خودکشی سربازان وظیفه داستان تازه‌ای نیست ولی از دست رفتن هر جوانی یادآور این واقعیت تلخ است که نه سیستم سربازی اجباری کارکرد لازم را دارد و نه وضعیت پادگان‌ها از شرایط لازم برخوردار است. مسئولان بلندپایه کشور با اصلاح نظام وظیفه مخالفت میکنند ولی اراده‌ای هم برای بهبود وضعیت پادگان‌ها ندارد. اگر قرار است این مخالفت‌ها ادامه پیدا کند، بهتر است دستکم به فکر تغییر اولویت‌های بوجه نظامی کشور بود و توجه بیشتری به وضعیت زندگی روزمره سربازان و سلامت فیزیکی و روانی آنها کرد.
در روزهای اخیر برخی از رسانه‌های داخلی اخباری مبنی بر خودکشی یک سرباز وظیفه منتشر کردند که دست مایه رسانه‌های معاند نیز شد. متاسفانه موضوع خودکشی در میان نیروهای مسلح همواره با سکوت رسانه‌ای و یا بی‌توجهی مسئولین مربوطه مواجه شده و به دلیل این بی‌نوجهی، آمار خودکشی میان سربازان روبه افزایش است. همانطور که بارها گفته‌ایم، آسیب‌های ناشی از اجرای قانون سربازی اجباری تاکنون منجر به خودکشی یا دیگرکشی شمار قابل توجهی از سرباز‌ها در پادگان‌ها و مراکز نظامی کشور شده است. وقتی اخبار این وقایع تلخ به گوش خانواده‌های جوانان مشمول سربازی میرسد، بسیاری از این خانواده‌های میخواهند بدانند دلیل سکوت و عدم واکنش مسئولین نظام وظیفه به خودکشی سربازان چیست و چه اقداماتی میتوان در زمینه کاهش آمار خودکشی سربازان انجام داد؟
در کنار موضوعات مربوط به مشکلات روزمره جامعه ایثارگری مانند بیمه درمانی و وضعیت اشتغال و مسکن و موضوعاتی از این قبیل، تغییر و اصلاح قانون سربازی اجباری و بخصوص آمار بالای خودکشی میان سربازان وظیفه که یکی از پیامدهای تلخ قانون تاریخ گذشته سربازی اجباریست، یکی از اصلی‌ترین مباحث و موضوعاتی بوده که ما در صدای مدافعان در چند سال اخیر پیگر آن بوده‌ایم. ما بارها در مورد خطرات بی‌اعتنائی به وضعیت روحی-روانی و مشکلاتی که سربازی اجباری برای جوانان به وجود آورده گفته‌ایم اما دریغ از کوچکترین قدم مثبت در راستای تغییر قوانین و یا حداقل رسیدگی به وضعیت معیشتی و روحی و روانی سربازان در پادگان‌ها که بار دیگر به خودکشی یک سرباز وظیفه انجامید.
هفته گذشته سایت نسیم آنلاین خبر خودکشی یک سرباز وظیفه را منتشر و علت آن را «اعمال اضافه خدمت در روزهای پایانی خدمت و عدم اجازه برای ترک پادگان» اعلام کرد. دوره سربازی این جوان آنطور که اعلام شده قرار بود ۲۰ اسفند ماه سال ۱۴۰۰ به پایان برسد. روز اول فروردین ماه امسال نیز یک سرباز در پادگانی در شهر «دیلم» استان بوشهر، چهار سرباز دیگر را به شهادت رساند که علت این اقدام «اجازه ندادن برای رفتن به مرخصی» اعلام شد اما سازمان قضائی نیروهای مسلح حاضر به تائید انگیزه آن قتل نشد و هیچ واکنش رسمی به این حادثه تلخ نشد. اکثر تحلیلگران و فعالان امور اجتماعی مواردی از این قبیل را پیامد اصلی سربازی اجباری میدانند.
مخاطبان صدای مدافعان به خوبی در جریان هستند که در یکی دو سال اخیر بحث سربازی اجباری به یکی از مهمترین بحث‌های فضای رسانه‌ای کشور تبدیل شده است و روش فعلی سربازی با سوالات و انتقادات زیادی مواجه شده است. مشکلات سربازان وظیفه به حدی رسیده که به بر اساس آمار، از هر شش سرباز، یک نفر به شکل جدی به خودکشی فکر کرده و بیش از پنج درصد از اعزام شوندگان به سربازی در طول خدمت گرفتار اعتیاد می‌شوند.
