در قسمت قبلی این نوشته‌ی دو قسمتی یکسری تجربیات در مورد تهیه محتوای خوب برای ارائه و سمینار را با شما در میان گذاشتم. در این قسمت می‌خواهم بگویم مواد اولیه‌ای را که آماده کرده‌ایم چطور به یک ویدیوی آموزشی خوب تبدیل کنیم! بسته به اینکه در چه شرایطی ارائه می‌کنید باید مقدمات لازم برای ضبط را فراهم کنید. ویدیو از دو چیز مهم تشکیل شده است: صدا و تصویر. برای هر دو باید فکری بکنید. بهترین کار این است که هردو را به صورت همزمان انجام دهید تا برای ترکیبشان دردسر کمتری داشته باشید.
اگر می‌خواهید فقط صدا را ضبط کنید طبیعتاً دستگاه ضبط صدای خبرنگاری و حرفه‌ای در بازار موجود هست ولی اغلبمان یک گوشی هوشمند یا لپ‌تاپ داریم که نرمافزارهای خوبی برای ضبط صدا با کیفیت خوب دارند. حتی نرم‌افزار پیش‌فرض هم ممکن است با رعایت یکسری نکات بتواند این کار را به خوبی انجام دهد.
اگر از میکروفن استفاده نکنید احتمال دارد صدای محیط دردسرساز شود. مثلاً اگر دستگاه ضبط صدا را در جیب بغلتان بگذارید صدای خش‌خش ناشی از تکان خوردن دستگاه هنگام جابجا شدن خیلی آزار دهنده خواهد بود. اگر دستگاه را روی میز یا صندلی بگذارید، غیر از اینکه با دور شدن از آنجا صدایتان ضعیف می‌شود، انعکاس صدایتان در محیط را هم ضبط می‌کند و مثل سخنرانی‌ها می‌شود! اگر با میکروفن لپ‌تاپ ضبط می‌کنید، صدای فن لپ‌تاپ روی اعصاب می‌رود! البته می‌توان با نرم‌افزار بعد از ضبط صدا نویز یا صداهای اضافه را حذف کرد؛ اما بهترین نتیجه وقتی حاصل می‌شود که کیفیت ضبط اصلی صدا در بهترین حالت ممکن باشد.
هندزفری موبایل میکروفن خوبی دارد که من با چند میکروفن مستقل مقایسه کردم و حتی از آن‌ها بهتر بود. فیش هندزفری به بعضی لپ‌تاپ‌ها می‌خورد اما اگر می‌خواهید زیاد هزینه نکنید یک تبدیل ارزان (من ده تومان خریدمش) یک به دو هم می‌تواند فیش‌های هدفن و میکروفن را جدا کند و به کامپیوتر یا لپ‌تاپ‌های دیگر بخورد. هدست‌های بهتر هم هست که استفاده‌شان ممکن است برایتان راحت‌تر باشد. بهترین چیزی که من خیلی ازش خوشم آمد یک هدست برای مکالمه اینترنتی بود که یک گوشی کوچک و میکروفن دارد که با یک حلقه کوچک دور گوش ثابت می‌شود. خیلی تو چشم نمی‌زند و شبیه چیزی می‌شود که بعضی مجری‌های تلویزیون استفاده می‌کنند. چون میکروفن نزدیک دهانتان قرار می‌گیرد صدا در مقایسه با نویز با قوت خیلی زیادی ضبط می‌شود و نویز کمتر تو ذق می‌زند!
من با هر روشی که آزمایش کردم همیشه مقداری نویز روی صدا می‌افتاد. در مورد فن لپ‌تاپ یا کامپیوتر که قبلاً نوشتم؛ اما حتی تبلتی که داشتم و بدون فن بود، وقتی به شارژر وصل می‌شد یک نویز اساسی به صدا اضافه می‌کرد به طوری که میکروفنِ خودش بهتر از میکروفنِ مستقل کار می‌کرد. در بعضی مطالب اینترنتی هم دیده‌ام که اگر اتصال به زمین منبع تغذیه دستگاه‌تان خوب باشد می‌تواند مقداری از این نویز را کم کند. خلاصه اینکه سعی کنید صدا را به بهترین نحو ممکن به ضبط کننده برسانید و باید روش‌های مختلف را آزمایش کنید تا به حالت بهینه برسید. نهایتاً از امکان حذف نویز نرمافزارهای ویرایش صدا یا نرم‌افزاری که برای ضبط ارائه استفاده می‌کنید هم می‌توانید بهره ببرید تا نویز باقی‌مانده را هم حذف کنید.
