هر اسلاید است (کل اسلایدها و نه فقط اسلایدهای پرمحتوا!). بنابراین اگر اسلایدهایتان زیاد است کم‌شان کنید.
اگر اسلایدهایتان پر از نوشته است احتمالاً وقت زیادی هم روی‌شان می‌گذارید. تمام حواس مخاطب هم تا مدتی به خواندن نوشته‌های شما می‌رود. بنابراین فقط رئوس مطالب را در اسلایدها بگذارید و با توضیحات خودتان آن‌ها را تکمیل کنید. اگر می‌بینید باز هم زمان زیادی روی یک اسلاید می‌رود، شاید درست این باشد که اسلاید به دو یا حتی چندتا شکسته شود تا روی همه اسلایدها تقریباً وقت یکسانی بگذارید.
اگر می‌خواهید از وقت بهتر استفاده شود، انیمیشن و افکت‌های انتقال بین اسلایدها را کمینه کنید. اگر می‌خواهید اسلایدهایتان را بعداً به دیگران بدهید احتمالا ترجیح می‌دهید نسخه PDF به ایشان بدهید. بنابراین اسلایدها را طوری درست کنید اگر انیمیشن یا افکت نداشته باشد مطالب روی هم نیافتد و قابل استفاده باشد. همچنین اگر می‌خواهید یک فرایند را توضیح دهید شاید به جای اینکه کل آن را در یک اسلاید با کلی انیمیشن بگذارید، بهتر باشد آن را به چند مرحله بشکنید و هر مرحله را در یک اسلاید مستقل بگذارید.
سعی کنید از تعداد محدودی رنگ در اسلایدهایتان استفاده کنید. استفاده افراطی از یک رنگین کمان رنگ اصلاً فکر خوبی نیست و باعث از دست رفتن تمرکز مخاطب می‌شود. نوشته‌ها را پررنگ و به اندازه کافی درشت بگذارید. در مورد فونت هم به نظرم برای کل بدنه اسلاید از یک فونت و برای عنوان از فونت مناسب دیگری (یا حتی همان فونت) استفاده کنید. بعضی فونت‌ها فقط برای چاپ خوب هستند و روی پرده یا کامپیوتر اصلاً خوب خوانده نمی‌شوند (خصوصا لوتوس) و بعضی‌ها بر عکس. من برای عنوان اسلایدها از فونت تیتر و برای متن از یاس استفاده می‌کنم. پس زمینه را طوری انتخاب کنید که اختلاف رنگ با محتوا زیاد باشد و اگر پروژکتور کیفیت رنگ خوبی نداشت بازهم بشود متن را به راحتی خواند.
یک ارائه خوب با یک صفحه عنوان و چشم‌انداز (یا فهرست مطالب) شروع می‌شود. بعضی اوقات هم یک یا چند اسلاید خیلی جذاب را قبل از چشم‌انداز به عنوان جلب انگیزه در مخاطب می‌گذارند. معمولاً یک ارائه مثل یک متن علمی به تعدادی بخش تقسیم می‌شود. در ابتدای هر بخش یک اسلاید ویژه تغییر بخش بگذارید. این اسلایدها خیلی خوب هستند چون بار ذهنی مخاطب را کم می‌کنند و او می‌فهمد که یک مطلب تمام شده و مطلب دیگری دارد شروع می‌شود. در هر بخش چندتا اسلاید داریم که سعی کنید حتما عنوان داشته باشند. درون بدنه هم از بولت استفاده کنید تا مطالب به صورت تقسیم‌بندی شده جلوی مخاطب قرار گیرد.
به نظرم هر اسلاید بین دو تا چهار یا پنج بولت اصلی می‌تواند داشته باشد و هر بولت اصلی می‌تواند چندتا بولت فرعی هم داشته باشد. من از فونت درشت با سایه برای بولت‌های اصلی و از فونت کمی کوچک‌تر و بعضا کم‌رنگ‌تر برای بولت‌های فرعی استفاده می‌کنم. متن را مثل خلاصه نویسی در بیاورید و سعی کنید مجبور به گذاشتن جمله نشوید. اما اگر جمله دارید، حتما از علائم نقطه‌گذاری مناسب استفاده کنید. بعضی کلمات را می‌توانید برای تأکید بیشتر درشت کنید یا از یک رنگ متفاوت برایشان استفاده کنید. اگر در این کار زیاده‌روی نکنید مخاطبتان خیلی سریع توجهش به چیزهای مهم جلب می‌شود.
اگر از تصاویر، جدول، یا نمودار دیگران استفاده می‌کنید و ارزش علمی دارند، حتماً فراموش نکنید که به ایشان ارجاع دهید. می‌توانید لینک صفحه یا مرجع را پایین اسلاید بیاورید یا در پایان اسلایدها فهرست مراجع داشته باشید. فکر بسیار خوبی است که اگر از دیگران یا اسلایدهایشان در تهیه مطالبتان استفاده کرده‌اید، در پایان اسلایدها از ایشان تشکر کنید.
برای اسلایدهایتان حتماً شماره بگذارید. من معمولاً پایین اسلایدهای ارائه‌های کوتاه یا مقالات، عنوان ارائه و اسم خودم را می‌گذارم که اگر کسی وسط جلسه هم آمد بفهمد چه کسی هستم و دارم در مورد چه صحبت می‌کنم. حتماً تاریخ ارائه و محفلی که ارائه را در آن انجام می‌دهید را در صفحه اول ذکر کنید که اگر کسی بعداً اسلایدهایتان را دید متوجه شود. اگر وابسته به سازمان، دانشگاه یا آزمایشگاه پژوهشی هستید آرم و نام آن را در اسلایدهایتان داشته باشید. همچنین بد نیست آرم محفلی که برایشان ارائه می‌کنید (مثلاً آرم کنفرانس) را هم در اسلایدها بگذارید.
اطلاعات تماس خودتان (مثلاً ایمیل یا شناسه شبکه‌های اجتماعی) را فراموش نکنید! می‌توانید در صفحه پایانی که معمولاً برای تشکر است، این اطلاعات را بگذارید که مخاطبین چند لحظه فرصت داشته باشند یادداشت کنند یا عکس بگیرند. آدرس سایت یا وبلاگتان را می‌توانید به صورت QRCode در این صفحه بگذارید که دردسر تایپ کردن نداشته باشد و بتوانند با دوربین موبایل اسکن کنند. اگر هم می‌خواهید می‌توانید آدرس‌های طولانی را به صورت کوتاه شده در بیاورید. برای ساختن QRCode و کوتاه کردن آدرس، سایت‌های متعددی هستند که می‌توانید از آن‌ها استفاده کنید.
پیشنهاد می‌کنم اگر ارائه‌تان مطلب خاصی ندارد که نگران لو رفتنش (!) باشید، روی یک سایت مثل SlideShare یا LinkedIn با بقیه به اشتراک بگذارید. متاسفانه سایت داخلی برای این منظور نمی‌شناسم! تهیه یک ارائه خوب ریزه‌کاری‌های زیادی دارد و در این مجال نمی توانستم به همه بپردازم اما امیدوارم چیزهایی که نوشتم برایتان مفید باشد. مرا از نظرات و تجربیات شخصی خود بی‌نصیب نگذارید!
مرحله بعدی کار مربوط به انجام ارائه یا سمینار، ضبط و انتشار ویدیوی آن است که در بخش دوم این نوشته به آن می‌پردازم.