یکی از نکاتی که بسیاری از آن انتقاد میکنند سکوت مسئولین ستاد کل نیروهای مسلح و خبرگزاری‌های معتبر کشور درباره اخبار مربوط به مشکلات روزمره سربازان و بخصوص خودکشی هاست. در واقع باید گفت سکوت رسانه‌ها و مسئولین نظام وظیفه بزرگترین خیانت به جوانانی است که دو سال از عمر خود را در سخت‌ترین شرایط صرف این بردگی نوین یا همان سربازی اجباری میکنند. بی دلیل نیست که هر ماه حداقل ۴ یا پنج سرباز وظیفه جان خود و در برخی از موارد جان هم‌خدمتان خود را میگیرند. در جامعه‌ای که مشکلات اقتصادی، بیکاری و عدم داشتن شرایط ازدواج جوانان را به ستوه آورده و در هر ۴۰ ثانیه یک نفر جان خود را میگیرد، نمیتوان انتظار داشت سربازان وظیفه کشور که هم در شرایط سنی حساسی هستند و هم زیر فشار روحی-روانی بیشتری نسبت به دیگر اقشار جامعه به سر میبرند، دست به خودکشی نزنند.
در کنار آمار ذکر شده، یکی از آمار تکان دهنده که کمتر کسی از آن صحبت میکند این است که بیش از نیمی از مشمولان سربازی برای فرار از خدمت به ادامه تحصیل رو میآورند. در حقیقت دغدغه رفتن به سربازی از ۱۶-۱۷ سالگی ذهن بسیاری از جوانان و خانواده‌هایشان را درگیر میکند. همه در جریان تلاش‌ها و رفتارهای عجیبی که برای دریافت معافیت پزشکی توسط مشمولین سربازی و خانواده‌های آنها صورت میگیرد هستند اما همچنان بیش از ۲ میلیون مشمول در شرایط فرار از خدمت به سر میبرند. این‌ها نکات مهمی هستند که نشان دهنده این است که جوانی که در تلاش برای سربازی نرفتن حاضر است کلی هزینه کند، در صورت رفتن به خدمت مطمئنا بدلیل پیشینه فکری و با توجه به مشکلاتی که در طول خدمت با آنها مواجه میشود، به سوی بیماری‌های روحی و روانی و نهایتا خودکشی سوق داده میشود.
یک دانشیار پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات اجتماعی چندی پیش در مورد اقداماتی که میتوان در این زمینه انجام داد گفت: «با توجه به نبود آمادگی برای تحمل شرایط سربازی، باید روند تربیتی تغییر پیدا کند و اصلاح شود. ثانیا که در پادگانهای و اماکن نظامی و محیط‌های آموزشی باید دسترسی به روانشناس و مشاور وجود داشته باشند. در کشور ما متاسفانه روانشناسی تبدیل به یک امر لوکس شده است و جنبه بازدارندگی و خدمات پیشگیرانه برای بسیاری از مردم اتفاق نمی‌افتد. امروزه در بسیاری از کشورهای دنیا، خدمات روانشناسی به مردم در زمان‌های مختلف ارایه میشود. برای سربازان باید یک جای تنفس گذاشته شود، یکی از اهداف سربازی پخته‌کردن افراد و آماده‌سازی آنها برای ادامه زندگی است». به هر حال اینگونه راهکارها مستلزم تعیین بودجه مشخص و توجه خاص به موضوع دارد که متاسفانه در کشور ما مسئولین حتی حاضر نیستند کوچکترین واکنشی به خودکشی سربازان نشان دهند چه برسد به فراهم کردن بستری برای بهبود شرایط معیشتی و روحی-روانی آنها.
به هر حال همه به خوبی میدانند که ایران از معدود کشورهایی است که همچنان طرح خدمت سربازی اجباری را اجرا میکند و از ستاد کل نیروهای مسلح که همواره به عنوان یکی از مهمترین حامیان این قانون نام برده میشود، انتظار میرود که اگر قرار نیست حامی حذف و تغییرات اساسی در قانون سربازی اجباری باشد، حداقل برای بهبود شرایط سربازان وظیفه کوشا باشد و با فراهم کردن مشاور و مرخصی‌های بلند مدت‌تر فضایی برای این عزیزان و خانواده‌های آنها ایجاد کند که سربازان را به پرتگاه خودکشی نکشاند.