هنگام ضبط صدا تنظیمات را طوری بگذارید که بعداً پشیمان نشوید. پیشنهادی که BBC برای پادکست‌ها می‌دهد، فرمت MP3 با نرخ 64kbps و دامنه فرکانس 44.1khz است که به صورت Constant Bitrate, Mono کد شده باشد. این تنظیمات به فایل خروجی حدوداً ۴۳ مگابایت برای ۹۰ دقیقه منجر می‌شود که حجم قابل قبولی است. اگر تنظیمات ضبط از این‌ها بالاتر است بعداً می‌شود کاهش داد ولی بالا بردن آن‌ها بعداً به صورت نرم‌افزاری باعث بهبود کیفیت نمی‌شود!
من تجربه خوبی با نرم‌افزار Audacity داشتم که متن-باز و رایگان است و بر روی ویندوز و لینوکس نصب می‌شود. حتی می‌توانید فایل ویدیویی را در آن باز کنید و قسمت صدای آن را جدا می‌کند و می‌توانید جدا رویش کار کنید.
برای ضبط تصویر می‌توانید کار سخت را انجام دهید و ابتدا صدا را ضبط، و پس از آن با یک نرم‌افزار تهیه فیلم اسلایدها را به آن اضافه کنید. این کار را اصلاً توصیه نمی‌کنم چون بسیار وقت‌گیر است و از شنیدن صدای خودتان خسته خواهید شد! بنابراین حتما از یک نرم‌افزار ضبط تصویر (Screen Recorder) کمک بگیرید. بعضی از این نرم‌افزارها امکان ضبط وبکم را هم دارند که در این صورت چهره شما هم ضبط می‌شود و بعداً می‌توانید در گوشه تصویر بگذارید. بعضی‌ها این کار را دوست دارند که باید ملاحظات خاصش را هم رعایت کنید. مثلاً پس زمینه باید طوری باشد که به راحتی حذف شود.
نرم‌افزارتان را قبل از ضبط واقعی آزمایش کنید و مطمئن شوید که سرعت سیستم‌تان را کم نمی‌کند و اختلالی در کارها پیش نمی‌آورد. فضای دیسک کافی برایش بگذارید و برآوردی از حجم خالی لازم در طول ارائه داشته باشید که وسط ضبط به کمبود جا نخورید! لپ‌تاپ‌تان را هم شارژ کافی بکنید یا به منبع تغذیه وصل کنید.
با توجه به اینکه معمولاً ارائه‌ها و سمینارها تصاویر پرتحرک ندارند، می‌توانید با پایین آوردن تعداد فریم ضبط در ثانیه هم حجم فایل ضبط شده را کاهش دهید و هم از بار اضافی ضبط روی سیستم کم کنید. بعضی نرم‌افزارها خودشان یک آزمایشی می‌کنند و تنظیم مناسب انجام می‌دهند. ولی تجربه من نشان داده که حتی ۷ فریم در ثانیه هم کفایت می‌کند (در مقایسه با فیلم‌ها که ۲۵ یا حتی ۶۰ فریم در ثانیه توصیه می‌شود.)
ابعاد صفحه نمایش را طوری تنظیم کنید که اسلایدها همه صفحه را بپوشانند. من معمولا با توجه به اینکه پرده پروژکتورها معمولا 3x4 هستند اسلایدهایم و رزولوشن صفحه نمایش را هم با همین نسبت تنظیم می‌کنم. تراکم پیکسلی (پیکسل‌ها در طول و عرض تصویر) را طوری تنظیم کنید که به اندازه کافی باشد. تراکم پیکسلی بیش از حد می‌تواند باعث افزایش حجم ویدیو شود. اگر می‌خواهید صفحه مرورگر، خط فرمان یا برنامه‌ای را هم نشان دهید، تراکم پیکسلی زیاد باعث ریزشدن نوشته‌ها می‌شود. طبق تجربه من، انتخاب 1024x768 کمینه کیفیت ولی قابل قبول است. بعضی برنامه‌ها هم می‌توانند به صورت خودکار هنگام ضبط رزولوشن را روی مقدار مشخصی تنظیم کنند.
اگر از ماوس به عنوان اشاره‌گر استفاده می‌کنید، بعضی برنامه‌های ضبط می‌توانند یک نشان‌گر یا دایره دور ماوس اضافه کنند که جایش به خوبی روی صفحه دیده شود. اگر نمی‌خواهید از ماوس استفاده کنید این امکان را غیرفعال کنید. برنامه‌های اضافی (خصوصاً شبکه‌های اجتماعی) را روی سیستم‌تان ببندید که اعلان‌های شخصی‌تان را نبینند و اگر خواستید وسط ارائه بین چند برنامه جابجا شوید همه زندگی‌تان در فضای مجازی در انظار مخاطبین قرار نگیرد! بعضی برنامه‌های ضبط این امکان را هم دارند که به صورت خودکار نوار وظیفه (Taskbar) و آیکون‌ها و تصویر پس‌زمینه میزکار (Desktop) را هنگام ضبط پنهان می‌کنند.
من تجربه خوبی با نرم‌افزار FlashBack Express داشتم که بر روی ویندوز نصب می‌شود و سبُک و رایگان است. البته امکانات ویرایش پس از ضبط آن در نسخه Express بسیار محدود است و برای امکانات کامل باید خریداری شود. همه چیزهایی که در توضیحات بالا به عنوان امکانات «بعضی نرم‌افزارها» ذکر کردم در این نسخه رایگان هست. اگر برنامه خوبی برای محیط لینوکس سراغ دارید لطفا با من به اشتراک بگذارید. تنظیمات این نرم‌افزار اگر برای ضبط ویدیوهایی که تحرک زیاد ندارند تنظیم شود، منجر به خروجی‌های MP4 بسیار کم حجم می‌شود. مثلا یک جلسه حدوداً ۹۰ دقیقه‌ای را در حدود ۷۰ تا ۹۰ مگابایت می‌گنجاند.
پی‌نوشت: برای لینوکس می‌توانید از SimpleScreenRecorder استفاده کنید.
سعی کنید ضبط را در یک مرحله انجام دهید و نیاز به ویرایش نداشته باشد. کلیدهای سریع نرم افزار ضبط را طوری تنظیم کنید که بتوانید بدون آنکه بخواهید پنجره آن را بیاورید، ضبط را مکث و سپس ادامه دهید. برای چسباندن یا جداکردن ویدیو می‌توانید از برنامه خط فرمان ffmpeg (ویندوز و لینوکس) استفاده کنید که بعضی کارها را می‌تواند بسیار سریع و بدون کدگذاری مجدد که زمان‌بر است انجام دهد. اما اگر می‌خواهید کارهای بیشتری بکنید، برنامه VSDC بر روی ویندوز چیز خیلی خوبی است که بسیاری امکانات آن به صورت رایگان قابل استفاده است.
اگر از حجم فایل خروجی نهایی نرم‌افزار ضبط یا ویرایش راضی نبودید یا می‌خواستید تغییرات جزئی (حتی زیاد کردن صدا) انجام دهید من تجربه خوبی در کار با نرم‌افزار Handbrake داشتم. خیلی جمع و جور و ساده است و در عین سرعت عملکرد خوب، حجم را به خوبی کاهش می‌دهد. برنامه‌های Flashback، VSDC و Handbrake هرسه یکسری تنظیمات پیش فرض برای گرفتن خروجی متناسب با کاربرد مورد نظر دارند. من وقتی که حجم برایم مهم است از پروفایل‌های YouTube یا Vimeo که برای وب هستند استفاده می‌کنم. پروفایل 720p برای تصاویر 3x4 استاندارد و پروفایل 1080p برای تصاویر 6x9 با کیفیت‌تر گزینه‌های خوبی هستند.
اگر می‌خواهید تنظیمات را دست بزنید فقط دقت داشته باشید که چیزی از کیفیت (Quality) کم نکنید! هرچقدر دلتان خواست با فریم در ثانیه، ابعاد تصویر، یا تنظیمات صدا کلنجار بروید. کم شدن تعداد فریم باعث می‌شود تغییر تصاویر یا حرکت در تصویر کمی زمخت شود و روان به نظر نرسد اما اگر کیفیت را پایین بیاورید تصویر مات و معوج می‌شود و خیلی تو ذق می‌زند!
بعد از اینکه دست پختتان آماده شد می‌توانید آن را در سایت دلخواهتان مثلاً آپارات بگذارید. اگر چند ویدیو دارید می‌توانید از آن‌ها یک لیست پخش (Play list) بسازید که وقتی کسی یکی از ویدیوهایتان را دید بقیه را هم پیدا کند. عنوان مناسبی برای ویدیویتان انتخاب کنید که در عین کوتاه بودن، محتوای آن را نشان دهد. کلمات کلیدی مناسب هم بگذارید. در توضیحات می‌توانید به لینک اسلایدهایتان هم اشاره کنید (و بالعکس). راستی، ویدیوی خودتان را هم می‌توانید لایک کنید!
در قسمت اول این نوشته تجربه شخصی خودم را در مورد تهیه محتوا با شما به اشتراک گذاشتم. در این نوشته هم یکسری ابزار و نکته برای ضبط خوب معرفی کردم. این مطالب خلاصه تجربه من و چیزهایی است که از دانشجویان یاد گرفته‌ام. همه چیزهایی که اینجا نوشته‌ام وقتی مهم است که حرف خوبی برای زدن داشته باشید. اگر چیز بدرد بخوری بلد هستید دست به کار شوید و به دیگران هم یاد دهید! بسیار خوشحال می‌شوم شما هم تجربه شخصی‌تان را با من در میان بگذارید.
